Μακαριος Δρουσιώτης

1. Εισαγωγή

Ο Χριστόφιας διεκδίκησε τις προεδρικές εκλογές του 2008 με αντίπαλους τον Τάσσο Παπαδόπουλο και τον Ιωάννη Κασουλίδη. Η κάλπη επεφύλαξε μια έκπληξη. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος, ο οποίος θεωρείτο φαβορί, αποκλείστηκε από το δεύτερο γύρο της εκλογικής αναμέτρησης.

Ο Κασουλίδης είχε συμφωνήσει με τον πρόεδρο του ΔΗΚΟ Μάριο Καρογιάν  το διαμοιρασμό της εξουσίας, όμως την ύστατη παρενέβη στο παρασκήνιο ο Τάσσος Παπαδόπουλος και χάλασε τη συμφωνία Κασουλίδη – ΔΗΚΟ και έστρεψε το ΔΗΚΟ προς τον Χριστόφια.

Ο Παπαδόπουλος έδρασε από το φόβο ότι ο Κασουλίδης θα συνεργαζόταν με τη Δύση για επαναφορά του σχεδίου Ανάν και θα ακύρωνε τη δική του πολιτική. Με τον Χριστόφια αισθανόταν περισσότερη ασφάλεια διότι γνώριζε ότι συνεργάστηκε μαζί του για να σκοτώσει το σχέδιο Ανάν.

Ο Χριστόφιας εξελέγη πρόεδρος και σχημάτισε κυβέρνηση με το ΔΗΚΟ και την ΕΔΕΚ. Η στρατηγική που είχε χαράξει το ΑΚΕΛ από το ’60 για τη δημιουργία αντιδυτικού μετώπου σε συμμαχία με το κέντρο έγινε πραγματικότητα, για πρώτη φορά υπό την ηγεσία του ΑΚΕΛ.

Ο Χριστόφιας ήταν ο πρώτος καθαρόαιμος φιλορώσσος πρόεδρος της Κύπρου. Παρόλο που το καθεστώς της Ρωσίας ήταν ολιγαρχικό και είχε αποκηρύξει το κομμουνιστικό παρελθόν της χώρας, για τον Χριστόφια η Ρωσία παρέμεινε η «μητέρα πατρίδα».

Ο Χριστόφιας δεν την απέκρυψε ποτέ τη «λατρεία» του προς τη Ρωσία:

«Ανήκω στην πολυάριθμη κατηγορία ανθρώπων που θεωρούν τον εαυτό τους φίλο της Ρωσίας. Εμείς οι Κύπριοι που σπουδάσαμε  σε διάφορες περιόδους στη Σοβιετική Ένωση, στη Ρωσία, διακατεχόμαστε σ’ όλη μας τη ζωή από ειλικρινή αγάπη και ευγνωμοσύνη προς τη μεγάλη χώρα και το λαό της, καθώς και θαυμασμό στον πλουσιότατο πολιτισμό και την ηρωική ιστορία της».[1]

Η ρωσική κυβέρνηση προσκάλεσε τον Χριστόφια και επισκέφθηκε επίσημα τη Μόσχα, τον Νοέμβριο του 2008. Η επιστροφή του Χριστόφια στη Μόσχα, υπό την ιδιότητα του Προέδρου της Κύπρου, χαρακτηρίστηκε από τον ίδιο σαν μια από τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής του.

Στη διάρκεια συνέντευξης τύπου με τον Πρόεδρο Ντμίτρι Μεντβιέντεφ, ο Χριστόφιας σχεδόν δακρυσμένος, μίλησε για τις σπουδές του στη Σοβιετική Ένωση, που όπως είπε είχαν διαμορφώσει την πολιτική του προσωπικότητα και ευχαρίστησε το ΑΚΕΛ και το ΚΚΣΕ, οι σχέσεις των οποίων τον έφεραν στη Μόσχα, «σε αυτήν την ωραία πόλη, την οποία αγαπώ, όπως αγαπώ και τη Λευκωσία».

Ο Χριστόφιας ευχαρίστησε τη ρωσική ηγεσία για την «ανιδιοτελή, συνεχή και σωτήρια για την Κύπρο υποστήριξη».  Πρόκειται, είπε, για «χωρίς σταματημό στήριξη της Ρωσικής Ομοσπονδίας, παλαιότερα της Σοβιετικής Ενωσης, πάνω στην ίδια βάση αρχών, προς τον αγώνα του κυπριακού λαού για να απαλλαγεί από την κατοχή, να επανενώσει τη χώρα του, για την αποκατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την απαλλαγή από τον αποικισμό, θέση υποστήριξης τόσο στο ΣΑ του ΟΗΕ, όσο και σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς».[2]

Ο Χριστόφιας αναφέρθηκε στην κρίση στις σχέσεις του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία για το ζήτημα του σχεδιασμού της Δύσης να εγκαταστήσει στην ανατολική Ευρώπη αντιπυραυλική ομπρέλας και πήρε σαφή θέση υπέρ της Ρωσίας:

 «Κατά τη δική μου εκτίμηση μετά τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το ΝΑΤΟ δεν έχει λόγο ύπαρξης. Και όμως υπάρχει και προσπαθεί να είναι τόσο δεμένο με την ΕΕ ώστε να συμπαρασύρει και την ΕΕ σε περιπέτειες τις οποίες αναλαμβάνει το ΝΑΤΟ. Αυτό το θεωρώ απαράδεκτο».

Ο Χριστόφιας δήλωσε περήφανος που η Κύπρος ως μέλος της ΕΕ, «είναι ένα από τα δυο-τρία κράτη μέλη που δεν είναι συνδεδεμένη και δεν θα συνδεθεί με το ΝΑΤΟ, τουλάχιστον όσο κυβερνά η δική μου Κυβέρνηση και θέλω να πιστεύω και οι επόμενες κυβερνήσεις».[3]

Ο Χριστόφιας ήταν βαθιά αντιδυτικός και αντιευρωπαϊστής και ως μέλος του Συμβουλίου της ΕΕ υπερασπιζόταν, στο βαθμό που αυτό ήταν δυνατό και εφικτό, τα ρωσικά συμφέροντα:

«Ως πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας  μου δόθηκε η δυνατότητα πολλές φορές να υπερασπιστώ τη Ρωσία σε διάφορα φόρα, μη εξαιρουμένων και συνεδριάσεων των καθοδηγητικών οργάνων της Ε.Ε. αποκρούοντας επιθέσεις εναντίον της».[4]

Ο Χριστόφιας υπερασπιζόταν τα ρωσικά συμφέροντα ακόμα και όταν αυτά ήταν αντίθετα με τα συμφέροντα της Κύπρου, εφαρμόζοντας με τη Ρωσία το ίδιο δόγμα που είχε επιβάλει η Σοβιετική Ένωση στα δορυφορικά Κομμουνιστικά Κόμματα, ότι το συμφέρον του διεθνούς κομμουνισμού υπερείχε των συμφερόντων των εθνικών κρατών.

Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν η στάση της Κύπρου να σπάζει την ομοφωνία της ΕΕ στις ψηφοφορίες στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στα καταδικαστικά ψηφίσματα για τη Ρωσία, που υποκινούσε την απόσχιση της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσσετίας από τη Γεωργία. 

Στα ψηφίσματα, τα οποία επαναλαμβάνονται σχεδόν πανομοιότυπα από το 2009:

• αναγνωρίζεται το δικαίωμα των εκτοπισμένων να επιστρέψουν στα σπίτια τους,
• τονίζεται ο σεβασμός στο δικαίωμα της περιουσίας τους
• καταδικάζεται ο εποικισμός των περιοχών που τέθηκαν με την υποστήριξη του ρωσικού στρατού υπό τον έλεγχο των αυτονομιστών».[5]

Η ρωσική πολιτική προς την Αμπχαζία και την Οσσετία είναι παρόμοια με την τουρκική πολιτική προς την Κύπρο. Ωστόσο, η Κύπρος, η οποία επένδυσε τόσα πολλά στα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών, τηρούσε αποχή στα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης για τη Γεωργία, σπάζοντας την ομοφωνία της ΕΕ και ταυτιζόμενη με μια πλειάδα χωρών του Τρίτου Κόσμου. Αποχή τήρησε και η Τουρκία  διότι αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα στην Κύπρο. Αποχή είχε τηρήσει και το Ισραήλ λόγω της πολιτικής του στα Παλαιστινιακά εδάφη. Μόνο η Κύπρος ψήφιζε εις βάρος των εθνικών της συμφερόντων από υποτέλεια προς μια τρίτη χώρα, τη Ρωσία.[6]

Η υποτέλεια της Κύπρου προς τη Ρωσία εξέθετε διεθνώς τη χώρα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνεργασία του κράτους για να αφεθεί να  διαφύγει στο εξωτερικό ο Ρόππερτ Μέτσος, ο οποίος συνελήφθη κατά την άφιξη του στο αεροδρόμιο Λάρνακας μετά από διεθνές δικαστικό ένταλμα ως ύποπτος για ξέπλυμα χρήματος και καταζητείτο για κατασκοπεία στις ΗΠΑ, υπέρ της Ρωσίας.

Τελικά, η εξάρτηση του Χριστόφια από τη Ρωσία έγινε αιτία για την απαρχή της πολιτικής του αποκαθήλωσης. Η άρνηση του Χριστόφια να συνεργαστεί με τη Δύση για την παράδοση του φορτίου του πλοίου Monchengorsk, το οποίο κατά παράβαση του διεθνούς εμπάργκο κατά του Ιράν μετέφερε εκρηκτικά στη Συρία, οδήγησε στην έκρηξη στο Μαρί και στην ολική καταστροφή της υποδομής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, τον Ιούλιο του 2011. 

 

2. Ρωσία και συνομιλίες Χριστόφια - Ταλάτ

Η εκλογή του Χριστόφια στην προεδρία της Κύπρου δημιούργησε μεγάλες προσδοκίες για λύση του Κυπριακού. Η αποτυχία του 2004 χρεώθηκε στον Τάσσο Παπαδόπουλο και όχι στο ΑΚΕΛ. Η διεκδίκηση της προεδρίας από τον Χριστόφια είχε εκληφθεί ως προσπάθεια του ΑΚΕΛ να επανορθώσει το λάθος του στο δημοψήφισμα.

Η προεδρία Χριστόφια συνέπεσε με την παρουσία του Ταλάτ, ηγέτη του αδελφού CTP στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων. Το ΑΚΕΛ λόγω του διεθνιστικού του χαρακτήρα, είχε καλλιεργήσει κουλτούρα συνύπαρξης και συμφιλίωσης με τους Τουρκοκύπριους και είχε τη λύση στην πρώτη γραμμή της ρητορικής του, μαζί με την ανάδειξη των ευθυνών του ιμπεριαλισμού για τη μη επίτευξή της.

Ο Χριστόφιας, αμέσως μετά την εκλογή του, πήρε αποφάσεις που θα διευκόλυναν τη διαδικασία συμφιλίωσης με την άλλη πλευρά, όπως το ξεμπλοκάρισμα των διαδικασιών για το άνοιγμα νέων οδοφραγμάτων στη Λήδρας και στο Λιμνίτη. Οι κινήσεις αυτές εκλήφθηκαν ως δείγματα γραφής για την αποφασιστικότητα του Χριστόφια για λύση του Κυπριακού.

Από την εξίσωση της θετικής συγκυρίας απουσίαζε μια σημαντική παράμετρος. Η εξάρτηση του Χριστόφια από τη Ρωσία. Η εξάρτηση αυτή πολλαπλασίασε την επιρροή της Ρωσίας προς την Κύπρο. Η Ρωσία εξακολουθούσε να μην έχει κανένα κίνητρο να διευκολύνει τη λύση και πολύ σοβαρούς λόγους να την υπονομεύσει.

Ο Χριστόφιας κατάφερε και πάντρεψε την κουλτούρα λύσης του ΑΚΕΛ με τη στρατηγική της Μόσχας για διαιώνιση του στάτους κβο. Η ρητορική της Μόσχας από το 1974 ήταν η στήριξη στις συνομιλίες, τις οποίος όμως υπονόμευε μέσα από τις διαδικασίες. Ακριβώς την ίδια τακτική θα εφάρμοζε και ο Χριστόφιας:

1. Σαφή τοποθέτηση υπέρ της λύσης, αλλά διαπραγματεύσεις χωρίς χρονοδιαγράμματα, δηλαδή ανοιχτού τέλους.
2. Διαπραγματεύσεις χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις, που σήμαινε χωρίς την ανάμιξη ή τη μεσολάβηση της Δύσης.

• Η Η συμφωνία να είναι αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησης των δύο κοινοτήτων, αν αυτή προκύψει ποτέ, χωρίς την πίεση του χρόνου και των εξελίξεων.

1. Η λύση να στηρίζεται στα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών, τα οποία διαιώνισαν το στάτους κβο.
2. Ρόλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας που είναι το μόνο διεθνές όργανο που ασχολείται με το Κυπριακό στο οποίο η Ρωσία έχει αποτελεσματική συμμετοχή.

Σε αυτό το πλαίσιο στρατηγικής η λύση του Κυπριακού ήταν αδύνατη. Από την αρχή της δημιουργίας του, τα χαρακτηριστικά του κυπριακού προβλήματος δεν είχαν αλλάξει. Ήταν ένα πρόβλημα της Δύσης, χωρίς τη συμμετοχή και τη συνεισφορά της οποία η λύση ήταν ανέφικτη. Ως εκ τούτου, με τον Χριστόφια να παραμένει βαθιά αντιδυτικός και να είναι συναισθηματικά εξαρτημένος από τη Ρωσία, η λύση του Κυπριακού ήταν ανέφικτη.

Ο Χριστόφιας συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Ταλάτ τον Μάρτιο του 2008. Συμφώνησαν στην έναρξη μιας διαδικασίας διαπραγματεύσεων διερευνητικού χαρακτήρα σε επίπεδο εκπροσώπων των ηγετών των δύο κοινοτήτων για να προετοιμάσουν το έδαφος απευθείας συνομιλιών Χριστόφια – Ταλάτ.

Τον Ιούνιο 2008, στο πλαίσιο επίσκεψης του υπουργού Εξωτερικών Μάρκου Κυπριανού στη Μόσχα, με σκοπό να προετοιμάσει την εκεί επίσκεψη του Χριστόφια, η Ρωσία προσδιόρισε ξανά τις «αρχές» της για τη λύση του Κυπριακού.

Σε δήλωση του ο Λαβρόφ είπε ότι «επιβεβαιώσαμε τη σταθερή μας προσήλωση σχετικά με τη διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος στη βάση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και της εθελούσιας συμφωνίας μεταξύ της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας».

Ερωτηθείς για το ρόλο της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας σε σχέση με τις αμερικανικές και βρετανικές προσπάθειες να αναλάβουν την πρωτοβουλία, ο Λαβρόφ απάντησε:

«Ούτε εμείς επιχειρούμε να υφαρπάξουμε το ρόλο άλλων ούτε και κανείς μπορεί να υφαρπάξει το δικό μας ρόλο. Ο κεντρικός ρόλος στο κυπριακό ζήτημα ανήκει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, στα πέντε Μόνιμα Μέλη του Συμβουλίου τα οποία μπορούν να εργαστούν αποκλειστικά στη βάση της ομοφωνίας. Και υπ’ αυτό το πρίσμα δεν βλέπω καμιά δυνατότητα για το Συμβούλιο Ασφαλείας να υποστηρίξει οποιαδήποτε απόφαση που δεν θα είναι αντικείμενο συμφωνίας των ιδίων των κυπριακών πλευρών. Ακριβώς αυτές οι πλευρές πρέπει να καταβάλουν έντονες προσπάθειες ώστε να συμφωνήσουν τις παραμέτρους της μεταξύ τους διευθέτησης σε εθελούσια βάση και φυσικά στη βάση εκείνων των αρχών που υιοθετήθηκαν από τον ΟΗΕ. Η Ρωσία χαιρετίζει το διάλογο που ξανάρχισε μεταξύ των δύο πλευρών στην Κύπρο και θα υποστηρίξουμε δραστήρια τις προσπάθειες για την ανάπτυξη και την επιτυχή ολοκλήρωσή του».^[7]

Κατά την επίσκεψη Χριστόφια στη Μόσχα, τον Νοέμβριο του 2008, υπογράφηκε πολιτική διακήρυξη για τη συνεργασία των δύο χωρών. Στο Κυπριακό υιοθετήθηκε η βασική θέση της Ρωσίας ότι: «ως Μόνιμο Μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, θα συνεχίσει να υποστηρίζει την επίτευξη μιας αμοιβαία συμφωνημένης λύσης μεταξύ της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας, χωρίς επιδιαιτησία ή τεχνητά χρονοδιαγράμματα, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την κυπριακή ιδιοκτησία της διαπραγματευτικής διαδικασίας».[8]

Στις 11 Σεπτεμβρίου 2008 άρχισαν οι απευθείας συνομιλίες μεταξύ Χριστόφια και Ταλάτ. Σε διάστημα ενός χρόνου συναντήθηκαν 41 φόρες και επιτεύχθηκε η απαιτούμενη πρόοδος για να περάσουν οι συνομιλίες στο δεύτερο και πιο καθοριστικό γύρο, του πάρε – δώσε. Επειδή τον Απρίλιο του 2010 θα διεξάγονταν στα κατεχόμενα εκλογές και οι εκτιμήσεις ήταν πως ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ θα έχανε από τον Ντερβίς Έρογλου, τα Ηνωμένα Έθνη επεδίωκαν να κορυφώσουν τη διαδικασία, με στόχο να υπάρξει κατάληξη μέχρι το τέλος του 2009. Ως ημερομηνία έναρξης του δεύτερου γύρου των συνομιλιών ορίστηκε η 10η Σεπτεμβρίου 2009.

Στο μεταξύ η δυνατότητα να υπάρξει θετική κατάληξη στις συνομιλίες είχε προκαλέσει την αντίδραση του φιλορωσσικού δημοσιογραφικού λόμπι στην Αθήνα. Ο δημοσιογράφος Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος παρουσίασε τον Ιούλιο του 2009 στη Λευκωσία το βιβλίο «Η Κύπρος σε παγίδα», που ήταν συνέχεια του προηγούμενου «Η αρπαγή της Κύπρου».

Μιλώντας στην εκδήλωση ο συγγραφέας είπε:

«Αφού στο ΑΚΕΛ δηλώνουν μαρξιστές-λενινιστές γιατί δεν δημοσιοποιούν τα όσα συζητούνται στις συνομιλίες με τον Ταλάτ, τη στιγμή που ο Λένιν, το πρώτο πράγμα που έκανε στις συνομιλίες με τους Γερμανούς ήταν η δημοσίευση των πρακτικών των συνομιλιών».[9] Συμπτωματικά ή όχι, ενάμιση μήνα μετά, όλα τα έγγραφα των συνομιλιών διέρρευσαν στον Τύπο…

Την παραμονή έναρξης του δεύτερου γύρου των συνομιλιών, ο ανταποκριτής του Μέγκα, του Έθνους και του Φιλελεύθερου στη Νέα Υόρκη, Μ. Ιγνατίου, ανακοίνωσε από το δελτίο ειδήσεων του Megα ότι είχε στην κατοχή του όλα τα έγγραφα των συνομιλιών. Την επομένη, η εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» δημοσίευσε μια πρωτοσέλιδη ανταπόκριση του Ιγνατίου από τη Νέα Υόρκη, σύμφωνα με την οποία ασκούνταν πιέσεις στον Χριστόφια να αποδεχτεί επιδιαιτησία.  

Η ανταπόκριση «τεκμηριωνόταν» από το περιεχόμενο ενός πρακτικού συνομιλίας του βοηθού  γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Λιν Πάσκο με τον ειδικό σύμβουλο του γενικού γραμματέα Αλεξάντερ Ντάουνερ.  Ωστόσο, για να καταλήξει στα συμπεράσματα του ο Ιγνατίου αλλοίωσε στη μετάφραση το περιεχόμενο του εγγράφου:

Στο πρακτικό αναφερόταν ότι ο Πάσκο έδωσε οδηγίες στον Ντάουνερ «να εμπλουτίσει με ιδέες τη διαδικασία, 'διασφαλίζοντας ταυτόχρονα ότι τα μέρη διατηρούν την κυριότητα των συνομιλιών'» (Το υπογραμμισμένο είναι στο έγγραφο εντός εισαγωγικών: “Downer had been given instructions to inject ideas into the process 'whilst ensuring that the parties retained ownership of the talks'").

Ο Ιγνατίου απέδωσε την πιο πάνω αναφορά ως εξής: "Ο βοηθός γενικός γραμματέας αποκαλύπτει ότι έδωσε οδηγίες στον αντιπρόσωπο του ΟΗΕ, Αλεξάντερ Ντάουνερ, 'να εμπλουτίσει με ιδέες τη Διαδικασία', αλλά να το πράξει με τρόπο που οι ηγέτες να νομίζουν πως 'διατηρούν την κυριότητα των συνομιλιών', κάτι που αποκαλύπτει την πρόθεση της συγκαλυμμένης επιδιαιτησίας".[10]

Επεμβαίνοντας στο κείμενο, ο Ιγνατίου απέδωσε τα λεγόμενα του Πάσκο σε εισαγωγικά, αφήνοντας εκτός τη λέξη «ensuring» (να διασφαλίσει) την οποία αυθαίρετα αντικατέστησε με τη φράση «να το πράξει με τρόπο που οι ηγέτες να νομίζουν πως». Πρόκειται για μια σκόπιμη επέμβαση στο κείμενο με πρόθεση να θεμελιώσει πρόθεση συγκαλυμμένης επιδιαιτησίας, μιας διαδικασίας που είχε δαιμονοποιηθεί στο δημόσιο διάλογο στην Κύπρο, ενώ από αυτούσιο το κείμενο εξάγεται το αντίθετο συμπέρασμα.

Το δημοσίευμα του «Φιλελεύθερου» άνοιξε ένα νέο γύρο δημόσιας συζήτησης για τις «κακές προθέσεις» των διαμεσολαβητών και για τον «κίνδυνο» επιδιαιτησίας».

Τα έγγραφα που είχαν δημοσιευτεί ήταν μέρος ενός συνόλου 6.500 εγγράφων που είχαν υποκλαπεί από τα email της προσωπικής βοηθού του Αλεξάντερ Ντάουνερ. Τα έγγραφα άρχισαν να διαρρέουν και σε άλλα Media, Ήταν μια οργανωμένη προβοκάτσια κατά των συνομιλιών.

Τα Ηνωμένα Έθνη επέρριψαν την ευθύνη για την υποκλοπή στην ΚΥΠ. Η κυβέρνηση προσπάθησε να πείσει τα Ηνωμένα Έθνη ότι η διαρροή έγινε από τα Ηνωμένα Έθνη στη Νέα Υόρκη, όμως μετά από έρευνα που έκαναν εμπειρογνώμονες του διεθνούς οργανισμού βρήκαν τα ίχνη των υποκλοπών στην Κύπρο.[11]

Σήμερα γίνεται αποδεκτό ότι η υποκλοπή έγινε από την ΚΥΠ, όμως η κυβέρνηση Χριστόφια αρνείται με επιμονή ότι είχε ανάμιξη στη διαρροή. Εξάλλου, στην πορεία του χρόνου τα έγγραφα χρησιμοποιήθηκαν εναντίον της. Από την άλλη, παρόλο που η υποκλοπή παραβίασε διεθνείς συνθήκες και κανονισμούς της ΕΕ, καθώς και την εθνική νομοθεσία της Κύπρου, η κυβέρνηση δεν καταδίκασε, πόσο μάλλον να διερευνήσει ποινικά την υποκλοπή.  

Επίσης, τα Ηνωμένα Έθνη γνώριζαν ότι η εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» είχε στην κατοχή της όλα τα έγγραφα και ο Αλεξάντερ Ντάουνερ ενημέρωσε σχετικά τον Χριστόφια. «Ο Φιλελεύθερος», παρόλον ότι ήταν η πρώτη εφημερίδα που αποκάλυψε τα έγγραφα και είχε όλη τη συλλογή, σταμάτησε τις δημοσιεύσεις που συνεχίστηκαν σε άλλα ΜΜΕ. Η διακοπή της δημοσίευσης δημιούργησε την πεποίθηση στον Ντάουνερ ότι το Προεδρικό είχε επιρροή στον κάτοχο των εγγράφων.

Ωστόσο, είναι αμφίβολο αν η κυβέρνηση ήταν τόσο επιπόλαια να διαρρεύσει όλα τα έγγραφα των συνομιλιών, που αργά ή γρήγορα θα αξιοποιούνταν εναντίον της. Η μαζική διαρροή των εγγράφων ήταν μια πράξη δολιοφθοράς κατά των συνομιλιών. Η τακτική του Χριστόφια δεν ήταν αυτή. Η κυβέρνηση δεν επεδίωκε γρήγορα αποτελέσματα, όμως ήθελε να συντηρήσει τις συνομιλίες.

Μια πληροφορία από πηγή της ΚΥΠ μπορεί να λύνει το γρίφο: Η κυβέρνηση Χριστόφια μοιραζόταν όλα τα έγγραφα των συνομιλιών, περιλαμβανομένων και αυτών που υπέκλεπτε η ΚΥΠ, με τη ρωσική πρεσβεία. Όπως θα αποδειχθεί από τη ροή των γεγονότων, η Ρωσία ήταν αυτή που υπέσκαπτε το κύρος και την προοπτική των συνομιλιών.

Τον Σεπτέμβριο του 2009 ο Χριστόφιας μετέβη στη Νέα Υόρκη για τα προσφωνήσει τη Γενική Συνέλευση. Η στρατηγική του Χριστόφια ήταν να ματαιώσει το σχεδιασμό των ΗΕ για κορύφωση της διαδικασίας. Κατά την άφιξη του στη Νέα Υόρκη δήλωσε ότι «δεν είμαι πλασιέ και δεν έχω σε καμιά περίπτωση κατά νου να πουλήσω πατρίδες» και διαβεβαίωσε ότι «δεν πρόκειται να αποδεχθούμε επιδιαιτησία, ή πιεστικά χρονοδιαγράμματα».[12]

Στην ομιλία του στη Γενική Συνέλευση (24/9/09) επικεντρώθηκε με επιμονή κατά των χρονοδιαγραμμάτων και της επιδιαιτησίας, και επανέλαβε ότι η Τουρκία δεν ήταν έτοιμη για λύση.

Στη Νέα Υόρκη ο Χριστόφιας συναντήθηκε με τον Λαβρόφ. Μετά τη συνάντηση δήλωσε ότι «Η Ρωσία τάσσεται ανεπιφύλακτα υπέρ της εφαρμογής αρχών στην λύση του Kυπριακού, υπέρ των ψηφισμάτων των Ηνωμένων Εθνών και υπάρχει ταύτιση των εκτιμήσεων μας σε ό,τι αφορά στο Κυπριακό».[13]

Βασικά ο Χριστόφιας συμφώνησε με τον Λαβρόφ ότι θα συνεχίσει στην ίδια γραμμή με συνομιλίες ανοιχτού τέλους, χωρίς κανένα μεσολαβητικό ρόλο στα ΗΕ.

Λίγες μέρες μετά, σε δηλώσεις του στη Λευκωσία, την 1^η Οκτωβρίου, ο Χριστόφιας δήλωσε:

«Δεν πρόκειται να δεχτώ σε καμιά απολύτως περίπτωση ξανά επιδιαιτησίες και ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα. Και αυτό το μήνυμα στρέφεται προς όλες τις κατευθύνσεις μέχρι και την γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών».[14]

Αιτιολογώντας την απροθυμία του να μπει σε εντατικές συνομιλίες, ο Χριστόφιας επικαλέστηκε το βεβαρημένο του πρόγραμμα. Σε ενημέρωση του Εθνικού Συμβουλίου είπε ότι «ο Ταλάτ είναι όπως τη βασίλισσα Ελισάβετ. Ασχολείται μόνο με το Κυπριακό. Εγώ ως Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας έχω την εσωτερική διακυβέρνηση, εσωτερικά προβλήματα και τα προβλήματα της οικονομίας".[15]

Στις 4 Νοεμβρίου 2009 επισκέφθηκε την Κύπρο ο Σεργκέι Λαβρόφ και είχε συνομιλίες με τον Χριστόφια, ο οποίος χαρακτήρισε τη συνάντηση «εξαίσια με όλη τη σημασία της λέξεως». Ο Χριστόφιας είπε ότι στις συνομιλίες υπήρξε πλήρης ταύτιση απόψεων με τη Ρωσική Ομοσπονδία, τόσο στο Κυπριακό όσο και σε διεθνή ζητήματα.[16]

Σύμφωνα με πληροφόρηση που διοχετεύτηκε στον «Φιλελεύθερο», ο Λαβρόφ «υπενθύμισε τους Κύπριους συνομιλητές του ότι το 2004 είχε προειδοποιήσει τη Λευκωσία να μην αποδεχθεί επιδιαιτησία». Η απάντηση του Χριστόφια στην υπενθύμιση αυτή ήταν πως «δεν πρόκειται τώρα να αποδεχθούμε επιδιαιτησία».

Σύμφωνα με τον «Φιλελεύθερο» ο Ρώσος ΥΠΕΞ ανέφερε πως η χώρα του δεν θα δεχθεί χρονοδιαγράμματα και λύση του Κυπριακού εκτός των παραμέτρων που καθορίζουν τα ψηφίσματα και το διεθνές δίκαιο. Ο Σερκέι Λαβρόφ επανέλαβε επίσης ότι η Μόσχα συμφωνούσε με την κυπριακή θέση σε σχέση με τα χρονοδιαγράμματα, ενώ τόνισε στους συνομιλητές του ότι τελευταία ευκαιρία για λύση δεν υπάρχει.[17]

Σε δηλώσεις του μετά τις συνομιλίες που έγιναν στο Υπουργείο Εξωτερικών, ο Λαβρόφ αναφέρθηκε στην ανάγκη τήρησης των συμφωνηθέντων στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού, χωρίς ξένες παρεμβάσεις, τεχνητά χρονοδιαγράμματα και επιδιαιτησία:

«Οι δύο πλευρές στην Κύπρο πρέπει να βρουν τη φόρμουλα της διευθέτησης του προβλήματος οι ίδιοι. Η τελική φόρμουλα διευθέτησης πρέπει να είναι προς το συμφέρον και των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων και η διεθνής κοινότητα πρέπει να διαδραματίζει υποβοηθητικό ρόλο, δεν μπορεί να επιβάλει οποιεσδήποτε συνταγές ή φόρμουλες και δεν μπορεί να επιβάλει τεχνητά χρονοδιαγράμματα».[18]

Στις 21 Δεκεμβρίου 2009 ο Χριστόφιας ξεκαθάρισε δημόσια ότι: "δεν υπάρχει στόχος επίλυσης του Κυπριακού πριν από τις εκλογές στα κατεχόμενα και κατά συνέπεια θα συνεχίσουμε τις διαπραγματεύσεις μετά τις εκλογές με όποιον η τ/κ κοινότητα προτιμήσει να είναι ο ηγέτης της».[19]

Ο διεθνής παράγοντας επέμεινε στο σχεδιασμό του σε σχέση με το χρόνο και εξασφάλισε τη συναίνεση του Χριστόφια για εντατικές συνομιλίες τον Ιανουάριο του 2010. Το χρονοδιάγραμμα του διεθνούς παράγοντα για μια συμφωνία μετατέθηκε για τον Μάρτιο, πριν από τις εκλογές των Τουρκοκυπρίων.

Στις 4 Ιανουαρίου 2010 η τουρκική πλευρά κατέθεσε ένα έγγραφο με μια δέσμη προτάσεων για διαπραγμάτευση. Οι τουρκικές προτάσεις ήταν οι πιο συναινετικές που είχαν κατατεθεί ποτέ από την άλλη πλευρά. Η κατάθεση του εγγράφου ήταν μια ένδειξη της πρόθεσης της Τουρκίας να σπρώξει το Κυπριακό προς τη λύση του, στο αμέσως επόμενο διάστημα.

Στοιχεία του εγγράφου διέρρευσαν διαστρεβλωμένα στον τουρκικό τύπο και αναδημοσιεύτηκαν στον ελληνοκυπριακό τύπο με αρνητική χροιά. Μετά τη δημοσιοποίηση των πληροφοριών ο Χριστόφιας κάλεσε εκτάκτως Άτυπο Συμβούλιο Αρχηγών (10/1/10). Μέσα στο κλίμα άρνησης που είχε δημιουργηθεί, αποφασίστηκε ομόφωνα ότι το έγγραφο ήταν "επικοινωνιακό παιγνίδι της Τουρκίας". Σύμφωνα με δηλώσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου Στέφανου Στεφάνου, το Συμβούλιο Αρχηγών διαπίστωσε ότι οι προτάσεις ήταν "απαράδεκτες και πόρρω απείχαν από τα συμφωνηθέντα για λύση δικοινοτικής διζωνικής ομοσπονδίας". Ως εκ τούτου το έγγραφο δεν μπορούσε να αποτελέσει ούτε καν βάση για συζήτηση.[20]

Ο Χριστόφιας απέστειλε «καταγγελτικές» επιστολές στους ηγέτες των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας και των ισχυρών κρατών της ΕΕ, αντιπαραβάλλοντας το περιεχόμενο των τουρκικών προτάσεων με σημεία του Σχεδίου Ανάν. Τα επιχειρήματα που ήγειρε ο Χριστόφιας θα μπορούσαν να τεθούν στο πλαίσιο μιας διαπραγμάτευσης και όχι σε αλληλογραφία με ξένους ηγέτες.[21] Ως εκ τούτου, κανένας ξένος ηγέτης δεν έδωσε σημασία στην επιστολή με μόνη εξαίρεση τον πρόεδρο της Ρωσίας Μεντβέντεφ, ο οποίος απάντησε στην επιστολή Χριστόφια ενάμιση μήνα μετά την αποστολή της. Σύμφωνα με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο Στέφανο Στεφάνου ο Μεντβιέτεφ εξέφρασε την «εκτίμηση της Ρωσίας για τη στάση του Προέδρου στις συνομιλίες» και «επαναλαμβάνεται η υποστήριξη της Ρωσίας στη θέση ότι η λύση του Κυπριακού μπορεί να εξευρεθεί μόνο από τους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους και πως οι οποιεσδήποτε προσπάθειες να επιβληθούν έτοιμες συνταγές για λύση, περιλαμβανομένου του τεχνητού διαπραγματευτικού πλαισίου και της άσκησης εξωτερικών πιέσεων πάνω στις δύο κοινότητες, είναι αντιπαραγωγικές».[22]

Οι εντατικές διαπραγματεύσεις του Ιανουαρίου αφορούσαν κατά κύριο λόγο τη διακυβέρνηση, έγιναν στη βάση του «απαράδεχτου» τουρκικού εγγράφου και κατέληξαν σε σημαντικές συγκλίσεις. Πρόκειται για τις περιβόητες συγκλίσεις Χριστόφια – Ταλάτ, τις οποίες το ΑΚΕΛ θεωρεί επίτευγμα.

Ο Μπαν Κι-μουν ενθαρρυμένος από τα αποτελέσματα επισκέφθηκε την Κύπρο (31/1-2/2/2010) με σκοπό να ανακοινώσει τις συγκλίσεις και να εξασφαλίσει τη συνέχιση της διαπραγμάτευσης, με ορίζοντα μια διάσκεψη τον Μάρτιο, πριν τις εκλογές στα κατεχόμενα.

Παρά τις πιέσεις που υπήρξαν ο Χριστόφιας αρνήθηκε την κωδικοποίηση και ανακοίνωση των συγκλίσεων. Ο Μπαν Κι μουν έγινε δεχτός στην Κύπρο σχεδόν ανεπιθύμητος και έτυχε ταπεινωτικής μεταχείρισης από το πολιτικό σύστημα και τα ΜΜΕ, με αφορμή ένα κόκκινο χαλί που είχε στρώσει ο Έρογλου για την υποδοχή του στο γραφείο του.

Στο δείπνο που παρέθεσε προς τιμήν του, στο Προεδρικό, ο Χριστόφιας του είπε και τα εξής:

«Ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών είναι να διευκολύνουν αυτή τη διαδικασία. Αυτά πρέπει να τηρούνται με συνέπεια, έχοντας υπόψη τα διδάγματα του πρόσφατου παρελθόντος όσον αφορά στη διαμεσολάβηση και την επιδιαιτησία, που οδήγησαν σε πικρές εμπειρίες και σοβαρά προβλήματα».[23]

Η αποστολή του Μπαν Γκι-μουν ολοκληρώθηκε με μια γενικόλογη ανακοίνωση Χριστόφια – Ταλάτ και επί της ουσίας απέτυχε ολοκληρωτικά. Τον Απρίλιο του 2010 ο Ταλάτ έχασε τις εκλογές και στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων ανήλθε ο Ντερβίς Έρογλου.

Στην έκθεση του για τις καλές του Υπηρεσίες ο γενικός γραμματέας ανέφερε ότι θα προωθούσε «τον αντικειμενικό στόχο» της λύσης μέχρι το τέλος του 2010 και στο πλαίσιο αυτό «θα επιτηρεί στενά τους προσεχείς μήνες την πρόοδο που σημειώνεται στις διαπραγματεύσεις και θα επιδώσει επιπρόσθετη έκθεση προς το ΣΑ».

Τον Ιούνιο του 2010 η ρωσική πλευρά παρενέβη στο Συμβούλιο Ασφαλείας για να μην υπάρχει στο ψήφισμα για την ανανέωση της θητείας της Ουνφικυπ οποιαδήποτε αναφορά στο χρόνο.

Αναφερόμενος στην έγκριση του ψηφίσματος για την ανανέωση της θητείας της Ουνφικύπ, ο ανταποκριτής του ΚΥΠΕ στη Νέα Υόρκη ανέφερε:

«Ως γνωστόν μετά από διπλωματικές παρεμβάσεις της Κύπρου, αλλά και τη συμπαράσταση της Ρωσίας, σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές οι οποίες δεν αφήνουν υπονοούμενα για χρονοδιάγραμμα, ούτε συνδέουν την ανανέωση της θητείας της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, το Δεκέμβριο, με την πορεία των καλών υπηρεσιών».[24]

Ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκος Κυπριανού επισκέφθηκε το τέλος Ιουνίου 2010 τη Μόσχα και εξέφρασε «την ευγνωμοσύνη της Κυπριακής Δημοκρατίας για τη σταθερή υποστήριξη της Ρωσίας, για την πάγια θέση της Ρωσίας, θέση αρχών που εδράζεται στο σεβασμό των ψηφισμάτων του ΟΗΕ στο Κυπριακό. […] Η Ρωσία βοήθησε ώστε να χρησιμοποιηθούν οι ορθοί όροι και να μην εισαχθούν απαράδεκτες πρόνοιες. Για μας η στήριξη της Ρωσίας στη μη εισαγωγή χρονοδιαγραμμάτων που υπονομεύουν τη διαδικασία των συνομιλιών είναι πάρα πολύ σημαντική».

Από πλευράς του, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ δήλσε ότι «η Ρωσία δεν πρόκειται να ταχθεί υπέρ του καθορισμού αυστηρών χρονοδιαγραμμάτων ολοκλήρωσης των συνομιλιών για την επίτευξη συμφωνίας στο Κυπριακό».[25]

Στα τέλη Ιουλίου 2010 ο Χριστόφιας υπέβαλε ένα τρίπτυχο προτάσεων για προώθηση της διαδικασίας λύσης. Το πρώτο μέρος αφορούσε τη διαδικασία των συνομιλιών, το δεύτερο ήταν μια πρόταση για επιστροφή της Αμμοχώστου, το άνοιγμα του λιμανιού και το ξεμπλοκάρισμα κεφαλαίων και το τρίτο μέρος επαναδιατύπωση της σοβιετικής πρότασης του 1974 για διεθνή διάσκεψη.

Από όλη τη διεθνή κοινότητα την πρόταση Χριστόφια χαιρέτισε μόνο η Ρωσία. Ο Εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Πρέσβης κ. Α.Α. Νεστερένκο χαρακτήρισε τις κινήσεις του Προέδρου Χριστόφια ως «σημαντικό βήμα προς την επιτάχυνση της διαδικασίας των συνομιλιών» και πρόσθεσε ότι «οποιαδήποτε προσπάθεια επιβολής χρονοδιαγραμμάτων ή εισαγωγής κάποιας μορφής εξωτερικής επιδιαιτησίας δεν συμβάλουν στην προσπάθεια που γίνεται».[26]

Τον Οκτώβριο του 2010 επισκέφθηκε την Κύπρο ο πρόεδρος της Ρωσίας Ντιμίτρι Μεντβέντεβ, ο οποίος παρασημοφόρησε τον Χριστόφια χαρακτηρίζοντας τον «μεγάλο φίλο της Ρωσικής Ομοσπονδίας». 

Στην απάντηση του ο Χριστόφιας ανέφερε:

«Δεν μπορώ να αποκρύψω τη συγκίνηση μου για την ύψιστη τιμή που μου κάνετε να με παρασημοφορήσετε με το παράσημο Φιλίας των Λαών. Ο ρωσικός λαός και η Ρωσία είναι μέσα στην ψυχή μου. Τα πνευματικά μου φώτα τα έχω αποκτήσει στη Μόσχα».

Η αναφορά του Μεντβέντεφ στο Κυπριακό περιορίστηκε σε μια γενική περιγραφή της πάγιας ρωσικής θέσης:

«Η θέση της Ρωσίας στο Κυπριακό παραμένει αμετάβλητη και εμείς είμαστε υπέρ της επίτευξης της λύσης χωρίς έξωθεν πιέσεις, όπως συνηθίζεται στη διεθνή κοινότητα, και ο στόχος είναι, όπως ανέφερε ο κ. Πρόεδρος, ένα ενωμένο κράτος με μια κυριαρχία και μια διεθνή προσωπικότητα».[27]

Ο στόχος της λύσης το τέλος του 2010 δεν επιτεύχθηκε. Η Κύπρος μπήκε σε περίοδο οικονομικής ύφεσης η οποία εντάθηκε το καλοκαίρι του 2011 λόγω γης έκρηξης στο Μαρί. Ο Χριστόφιας έχασε κάθε ίχνος αξιοπιστίας στο εσωτερικό και στο εξωτερικό και εξάντλησε τη θητεία του συρόμενος στην απαξίωση.

Από την αλληλουχία των γεγονότων προκύπτει ότι:

• Η δαιμονοποίηση του χρόνου και του μεσολαβητικού ρόλου των Ηνωμένων Εθνών ήταν ρωσική επινόηση, από τον Φεβρουάριο του 2004.
• Το 2004 η ρωσική πολιτική στο Κυπριακό βρισκόταν σε στάδιο ανασυγκρότησης και την πρόλαβαν τα γεγονότα με την αποδοχή της επιδιαιτησίας. Η Μόσχα σε συνεργασία με τους Παπαδόπουλο και Χριστόφια κατάφερε και σκότωσε τη προοπτική της λύσης στην εξέλιξη της διαδικασίας.
• Το 2009 η Ρωσία, έχοντας και την εμπειρία του 2004, έδρασε προληπτικά και απέτρεψε την κορύφωση της διαδικασίας, δαιμονολογώντας εκ των προτέρων το χρόνο και το ρόλο του διεθνούς παράγοντα.

 

 

[1] Χαιρετισμός τέως Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Δημήτρη Χριστόφια, στην 9η Περιφερειακή Συνδιάσκεψη των Ρώσων που ζουν σε χώρες της Ευρώπης, Παρασκευή, 17 Απριλίου 2015.

[2] Μόσχα – Πρόεδρος Χριστόφιας – Ρώσος Πρόεδρος – Διάσκεψη ΚΥΠΕ - Ηλίας Μαυροκέφαλος - Θωμάς Κεττένης - ΜΟΣΧΑ19/11/2008

[3] Επίτιμος Διδάκτορας - Πανεπιστήμιο Διεθνών Σχέσεων, ΚΥΠΕ - της απεσταλμένης μας Μαρίας Μάιλς - ΜΟΣΧΑ20/11/2008.

[4] Χαιρετισμός τέως Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Δημήτρη Χριστόφια, στην 9η Περιφερειακή Συνδιάσκεψη των Ρώσων που ζουν σε χώρες της Ευρώπης, Παρασκευή, 17 Απριλίου 2015.

[5] Ψήφισμα 63/307, 30 September 2009, «Status of internally displaced persons and refugees from Abkhazia, Georgia, and the Tskhinvali region/South Ossetia, Georgia.

[6] Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας δημοσιεύονται στο: ttp://www.un.org/press/en/2009/ga10853.doc.htm

[7] Συνάντηση του Υπουργού Εξωτερικών κ. Μάρκου Κυπριανού με τον Ρώσο ομόλογό του κ. Σεργκέι Λαβρόφ στη Μόσχα, 09/06/2008.

[8] Κοινή διακήρυξη για την περαιτέρω εμβάθυνση των σχέσεων φιλίας και συνολικής συνεργασίας μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Ρωσικής Ομοσπονδίας, 20/11/2008.

[9] Κυριάκος Σ. Κολοβός, ‘Αντίβαρο’, 18 Ιουλίου 2009.

[10] «"Ψήνουν" πιέσεις για Ελληνοκυπρίους», 10/9/2010.

[11] Letter from Cyprus, by Alexander Downer, The Adelaide Review, September 30, 2010.

[12] Άφιξη του Προέδρου Χριστόφια στη Νέα Υόρκη, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, 22/9/2009.

[13] Συνάντηση Χριστόφια – Λαβρόφ, ΚΥΠΕ, 25/9/2009.

[14] ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΑΣ, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΑΡΕΛΑΣΗ ΚΥΠΕ, 1/9/2009

[15] “Ο Μπαν Γκι-μουν ζητά εντατικές τώρα”, Πολίτης, 14/2/2010.

[16] «Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δέχθηκε τον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας», Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Ανακοινωθέντα, 4/11/2009.

[17] Κύπρος – Ρωσία Συμμαχία, Ο Φιλελεύθερος 5/11/2009

[18] ΥΠΕΞ ΚΥΠΡΟΥ - ΡΩΣΙΑΣ – ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ, ΚΥΠΕ, 4/11/2009.

[19] «Δηλώσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Δημήτρη Χριστόφια», Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Ανακοινωθέντα, 21/12/2009.

[20] «Δηλώσεις του Κυβερνητικού Εκπροσώπου, χθες, προς τους δημοσιογράφους», Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Ανακοινωθέντα, 11/1/2010.

[21] Κυπριακό: Επιστολές Δ. Χριστόφια σε ξένους ηγέτες ΑΠΕ – ΜΠΕ, 16 Ιανουαρίου, 2010.

[22] Δηλώσεις του Κυβερνητικού Εκπροσώπου μετά τη συνεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου - 23/2/2010.

[23] «Προσφώνηση του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Δημήτρη Χριστόφια στο δείπνο προς τιμήν του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών κ. Μπαν Κι – Μουν», Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Ανακοινωθέντα, 31/01/2010.

[24] ΟΗΕ - ΟΥΝΦΙΚΥΠ - ΨΗΦΙΣΜΑ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ, ΚΥΠΕ, 15/6/2010.

[25] ΚΥΠΕ, 22/06/2010.

[26] ΡΩΣΙΚΟ ΥΠΕΞ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΡΚΟΥ ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ, ΚΥΠΕ, 20/6/2010

[27] ΧΡΙΣΤΟΦΙΑΣ ΜΕΝΤΒΕΝΤΕΦ ΔΙΑΣΚΕΨΗ, ΚΥΠΕ, 7/10/2010

Μακάριος Δρουσιώτης

24/04/2015