Μακαριος Δρουσιώτης

Στο ισόγειο των γραφείων της εφημερίδας "Πολίτης" στη Λευκωσία εκτίθεται μια συλλογή εντυπωσιακών φωτογραφιών -οι πλείστες αδημοσίευτες- από τις πρώτες μέρες της κυπριακής ανεξαρτησίας. Η έκθεση καλύπτει τη μεταβατική περίοδο, δηλαδή από την υπογραφή των συμφωνιών της Ζυρίχης, στις 18 Ιανουαρίου 1959, μέχρι την ανακήρυξη της Δημοκρατίας, στις 15 Αυγούστου 1960.

 

 

Η έκθεση αρχίζει με μια φωτογραφία από την υποδοχή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στο αεροδρόμιο του Λονδίνου, από τον τότε πρέσβη της Ελλάδας Γιώργο Σεφεριάδη, παραμονές της υπογραφής των συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου. Από το αεροδρόμιο, ο Καραμανλής κατευθύνθηκε στην πρεσβεία της Ελλάδας, όπου διευθετήθηκε συνάντησή του με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Ο Μακάριος, ενώ στην Αθήνα είχε συμφωνήσει με τον Καραμανλή στην αποδοχή των συμφωνιών της Ζυρίχης, στο Λονδίνο αρνούνταν να τις υπογράψει επικαλούμενος λόγους συνείδησης. Ο Καραμανλής πίεσε τον Μακάριο, ο οποίος τελικά υπέγραψε.

 

Η πικρία

 

Αυτό που ο Μακάριος φρόντισε να διαμορφωθεί στη συνείδηση της κυπριακής κοινωνίας ήταν πως οι συμφωνίες της Ζυρίχης τού επιβλήθηκαν από τον Καραμανλή. Οπως καταμαρτυρούν αρκετοί συνεργάτες του, ο Καραμανλής είχε φρικτό παράπονο από τον Μακάριο, επειδή συμφώνησαν μαζί στο συμβιβασμό της Ζυρίχης, όμως ο αρχιεπίσκοπος βγήκε από το Λάνκαστερ Χάους, όπου έγινε η τελετή της υπογραφής, εθνάρχης και εκείνος "μειοδότης".

Οι συμφωνίες της Ζυρίχης ήταν όντως ένας ιστορικός συμβιβασμός. Ο αγώνας των Κυπρίων ξεκίνησε για την ένωση και κατέληξε σε συνεταιρικό κράτος με τους Τουρκοκύπριους. Ο συμβιβασμός αυτός ήταν το αποτέλεσμα της αποτυχίας του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ. Λίγο μετά την έναρξη του αγώνα οι Βρετανοί συνομιλούσαν μόνο με τους Ελληνοκύπριους για τη μορφή της λύσης του Κυπριακού, μη αποκλείοντας, μακροχρόνια, και την ένωση. Οι συνομιλίες Μακαρίου - Χάρτινγκ (1955-56), όπως αναγνωρίζεται σήμερα από τους πάντες, ήταν μια μοναδική χαμένη ευκαιρία στο Κυπριακό.

 

Οι συνομιλίες εκείνες συνέπεσαν με την άνοδο του Καραμανλή στην εξουσία. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν θετικός, όμως το πανίσχυρο τότε "κυπριακό λόμπι" επέβαλε τη δική του γραμμή για συνέχιση του ένοπλου αγώνα με το σύνθημα "Ενωσιν και μόνον Ενωσιν". Το ένοπλο κίνημα στην Κύπρο οδήγησε τελικά τη νήσο σε δραματικά αδιέξοδα. Οι συμφωνίες της Ζυρίχης ήταν το ύστατο ανάχωμα για την αποφυγή της διχοτόμησης.

 

Στο σκότος

 

Περιδιαβάζοντας κανείς τη μοναδική αυτή φωτογραφική έκθεση, διαπιστώνει πως ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του κυπριακού κράτους, αυτό που αφορά την ίδρυσή του, έχει διαγραφεί από τη συλλογική μνήμη των Κυπρίων. Ολοι αγνοούν αυτό που τόσο ζωηρά περιγράφεται στις φωτογραφίες: ότι η κυπριακή Δημοκρατία ιδρύθηκε ως δικοινοτικό κράτος, με τους Τουρκοκύπριους να συμμετέχουν ισότιμα στη διαχείρισή του.

 

Στις μαυρόασπρες φωτογραφίες του '60 αποτυπώνεται η λάμψη της ελπίδας στα μάτια των ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή. Ομως, αυτοί που ανέλαβαν να διαχειριστούν το νέο κράτος -και οι Ελληνες και οι Τούρκοι- τους διέψευσαν. Το υπέσκαψαν από την πρώτη μέρα και δεν επέτρεψαν στο στάχυ να ριζώσει.

 

 

Μόνον ένας άνθρωπος στην Κύπρο, ο επιχειρηματίας Ν.Κ. Λανίτης, υποστήριξε δημόσια τη θέση ότι η μοίρα των Ελλήνων και των Τούρκων ήταν να συνεργαστούν. Οταν στις αρχές του '63 έβραζε στην Κύπρο ο εθνικισμός, ο Λανίτης προειδοποιούσε τους Ελληνες με σειρά άρθρων του στην εφημερίδα "Cyprus Mail" ότι η συναισθηματική εμμονή στην ένωση θα έφερνε την καταστροφή, ότι θα έπρεπε να ήταν γενναιόδωροι προς τους Τουρκοκύπριους, για να μπορέσουν να απαλλάξουν το Σύνταγμα από όλα τα διχαστικά στοιχεία του. Προειδοποιούσε, επίσης, τους Τουρκοκύπριους πως ένα τουρκικό κράτος στην Κύπρο θα ήταν πολύ μικρό για να επιβιώσει και θα καταντούσαν υποτελείς στην Τουρκία.

 

Υστερα από τη δημοσίευση των άρθρων αυτών, ο Τύπος της εποχής, που εξέφραζε το πολιτικό κατεστημένο, του επιτέθηκε, χαρακτηρίζοντας τις απόψεις του προδοτικές. Σχολιάζοντας τις αντιδράσεις αυτές, ο Ν.Κ. Λανίτης έγραψε: "Η κοινωνία μας νοσεί. Υποφέρει από τον όγκο της διακοινοτικής αντιπαράθεσης. Αυτό που πρότεινα δεν ήταν γλυκό -του είδους που συχνά προσφέρεται στην κοινή γνώμη από τους πολιτικούς- αλλά φάρμακο. Και στον κόσμο δεν αρέσουν τα φάρμακα". Ο Μακάριος ήθελε ν' ανατρέψει τη συμφωνία της Ζυρίχης και οι Τούρκοι τον εξωθούσαν να το κάνει. Ο Καραμανλής ήταν κάθετα ενάντιος, αλλά το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε με την αποχώρησή του, στα τέλη του '63, διευκόλυνε τον Μακάριο να προχωρήσει στο εγχείρημά του. Η κατάργηση τη συμφωνία της Ζυρίχης, ως αυτοσκοπός των Ελλήνων και ευκαιρία για τους Τούρκους να διχοτομήσουν το νησί, ήταν η αιτία της ρήξης που οδήγησε στο 1974.

 

Η ήττα του '74

 

Υστερα από την εθνική τραγωδία του '74 ο διεθνής παράγοντας επεδίωξε ένα νέο συμβιβασμό. Οπως και το 1958, όταν οι Ελληνοκύπριοι κλήθηκαν να πληρώσουν το λογαριασμό του αδιεξόδου της ΕΟΚΑ, έτσι και το 1974 έπρεπε να πληρώσουν το τίμημα των λαθεμένων πολιτικών και στρατιωτικών επιλογών που έδωσαν το πρόσχημα στον τουρκικό στρατό να εισβάλει. Και το τίμημα αυτό ήταν η διζωνική ομοσπονδία.

 

Ο Καραμανλής βρέθηκε ξανά "τροχονόμος" στο ιστορικό σταυροδρόμι της Κύπρου. Σε αντίθεση με το 1958, το 1974 δεν άσκησε καμιά απολύτως πίεση στους Ελληνοκύπριους. Επινόησε το δόγμα "η Κύπρος αποφασίζει και η Ελλάδα συμπαρίσταται", διότι δεν ήθελε να χρεωθεί την ευθύνη και του δεύτερου ιστορικού συμβιβασμού.

 

Ωστόσο, όπως τεκμηριώνεται από τα γραπτά κείμενα, ο Καραμανλής είχε προτείνει στον Μακάριο και αυτός το αποδέχτηκε πως το Κυπριακό θα μπορούσε να λυθεί μόνον εάν υπήρχε συμφωνία στο εδαφικό. Είχαν συμφωνήσει σ' ένα ποσοστό εδάφους 25% στους Τουρκοκύπριους και καθεστώς ομοσπονδίας με ασθενή κεντρική κυβέρνηση.

 

Τότε, ο γενικός γραμματέας των Η.Ε. Κουρτ Βαλτχάιμ, με τη στήριξη των ΗΠΑ και την άμεση εμπλοκή της ΕΟΚ, πίεζε την ελληνοκυπριακή πλευρά ν' αποδεχτεί τη διζωνική ομοσπονδία, για να πιεστεί η Τουρκία στην άμεση επιστροφή εδαφών. Μάλιστα, είχε σχεδιάσει και χάρτη που προέβλεπε άμεση επιστροφή προσφύγων στη μισή επαρχία της Αμμοχώστου, στη Μόρφου και στα περίχωρα, καθώς και σ' όλες τις μεγάλες κοινότητες της Μεσσαορίας.

 

Η αδεξιότητα

 

Η Τουρκία δεν ήθελε τις συνομιλίες και έπαιζε με το χρόνο για να εδραιώσει τα τετελεσμένα. Το τουρκικό κατεστημένο γνώριζε ότι η σημαντική επιστροφή εδαφών θα καθιστούσε τα κατεχόμενα μη βιώσιμη οντότητα. "Πρέπει να θυμόμαστε πως είμαστε εμείς που έχουμε ανάγκη της λύσης, διότι οι Τούρκοι κρατούν ό,τι κρατούν και θα ήταν ευχαριστημένοι εάν δεν γίνονταν συνομιλίες και δεν σημειώνονταν εξελίξεις στην Κύπρο", έλεγε ο Καραμανλής στον Κληρίδη, το Φεβρουάριο του 1976. "Αποψή μου επίσης είναι ότι κάθε πρόβλημα που παραμένει άλυτο επί πολύ χρόνο αρχίζει να "σήπεται"", προειδοποιούσε την κυπριακή ηγεσία.

 

Ο Μακάριος συμφωνούσε με τον Καραμανλή, αλλά αμφιταλαντευόταν μεταξύ του συμβιβασμού και του ανένδοτου αγώνα. Τελικά υπερίσχυσε η επιλογή του "μακροχρόνιου αγώνα" έναντι της επιδίωξης ενός σύντομου συμβιβασμού.

Σήμερα, 100 χρόνια από τη γέννηση του Καραμανλή και 50 από τη δημιουργία του Κυπριακού, κοιτάζοντας κανείς πίσω και ερμηνεύοντας με ρεαλιστικά και όχι συναισθηματικά κριτήρια την πολιτική του Καραμανλή στο Κυπριακό, κατανοεί πόσο μεγάλο δίκαιο είχε στους τρεις μεγάλους σταθμούς του Κυπριακού, το 1955, το 1960 και το 1974.

 

Η Τουρκία οφείλει τις επιτυχίες της στην Κύπρο στην αδεξιότητα της ελληνοκυπριακής πολιτικής και όχι στην επιδεξιότητα της δικής της. Κι όμως, αυτή η πολιτική αδεξιότητα εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη στην Κύπρο, έστω κι αν παρέδωσε το μισό νησί στην Τουρκία και έθεσε το άλλο μισό σε δημογραφικό κίνδυνο. Διότι η κοινωνία εξακολουθεί να νοσεί και στον κόσμο να μην αρέσουν τα φάρμακα...

Μακάριος Δρουσιώτης

Ελευθεροτυπία

23/03/2007