Οικονόμος Χριστόφορος
"Ο Λέανδρος υπέγραψε με τους Τούρκους"
Η συνάντηση μου με τον Οικονόμο Χριστόφορο ως εμπειρία ήταν συγκλονιστική. Στη διάρκεια της συνέβηκε κάτι που με ταρακούνησε. Άκουσα τον πατέρα Χριστόφορο να αναφέρεται σε εξομολόγηση που λέει ότι του έκανε ο μακαρίτης Λέανδρος Ζαχαριάδης μια μέρα πριν πεθάνει. 
Ο Οικονόμος Χριστόφορος μου έδωσε την εντύπωση ότι χρησιμοποιούσε το περιεχόμενο της εξομολόγησης αυτής για να τον εκθέσει! Μετά το τέλος της συνέντευξης δεν ήμουν βέβαιος για τίποτα. Αυτό με αναστάτωσε. Αλήθεια, γιατί τόσο πάθος προς ένα νεκρό, από ένα ζωντανό και δη ιερωμένο;
Πάτερ Χριστόφορε φαίνεται πως είναι πλήρης η διαφωνία σας με την κυβέρνηση για τους χειρισμούς του θέματος των αγνοουμένων.
Βεβαίως. Δεν συμφωνούμε κατ’ ουδένα τρόπο με το περιεχόμενο της επιστολής Κληρίδη στο Γ.Γ. των Ηνωμένων Εθνών, διότι είναι απαράδεχτο.
Μα μόλις ανακοινώθηκε το περιεχόμενο του εγγράφου αυτού, είπατε σ’ εμένα ότι όσα έγραψε ο πρόεδρος ήταν οι δικές σας θέσεις.
Όταν πήραμε το έγγραφο και το διαβάσαμε, πραγματικά διαπιστώσαμε πως είχε πολύ θετικά στοιχεία. Υπήρχαν όμως και άλλα που δεν τα κατανοήσαμε, διότι δεν γνωρίζαμε σε ποια ερωτήματα απαντούσε, διότι δεν ενημερωθήκαμε. Όταν πληροφορηθήκαμε περί τινος επρόκειτο έκανα στροφή 180 μοιρών.
Δηλαδή να πούμε πως όταν κάνατε αυτές τις δηλώσεις δεν κατανοήσατε πλήρως το περιεχόμενο του εγγράφου Κληρίδη;
Μάλιστα.
Πού νομίζετε ότι θα οδηγήσει αυτή η προσπάθεια που ιαταβάλλεται τώρα;
Πιστεύω ότι δεν θα έρθει το τρίτο μέλος. Κι αν έρθει δεν θα κάνει τίποτε. Πρέπει να υπάρξει μια νέα Επιτροπή με ιατροδικαστές, διακεκριμένους νομικούς, ερευνητές και με τέτοιους όρους εντολής που να μπορούν να ερευνήσουν μέχρι και στην Τουρκία.
Οι όροι εντολής της ΔΕΑ δεν είναι καλοί;
Δεν είναι οι καλύτεροι που θα μπορούσαν να ήταν, αλλά δεν τους τηρούν.
Τι είναι αυτό που δεν τηρούν;
Αυτά που λέει εκβιάζοντας ο Γενικός Γραμματέας δεν είναι μέσα στους όρους εντολής. «Εν της τζιεφαλής του».
Θα πρέπει να θυμάστε ότι τη διαδικασία της ΔΕΑ εσείς τη συμφωνήσατε με τον κ. Πιγιού.
Είναι αλήθεια ότι είχαμε εντατικές διαβουλεύσεις με τον κ. Πιγιού. Οι Τούρκοι τότε δεν δέχονταν τους όρους εντολής των Ηνωμένων Εθνών. Πέρασαν τρία χρόνια και δεν καταλήξαμε με τη διαδικασία. Είπαμε να δεχθούμε να αρχίσουμε προσωρινά και να δούμε πώς θα πάει η υπόθεση.
Εκτός από τον Πιγιού είχατε επαφές και με τον Ντενκτάς και συμφωνήσατε τη διαδικασία. Τώρα που αυτή χρεωκόπησε κάνετε τους κριτές σαν να μην είχατε καμιά ανάμειξη. Ποιος έβαλε τους Τουρκοκύπριους του 1963 στη διαδικασία;
Είχαμε επαφές και με τον Ντενκτάς και με όλους, αλλά εμείς δεν ήμασταν κυβέρνηση για να παίρνουμε αποφάσεις δεσμευτικές. Οι Τούρκοι, έλεγαν τότε ότι για να δεχτούν να λειτουργήσει η ΔΕΑ, έπρεπε να ασχοληθεί και με τους Τούρκους που χάθηκαν το 1963, όπως και έγινε. Αυτό ήταν μέγα σφάλμα. Εμείς δεν το δεχτήκαμε αυτό. Ποιος το δέχτηκε δεν έχουμε ιδέα.
Κοντολογίς, τα κακά δεν είναι σημερινά. Αυτή η κυβέρνηση ίσως να έχει τη λιγότερη ευθύνη, διότι κληρονόμησε μια κατάσταση.
Όχι, σήμερα το θέμα θα ήταν λυμένο εάν δεν γινόταν αυτό που έγινε.
Τι έγινε;
Όταν ανέλαβε ο πρόεδρος Κληρίδης μας ανέθεσε να γυρίσουμε τον κόσμο για να ενημερώσουμε τις κυβερνήσεις ότι η Διερευνητική Επιτροπή είναι αναποτελεσματική. Πήγαμε στη Νέα Υόρκη, είδαμε το Βοηθό Γενικό Γραμματέα, τα μόνιμα μέλη. Πήγαμε στην Ουάσιγκτον και είδαμε όλους τους βουλευτές κι αυτούς τους μεγαλύτερους από τους βουλευτές.
Τους γερουσιαστές.
Α, αυτούς. Πήγαμε και στο Λονδίνο και είδαμε την κυβέρνηση. Όλοι παραδέχονταν ότι αυτή η Επιτροπή δεν δούλευε.
Ποιοι ήσασταν;
Ήμουν εγώ, ο Νίκος Σεργίδης και ο Ανδρέας Βλάμης. Εγώ μιλούσα και εκείνοι κρατούσαν πρακτικά. Όταν ήρθαμε πίσω, δείξαμε τα πρακτικά στον πρόεδρο που μας είπε ότι κάναμε πολύ καλή δουλειά.
Αλλά αποτέλεσμα μηδέν.
Τώρα και θα δείτε. Όταν ήρθαμε πίσω ο Κληρίδης όρισε τον Λέανδρο Ζαχαριάδη Επίτροπο Προεδρίας. Ο Ζαχαριάδης σήκωσε μια παντιέρα και έλεγε ότι το θέμα των αγνοουμένων έπρεπε να λυθεί. Έλεγε πως δεν υπήρχαν ζωντανοί και ότι έπρεπε να υπογράψουμε με τους Τούρκους ότι το θέμα είναι λυμένο. Εγώ διαφώνησα με την προσέγγιση αυτή και αποφάσισα να φύγω από την Επιτροπή Συγγενών.
Φύγατε από την Επιτροπή και είπατε ότι κουραστήκατε και ότι θα έπρεπε να αναλάβουν νεότεροι. Γιατί επιστρέψατε πίσω με άλλη Επιτροπή;
Διότι ο κόσμος επαναστάτησε. Επήρα ολόκληρες «μάτσες» με επιστολές, φαξ και τηλεγραφήματα απ’ όλο τον κόσμο.
Τι σας έλεγαν;
«Πάτερ Χριστόφορε τι κάμνεις, εάν φύγεις εσύ θα ενταφιάσεις το θέμα των αγνοουμένων». Έρχονταν μηνύματα από το Μπίρμιχαμ και τη Νέα Υόρκη.
Θέλετε να πείτε ότι η παραίτηση σας έκανε αίσθηση σε όλο τον κόσμο;
Μάλιστα! Σε όλο τον κόσμο! Μέχρι και γερουσιαστές επέμεναν να επιστρέψω.
Καλά, τόσο πολύ ενδιαφέρον, πώς και δεν έγινε κάτι τόσα χρόνια;
Έγινε, αλλά υπήρχε η αδιαλλαξία των Τούρκων. Όταν ήρθε και ο Λέανδρος και έλεγε ότι είναι όλοι σκοτωμένοι, άλλαξαν τα πράγματα.
Δεν είπε ο μ.Ζαχαριάδης ότι ήταν όλοι σκοτωμένοι.
Δεν είπε; Τώρα να σου διαβάσω τι μας ζήτησε λίγες μέρες πριν πεθάνει. (Ο πατήρ Χριστόφορος άνοιξε ένα φάκελο και άρχισε να διαβάζει αποσπάσματα από τα πρακτικά μιας συνεδρίας, όπου ο κ. Ζαχαριάδης διατύπωνε ορισμένες ιδέες σε σχέση με την ανεύρεση και προστασία ομαδικών τάφων μέχρι να γίνει κατορθωτή η εκταφή των λειψάνων).
Στις αναφορές του μιλά μόνο για τάφους. Είπε πουθενά ότι υπάρχουν ζωντανοί; Όλοι σκοτωμένοι. Να βρούμε τους τάφους να τους σημαδέψουμε και μετά τη λύση να πάμε να τους ανοίξουμε.
Ποιο το κακό με την προσέγγιση του μ. Ζαχαριάδη;
Ο Λέναδρος αρχικά πίστωνε τους Τούρκους με καλή θέληση. Και σου λέω καθαρά, και να τα γράψεις, ο Λέανδρος έχει κάνει έγγραφα τα οποία υπέγραψε με τους Τούρκους και τα Ηνωμένα Έθνη, ότι είναι όλοι σκοτωμένοι.
Έχετε πληροφορίες ή στοιχεία γι’ αυτά που του καταλογίζετε;
Ο Λέανδρος πέθανε. Μια μέρα προηγουμένως με κάλεσε στο γραφείο του για να εξομολογηθεί. Σε μένα. Στον πάτερ Χριστόφορο. Τους έβγαλε όλους έξω και εξομολογήθηκε. Δεν λέω τίποτε άλλο, διότι η εξομολόγηση είναι απόρρητος. Εκείνα που μπορούσα να σου πω τα είπα. Εάν βρεις σε αυτά τα πρακτικά μια λέξη που να λέει ότι ζουν αγνοούμενοι…
Υπονοείτε ότι σας είπε πως υπέγραψε κάποια έγγραφα με τους Τούρκους;
Κρίνε εσύ από την στάση του. Ο Γ.Γ. έστειλε επιστολή στον Λέανδρο και του είπε πως το καλύτερο πράγμα που έκανε ο Κληρίδης ήταν που το διόρισε Επίτροπο Προεδρίας. Σκοπός του ήταν να κλείσει το θέμα. Γι’ αυτό και μας κάλεσε λίγο πριν πεθάνει και μας μίλησε για τάφους. Καμιά κουβέντα δεν είπε για ζώντες αγνοούμενους.
Τον κατηγορείτε ότι πρόδωσε την υπόθεση των αγνοουμένων στους Τούρκους;
Μάλιστα τον κατηγορώ!.
Είναι σωστό να προσάπτετε τέτοιες βαριές κατηγορίες σ’ ένα άνθρωπο που πέθανε και δεν μπορεί να τις απαντήσει;
Μου το είπαν και προχθές στη Βουλή αυτό, αλλά μιλούν τα γραπτά του, που είναι εδώ. Δεν μας άφηνε να πηγαίνουμε ταξίδια για διεθνοποίηση. Ο πρόεδρος έλεγε ναι, ο Υπουργός Εξωτερικών το ενέκρινε, αλλά εκείνος έλεγε όχι. Εγώ θα το λύσω έλεγε. Οι Τούρκοι, μου έλεγε, έχουν καλή θέληση και θα το λύσουμε.
Όταν ο μ. Ζαχαριάδης ανέλαβε το θέμα ήταν ήδη σε αδιέξοδο. Το κακό έγινε από προηγουμένως.
Να σας πως και για τις άλλες κυβερνήσεις. Ζητήσαμε από τον Μακάριο να διαθέσει κονδύλια για να δωροδοκήσουμε κόσμο να μας φέρει πληροφορίες από τα κατεχόμενα. Ο Αρχιεπίσκοπος, όμως, έλεγε να φέρουν πρώτα τις πληροφορίες και μετά να τους δώσει όσα θέλουν. Φοβόταν ότι θα μας ξεγελούσαν.
Δεν ήταν δικαιολογημένος; Κι αν μας ξεγελούσαν;
Ας μας ξεγελούσαν. Η υπόθεση ήταν κουμάρι.
Θα σας υπενθυμίσω αυτό που λέχθηκε ξανά, ότι μας ζήτησαν 500 λίρες για πληροφορίες για ζώντες αγνοούμενους και εσείς είπατε πρώτα ο Αλέξανδρος.
Αυτό είναι ψεύδος του χειρίστου είδους. Εγώ μπορώ να κάνω όρκο πάνω στο γιο μου, ότι ουδέποτε, μα ουδέποτε έβαλα μπροστά το όνομα του. Μπορεί αν έκανα και κακό του γιου μου με τις ενέργειες μου. Είναι ψεύδη ασύστολα. Για να μην παρεξηγηθώ ότι προωθούσα την περίπτωση του γιου μου στις διάφορες επαφές που είχα δεν τη συζητούσα καν.
Ο Λέναδρος Ζαχαριάδης δεν πήγε προσωπικά το 1974 στη Μια Μηλιά για μια πληροφορία που είχατε εσείς για το γιο σας;
Αυτό είναι αλήθεια. Ήρθε μια μέρα ο Ντενκτάς και έφερε κάποια πληροφορία ότι υπάρχει κάποιος αγνοούμενος στη βιομηχανική περιοχή της Μιας Μηλιάς. Είπε το όνομα του γιου μου. Πήγε ο Ζαχαριάδης με τον Ντενκτάς για να ερευνήσουν, αλλά δεν τους άφησαν οι στρατιωτικοί να περάσουν.
Μα είναι δυνατόν να μην άφησαν τον Ντενκτάς να περάσει;
Δεν τον άφησαν. Τους είπε είμαι ο Ντενκτάς αλλά του είπαν πως δεν επιτρέπεται σε κανένα…
Η περίπτωση του γιου σας είναι γεγονός πως ήταν πάντα μπροστά. Περιλήφθηκε σε όλες τις προσφυγές της Κύπρου, απασχόλησε και την ad hoc Επιτροπή του 1974. Αυτό δεν είναι μυστικό.
Να σας πω, στις 6 Δεκεμβρίου 1974 μας ειδοποίησαν να πάμε στην ξενοδοχειακή σχολή να παραλάβουμε τον Αλέξανδρο. Πήγαμε εκεί, ήλθαν τα τρία λεωφορεία, κατέβηκαν όλοι οι αιχμάλωτοι, αλλά ο γιο μου δεν ήλθε. Έτρεξε τότε μια κοπέλα και μας είπε ότι τον Αλέξανδρο και τρία άλλα παιδιά τους έφεραν μέχρι το Λήδρα Πάλας και τους γύρισαν πίσω. Τότε εγώ αποτάθηκα στον Κληρίδη. Η γυναίκα μου τηλεφώνησε στον Ντενκτάς τον ίδιο και ζήτησε τη βοήθεια του. Ήταν γι’ αυτό το λόγο που υπήρξε το ενδιαφέρον για το γιο μου.
Πάντως ο μ. Ζαχαριάδης φαίνεται που διερεύνησε αυτή την εκδοχή και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν ευσταθούσε. Δεν σας είπε στη Βουλή πως δεν έχετε γιο αγνοούμενο διότι διαπιστώθηκε πως ήταν νεκρός;
Ναι μου το είπε, αλλά πότε μου το είπε;
Πέστε μας.
Γινόταν μια συζήτηση στη Βουλή. Εγώ έλεγα ότι η ΔΕΑ έπρεπε να διευρυνθεί ή να καταργηθεί. Είπα μάλιστα ότι ο Βουρθ και ο βοηθός του ο Κουπεράν είναι τουρκόφιλοι. Είπα μάλιστα ότι ο Κουπεράν είναι αρχαιοκάπηλος και ότι γέμισε δύο σπίτια αρχαία για να τα πάρει στην πατρίδα του όταν θα επιστρέψει.
Και θύμωσε ο Ζαχαριάδης;
Όχι μόνο θύμωσε, αλλά σηκώθηκε επάνω να με δείρει. Αυτοί που τον κρατούσαν μου είπαν πως έπαθε όπως τον «σεληνιασμένο». Εκείνη τη στιγμή φώναξε ότι δεν έχω γιο αγνοούμενο, πέθανε ο γιος μου και δεν έπρεπε ούτε στην Επιτροπή να είμαι ούτε να ενδιαφέρομαι για τους αγνοούμενους.
Είναι απ’ εκεί που ξεκίνησε αυτή η σύγκρουση;
Α, μπράβο! Ύστερα άρχισε να μου βάλλει και να του βάλλω και έγιναν αυτά που έγιναν. Αυτά, όμως, που τους έλεγα εγώ ήρθαν τώρα στην κεφαλή τους.
Τι εννοείτε;
Πριν δυο – τρεις μήνες, στη συνεδρία του Προεδρικού, ο πρόεδρος Κληρίδης είπε πως άκουσε ότι ο βοηθός του Βουρθ άνοιξε κατάστημα και πωλεί αρχαία στη Γενεύη.
Είπε τέτοιο πράγμα ο Κληρίδης;
Ναι! Α, Παναγία μου! Εσηκώθηκα πάνω έτσι (ξεπετάγεται από την καρέκλα του και αρχίζει να χειροκροτεί). Μα ρε κύριε όταν το είπα στη Βουλή ήταν να φάω ξύλο.
Καταλογίζετε βαριές ευθύνες σε όλους. Εσείς που ασχολείστε με το θέμα αυτό για 23 χρόνια δεν έχετε καμιά ευθύνη;
Βεβαίως έχουμε ευθύνη. Μπορεί να έκανα κι εγώ λάθη. Δεν λέω ότι είμαι αλάνθαστος. Αλλά πώς μπορούσε να γίνει δουλειά από μια επιτροπή με ένα γέρο 85 χρονών και ένα αρχαιοκάπηλο; Γιατί να μη δημιουργηθεί μια πολυμελής Επιτροπή που θα κάνει μια πραγματική έρευνα και σε έξι μήνες να καταλήξει σε αποτέλεσμα; Αυτό ήταν που ζητούσα από την αρχή μέχρι τώρα και σε αυτό θα επιμένω.
Μακάριος Δρουσιώτης
09/03/1997