Μακαριος Δρουσιώτης

Τριάντα δύο χρόνια μετά το πραξικόπημα της χούντας στην Κύπρο, που άνοιξε τον δρόμο για την τουρκική εισβολή και τη διχοτόμηση, η προσέγγιση για τα αίτια της κυπριακής τραγωδίας εξακολουθεί να είναι προσκολλημένη στα στερεότυπα: «Η άφρων χούντα των Αθηνών ανέτρεψε τον πρόεδρο Μακάριο και άνοιξε τις κερκόπορτες στον τουρκικό "Αττίλα"».

 

Κι όμως, το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου δεν ήταν μια στιγμιαία απονενοημένη ενέργεια μιας ομάδας χουντικών αξιωματικών, αλλά το αποτέλεσμα των επιλογών της ίδιας της ηγεσίας των Ελληνοκυπρίων. Κι αυτό δεν αφορά μόνο την ΕΟΚΑ Β', αλλά και τις λεγόμενες δημοκρατικές δυνάμεις της Δεξιάς που ήταν πιστές στον Μακάριο.

 

Αλήθεια, ποιος ήταν ο πραγματικός σκοπός του πραξικοπήματος; Πώς έφτασαν τα πράγματα ώς εκεί; Γιατί ο Ιωαννίδης θεωρούσε ότι είχε «ηθικό δικαίωμα» να επέμβει στην Κύπρο; Ας πάρουμε τα γεγονότα με τη σειρά:

 

Το 1960 η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος. Με τις Συμφωνίες της Ζυρίχης ηττήθηκε ο αγώνας για την Ενωση. Το πώς και το γιατί είναι ένα άλλο κεφάλαιο. Εκείνο που μετράει είναι οι συνέπειες αυτής της ήττας: Οι Τουρκοκύπριοι απέκτησαν καθεστώς συγκυριαρχίας στην Κυπριακή Δημοκρατία.

 

Ο Μακάριος και οι πολιτικοί του συνεργάτες δεν αποδέχτηκαν ποτέ ότι ο αγώνας για την Ενωση απέτυχε οριστικά και αποπειράθηκαν να δώσουν συνέχεια, αρχίζοντας με την αναθεώρηση των Συμφωνιών της Ζυρίχης. Η θέση της τότε κυβέρνησης Καραμανλή ήταν πως ήταν δικαιολογημένο το αίτημα των Ελληνοκυπρίων για εξισορρόπηση των ανισοτήτων των συμφωνιών, αλλά τα βήματα έπρεπε να ήταν πολιτικά, να γίνουν αργά και να επιδιωχθεί η συνεργασία των ίδιων των Τουρκοκυπρίων.

 

 

Με τη χούντα από το '60

 

Αυτό που σήμερα αναγνωρίστηκε από τους Ελληνοκύπριους, ότι οι Τουρκοκύπριοι θα είναι ισότιμοι πολιτικοί εταίροι στο νέο κράτος, εάν και όταν λυθεί το Κυπριακό, το 1960 ήταν εσχάτη προδοσία. Η κυπριακή ηγεσία επιδίωξε τότε τη συνολική ανατροπή των Συμφωνιών για να επαναφέρει την Ενωση στην ατζέντα. Κι επειδή η ελληνική κυβέρνηση δεν ήταν πρόθυμη, συνήψε συμμαχία με τον ΙΔΕΑ. Οι Κύπριοι έδωσαν ηγετικό ρόλο στη χούντα, επτά χρόνια πριν από την 21η Απριλίου:

 

Αμέσως μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος επισκέφθηκε την Κύπρο και δημιούργησε κλιμάκιο συλλογής πληροφοριών, σε συνεργασία με τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη. Με τη συνδρομή της ελληνικής ΚΥΠ, στην οποία υπηρετούσε τότε ο Γ. Παπαδόπουλος, δημιουργήθηκαν οι δομές του κυπριακού παρακράτους, μέσω του οποίου καταπιεζόταν η Αριστερά και η αντιμακαριακή Δεξιά. Ταυτόχρονα, προετοιμαζόταν η ανατροπή της Ζυρίχης, με δυναμικά μέσα.

 

Η Τουρκία και η ηγεσία των Τουρκοκυπρίων κάθε άλλο παρά αθώες περιστερές ήταν. Το τουρκικό βαθύ κράτος δημιούργησε κι αυτό τις δομές του στην Κύπρο, εξόπλισε την παράνομη οργάνωση ΤΜΤ και περίμενε τους Ελληνοκύπριους -που δεν έκρυβαν τις προθέσεις τους- να τους δώσουν την ευκαιρία. Οι Τούρκοι ήταν πιο μελετημένοι, περισσότερο προσεκτικοί και οικοδόμησαν τη στρατηγική τους στα λάθη και την ανυπομονησία των Ελλήνων.

 

Στις 11 Απριλίου 1961 ο Γιωρκάτζης, σε συνεννόηση με τον Μακάριο, επισκέφθηκε την Αθήνα και ζήτησε από τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ να στείλει όπλα στην Κύπρο, ως απάντηση στον εξοπλισμό των Τουρκοκυπρίων από την Τουρκία. Αφού διαβουλεύτηκε με τον Κ. Καραμανλή, ο Αβέρωφ απέρριψε με οργή το αίτημα του Γιωρκάτζη. Οπως μαρτυρεί ο στενός συνεργάτης του Γιωρκάτζη, νυν πρόεδρος Τ. Παπαδόπουλος, ο Αβέρωφ του έδωσε μόνο δύο λεπτά να φύγει, διαφορετικά θα φώναζε τη φρουρά του να τον πετάξει έξω από το γραφείο του.

 

Ο Γιωρκάτζης έφυγε από το γραφείο του Αβέρωφ και πήγε κατευθείαν στον μετέπειτα δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο και ζήτησε τη συνεργασία του. Ο Παπαδόπουλος επισκέφθηκε μυστικά την Κύπρο και μελέτησε επί τόπου την κατάσταση. Σύμφωνα με τον συνεργάτη του Γιωρκάτζη, Νίκο Ιωάννου-Ψωμά, όταν ο Παπαδόπουλος επέστρεψε στην Αθήνα τους έστειλε το εξής μήνυμα: «Εντάξει, κύριοι, σας στέλλω τα 1.000 πρώτα όπλα με την ΕΛΔΥΚ και μην το πείτε ούτε στον Αβέρωφ ούτε στον Καραμανλή». Εκτός από τον Γιωρκάτζη, ο Παπαδόπουλος είχε επαφές τόσο με τον Ν. Σαμψών όσο και με τον Β. Λυσσαρίδη. Και οι τρεις αυτοί πολιτικοί παράγοντες βρέθηκαν, το 1963, να ηγούνται τριών ξεχωριστών παραστρατιωτικών ομάδων.

 

«Είναι εγκληματίας»

 

Το 1963 ο ΙΔΕΑ οργάνωσε στην Κύπρο την ένοπλη σύγκρουση με τους Τουρκοκύπριους. Τα επιτελικά σχέδια των στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Τουρκοκυπρίων τα είχε ετοιμάσει ο ίδιος ο Δημήτριος Ιωαννίδης, ο οποίος υπηρετούσε στην ΕΛΔΥΚ. Ο ίδιος ο Μακάριος, σε συνέντευξή του στην Οριάνα Φαλάτσι, διηγήθηκε την εξής εμπειρία: Ενα πρωινό τον επισκέφθηκε στην Αρχιεπισκοπή ο Ιωαννίδης, συνοδευόμενος από τον Σαμψών, για να του εκθέσει ένα σχέδιο που θα τακτοποιούσε το Κυπριακό μια για πάντα. «Υποκλίθηκε μπροστά μου, φίλησε το χέρι μου με μεγάλο σεβασμό και είπε: "Μακαριώτατε, να το σχέδιο. Θα επιτεθούμε ξαφνικά εναντίον των Τουρκοκυπρίων σε όλο το νησί. Θα τους βγάλουμε μια για πάντα από τη μέση. Και θα ξεμπερδέψουμε". Εμεινα κατάπληκτος. Του είπα ότι δεν μπορούσα να συμφωνήσω μαζί του, διότι δεν μπορούσα να διανοηθώ την ιδέα να σκοτωθούνε τόσοι αθώοι άνθρωποι. Ξαναφίλησε το χέρι μου και έφυγε οργισμένος. Σας λέω, είναι εγκληματίας».

 

Πώς ένας τέτοιος εγκληματίας εξασφάλισε ακρόαση από τον Μακάριο; Η κυπριακή ηγεσία όχι μόνο δεν ήταν ανενημέρωτη για τα σχέδια των μετέπειτα δικτατόρων, οι πλείστοι των οποίων είχαν υπηρετήσει στην Κύπρο, αλλά ήταν ενεργό μέρος αυτής της διαδικασίας. Το επιτελείο της οργάνωσης που εκπαίδευε ο Ιωαννίδης στεγαζόταν σε μια από τις κυβερνητικές κατοικίες στον περίβολο του προεδρικού μεγάρου. Την ηγεσία απάρτιζαν οι τρεις πιο στενοί συνεργάτες του Μακαρίου: ο Γιωρκάτζης, ο Κληρίδης, ο Τ. Παπαδόπουλος. Μάλιστα, ορισμένες επιτελικές συσκέψεις με Ελληνες αξιωματικούς έγιναν στην προεδρική κατοικία, στο Τρόοδος.

 

Παρακολουθήσεις

 

Οπως προκύπτει από πληθώρα τηλεγραφημάτων, οι Τούρκοι παρακολουθούσαν τις δραστηριότητες των Ελληνοκυπρίων και τους προβοκάρανε να συνεχίσουν με αυτή τη στρατηγική. Οι Τούρκοι θα καλωσόριζαν μια σύγκρουση και κυρίως μια επιχείρηση κατά των Τουρκοκυπρίων αμάχων, για να ενεργοποιήσουν τα επεμβατικά τους σχέδια. Οι Ελληνοκύπριοι, υποτιμώντας τους κινδύνους και υπερεκτιμώντας τις δυνάμεις τους, έπαιζαν, σε συνεργασία με τον ΙΔΕΑ, παιχνίδι με τη φωτιά.

 

Δύο φορές πριν από το 1974, η Τουρκία αποπειράθηκε να εισβάλει στην Κύπρο. Και στις δύο περιπτώσεις η τότε (και νυν) ελληνοκυπριακή ηγεσία ήταν πρόθυμη να αντιδράσει με τη συνταγή του Ιωαννίδη:

• Τον Αύγουστο του 1964, με αφορμή τις πολεμικές επιχειρήσεις στην περιοχή Μανσούρας-Κοκκίνων, η Τουρκία απείλησε με εισβολή. Στις 6 Αυγούστου, ο Τάσσος Παπαδόπουλος, εκ μέρους της κυπριακής κυβέρνησης, διαμήνυσε τους Αμερικανούς πως «αν ο τουρκικός στόλος εισέλθει εντός των νέων ορίων των 12 μιλίων (των χωρικών υδάτων) θα το θεωρήσουμε ως έναρξη εισβολής. Υπολογίζουμε ότι αυτό θα μας δώσει 75 λεπτά για να καθαρίσουμε τους Τουρκοκυπρίους, ώστε να μπορέσουμε να αμυνθούμε, και έχουμε σχέδια και μέσα για να το πράξουμε».
• Τον Νοέμβριο του 1967, με αφορμή τις πολεμικές επιχειρήσεις στην περιοχή της Κοφίνου (με επιτελάρχη τον μετέπειτα αρχηγό Ενόπλων Δυνάμεων επί χούντας Ιωαννίδη, Γρηγόριο Μπονάνο), οι Τούρκοι απειλούσαν και πάλι με εισβολή. Στις 15 Νοεμβρίου 1967 έγινε ευρεία πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη στο προεδρικό μέγαρο. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος, σύμφωνα με τον Μπονάνο, «επρότεινεν όπως εις περίπτωσιν αεροπορικής επιδρομής ή αποβατικής ενέργειας υπό των Τούρκων, εξουδετερωθούν άπαντες οι Τουρκοκύπριοι εις ολόκληρον την νήσον».
• Ούτε στη μια ούτε στην άλλη περίπτωση οι Τούρκοι υλοποίησαν τα σχέδιά τους, κυρίως λόγω της παρέμβασης των Αμερικανών, οι οποίοι φοβούνταν τις συνέπειες ενός ελληνοτουρκικού πολέμου. Το 1974, φαίνεται ότι διασφάλισαν τη μη εμπλοκή της Ελλάδας σε πόλεμο με την Τουρκία και επέτρεψαν την τουρκική επιδρομή στην Κύπρο. Ομως, η εισβολή του 1974 θα μπορούσε να είχε γίνει είτε το 1964 είτε το 1967.

 

Τα βαθύτερα αίτια

 

Γιατί όμως ο Ιωαννίδης ανέτρεψε τον Μακάριο το 1974, αφού του είχε τόσο σεβασμό το 1964; Το 1968 ο Μακάριος αποκήρυξε την πολιτική της Ενωσης και επανήλθε στην ανεξαρτησία. Αυτό εξόργισε την πτέρυγα του Ιωαννίδη στην ελληνική χούντα. Ο Ιωαννίδης θεώρησε αυτή την υπαναχώρηση προδοσία και τον Μακάριο επίορκο. Η έρευνα απέδειξε ότι ο Ιωαννίδης και ο Ασλανίδης ήταν πίσω από τις δύο απόπειρες δολοφονίας του Μακαρίου:

• Η μία σε συνεργασία με τον Γιωρκάτζη το 1970 και η άλλη με μια φράξια της ΕΟΚΑ Β', τον Νοέμβριο του 1973. Ο Ιωαννίδης ήταν ο ιθύνων νους των δύο παρακρατικών οργανώσεων (Εθνικό Μέτωπο και ΕΟΚΑ Β') που έδρασαν στην Κύπρο, από το 1969 μέχρι το 1974. Ακόμη, η σύγκρουση Παπαδόπουλου-Ιωαννίδη, που οδήγησε στο πραξικόπημα της 15ης Νοεμβρίου, αποδίδεται στη συμφιλίωση του Παπαδόπουλου με τον Μακάριο και τη ρήξη του πρώτου με τον Γρίβα.
• Ο Ιωαννίδης παρέμεινε πιστός σ' αυτά που είχε σχεδιάσει από το 1963. Μεταξύ των επιτελικών σχεδίων του πραξικοπήματος ήταν και το σχέδιο «Ηφαιστος» για εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των Τουρκοκυπρίων. Το σχέδιο αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες της εξεταστικής επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων για τον φάκελο της Κύπρου (1986-1988). Αυτός είναι ο λόγος που ομόφωνα η Βουλή αποφάσισε να μη διεξαχθεί συζήτηση για τον φάκελο της Κύπρου. Οι χιλιάδες σελίδες των εγγράφων και των καταθέσεων όλων των πρωταγωνιστών χαρακτηρίστηκαν απόρρητες και κλειδώθηκαν στο γραφείο του προέδρου της Βουλής, για να μην ενισχυθεί το άλλοθι που πρόβαλλε η Τουρκία για την εισβολή και την κατοχή της Κύπρου.

Μακάριος Δρουσιώτης

Ελευθεροτυπία

17/07/2006