“Kıbrıs’ta ilk siyasi partilerin kurulmasından itibaren 40 yıllık süreç”
“Şubat 1969 yılında, tam olarak bundan 40 yıl önce, Kıbrıs’ta parti yaşamı ile ilgili bir durak noktası vardı. O dönem, bir günde dört tane siyasi partinin kurulduğu bir dönemdi. Bu dört yeni siyasi oluşum, kurulmalarının ilanından önce, Makarios’un onayını aldılar. Muhalefet yanlısı bir gazete, o dönemin havasını yansıtarak, Tanrı ve dünyanın yaratılması ile ilgili söylemi paragraf haline getirdi ve şöyle yazdı: ‘Makarios dedi ki, partiler kurulsun ve partiler kuruldu’!...
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulduğu 1960 yılından 1969 yılına kadar, yani bir günde dört yeni partinin kurulduğu zamana kadar, herhangi bir parti yaşamı yoktu. İç politik sistem tümüyle Makarios’un etkisi altındaydı. Tek istisna, küçük siyasi bir oluşum olan Demokrat Milli Partiydi.
Kıbrıs’ta 60’lı yıllarda faaliyet gösteren tek organize siyasi parti AKEL’di. Ancak Sol partinin Makarios ile birlikte yürümesi, onun siyasi müdahalesini özlü bir şekilde kısıtladı.
Dolayısıyla AKEL’in haricinde, nüfusun % 60’ından fazlasını içine alan Sol’un uçlarından Sağ’a kadar olan siyasi alan, parti açısından desteksizdi. 1960 yılında yapılan ilk milletvekilliği seçimlerinde, hiçbir zaman organize olmuş politik bir oluşuma dönüşmeyen, Makarios’un çatısı altındaki geçici bir seçim öncesi oluşum olan Vatansever Cephe tarafından temsil edildi.
1963 yılında, Zürih Anlaşmalarının çökmesinden dolayı, Anayasanın öngördüğü gibi 1965 yılında seçimler yapılmadı ve Meclis 1970’e kadar yenilenmedi. Başlangıçta Makarios, 1969 yılında milletvekilliği seçimlerinin yapılmasına karar vermişti. Böylelikle, Sağcı Makarios cephesinde partilerin kurulması ile ilgili kulis faaliyetleri başladı.
Bu dönemde, diktatör Yorgos Papadopulos’a yönelik Alekos Panagoulis tarafından gerçekleştirilen suikast girişimine adının karışmasından dolayı Ekim 1968’de istifa etmeye zorlanan çok güçlü olan ve İçişleri eski Bakanı Polikarpos Yorgacis ile Makarios’un boşanması gerçekleşmişti. Makamı dolayısıyla toplum ve sendikal örgütler içinde güçlü bir nüfuz elde etmiş olan Yorgacis, Makarios’un sınırsız gücünün altını oymaya başladı.
Birleşik Parti
O zaman Glafkos Kliridis, Polikarpos Yorgacis ve Tassos Papadopulos ile Sağcı Makarios cephesinin tümünü içine alacak olan bir parti kurmayı, Milliyetçilerin Birleşik Cephesi’ni kurulmasını görüştü. Kliridis, Yorgacis’nin başrolü üstlenmesinde çekinceleri olan Makarios ile temaslarda bulundu.
Kliridis 5 Şubat 1969 tarihinde Makarios ile görüştü ve ona, aynı günün akşamında yeni partiyi ilan edeceğini söyledi. Kliridis’e göre Makarios kendisine açık bir destek belirteceği yönünde kamuoyu önünde söz verdi, ancak Makarios onu, ‘Yorgacis’in kendisine sorunlar çıkaracağı’ yönünde uyardı.
Büyük bir ihtimalle Kliridis, Makarios’un Yorgacis’nin başrolü üstlenmesine tepki gösterdiği mesajını almadı. Ledra Palace otelinde, yeni partinin kurulmasının ilanı sırasında kürsüde, Kliridis’in yanında Polikarpos Yorgacis vardı. Makarios buna tepki gösterdi ve destek açıklaması yapmak yerine, genel bir selamlama yaptı.
Kliridis’e karşılıklar
Makarios, neredeyse aynı zamanda kurulan ve Merkezi Makariosçu Sağ’a hitap eden diğer üç partinin kurulması için cesaret vererek, yeni oluşumu kemirmeye karar verdi. Böylelikle onca yıldır parti yaşamı olmadan bağımsız bir yaşam süren Kıbrıs, birkaç hafta içinde dört yeni partiye sahip oldu:
- Vassos Lissaridis EDEK’i ilan etti.
- Nikos Sampson İlerici Partiyi ilan etti.
- Odisseas Yoannidis İlerici Saf’ı kurdu.
Bu partilerin ilan edilmesinden önce Lissaridis ve Sampson, parti kurmalarına olumlu sözleri ile onlara onay veren Makarios ile ayrı ayrı görüştüler. Aynı şey, gerçek lideri Kalkınma Kooperatifi müdürü Andreas Azinas olan İlerici Saf ile de gerçekleşti. Ancak Azinas, konumundan dolayı lider olarak Yoannidis’i tayin etti, kendisi ise partisini perde gerisinden yönetiyordu. İlerici Saf, o zamanın güçlü bir şekilde organize edilmiş mekanizması olan, Andreas Azinas’ın tam kontrolü altındaki Pankıbrıs Çiftçiler Birliğine dayanıyordu.
Makarios başka partilerin kurulmasını da cesaretlendirerek, Kliridis’in bütün milliyetçi safı içine alma yönündeki hırsını kırdı geçirdi. Kliridis partisini İlerici Saf ile birleştirmeye çalıştı ve bu konuda Azinas ile görüştü. Ancak bundan bir sonuç alamadı.
Sampson, kendi partisini ilan ettikten sonra, birleşmek için, Birleşik Parti ve İlerici Saf ile flört ediyordu. Kliridis, onun üç milletvekilliği koltuğu ile ilgili talebini reddetti, ki bu koltuklardan biri Sampson’un olacaktı. Sonuç olarak Sampson İlerici Saf’a katıldı.
1970 seçimleri
Partilerin kurulmasına rağmen Makarios, Birleşik Partinin örgüt sekreteri olan Yorgacis’e siyasi bir rol vermemek için seçimleri ilan etmedi. 1970 yılının Mart ayında, ne yapıp edip sahneye yeniden dönmeyi arzulayan Yorgacis, Makarios’a yönelik suikast girişimini organize etti ve akabinde kendisi işbirlikçileri olan Yunanlı subaylar tarafından öldürüldü.
1969 yılının başlarında yapılması planlanan seçimler nihayet, 5 Temmuz 1970 tarihinde yapıldı.
Makarios, perde gerisinde oynanan karşılıklı prim verme oyununda başrol oynadı. Bu şekilde yeni meclisin dengelerini kontrol ediyordu. AKEL seçmenlerin % 35’inin temsil etmiş olmasına rağmen, 9 milletvekiline razı oldu. Arta kalan oylarla, Lefkoşa’dan Lissaridis’i, Larnaka’dan da Hr. Hristofidis’i seçen EDEK’e kontenjan verdi. Aynı zamanda, aralarında Sampson’un da bulunduğu yedi milletvekili seçerek, özellikle Mağusa’da, oyların % 32’sini, Kıbrıs’ın geriye kalan bölümünde ise oyların sadece % 8.8’ini garanti altına alan İlerici Safa da kontenjan verildi. İlericilere kontenjan verilmesi, 35 milletvekilinden 15’ini seçen Birleşik Partinin mecliste tek başına iktidar olmaması için, Makarios’un bulduğu bir çareydi.
Koltukları bölüştürüyordu
Makarios 1970 yılında henüz seçim sonuçları belli olmadan koltukları bölüştürüyordu. Makarios bunu ilk kez yapmıyordu. Bu, onun Cumhurbaşkanlığı döneminde yapılan her milletvekilliği seçimlerinde yaptığı sabit bir uygulamaydı.
1960 yılının ilk milletvekilliği seçimleri sadece adet yerini bulsun diye yapıldı, çünkü Makarios, AKEL’e sadece beş koltuk, geri kalanını da Vatansever Cepheye vererek, koltukları önceden bölüştürmüştü. Makarios’un yaptığı koltuk bölüştürmeyi kabul etmesi AKEL için tek yoldu, çünkü seçim sisteminin çoğulcu olmasından dolayı, oyların % 60’ının üzerinde bir oranı kontrol eden Vatansever Cephe 35 milletvekili seçebilirdi.
1976 yılında, ölümünden bir yıl önce Makarios, Cumhurbaşkanlığı döneminde gerçekleşen üçüncü ve sonuncu milletvekilliği seçimlerinde de buna benzer bir taktik uyguladı. O zaman görüşmecilikten çekilen Kliridis ile çatışma içindeydi ve Makarios onu yeni mecliste zayıflamış bir halde istiyordu.
Birleşik Partinin birçok kurmayının adının darbeye karışmasından dolayı Kliridis, Demokratik Seferberlik Partisi’ni kurarak, yeni bir başlangıç yaptı.
Makarios, Kliridis ile istişareler gerçekleştirerek DİSİ’ye, 1960 yılında meclise girmesi için AKEL’e verdiği koltuk sayısı kadar (5) sundu. Kliridis bu teklifi reddetti ve seçimlere özerk olarak katıldı.
Makarios, Spiros Kiprianu’ya yeni bir Makariosçu parti kurması için fırsat verdi. Böylece Azinas’ın dağılan İlerici Saf’ının halefi olma yolundaki Demokratik Saf kuruldu (ki bu daha sonra DİKO olacak).
Makarios, Kiprianu’nun partisine 21, AKEL’e, daha önceki mecliste sahip olduğu gibi 9, EDEK’e 4 ve Tassos Papadopulos’a da bir koltuk verdi.
‘Makariosçu’ partiler, ünlü ‘1-2-4-
Oy pusulasında üç numara olan DİSİ, oyların % 27’sini aldı, ancak bir tane bile milletvekili seçemedi.
Makarios’un ölümünden bir yıl sonra yerini, seçimsiz Spiros Kiprianu aldı. Onun ‘1-2-4-
Makarios Drousiotis
Πολίτης
01/03/2009