Μακαριος Δρουσιώτης

Με αφορμή τη συμπλήρωση 30 χρόνων από το θάνατο του Μακαρίου άνοιξε η συζήτηση για τις "υποθήκες" του και ειδικά για τα όρια του συμβιβασμού. Ποιες είναι, λοιπόν, αυτές οι "υποθήκες του Μακαρίου"; Η προσπάθεια του για συμβιβαστική λύση ή ο μακροχρόνιος αγώνας που διακήρυξε λίγο πριν πεθάνει; Ή μήπως ένας συγκερασμός των δύο; Εμείς, ανατρέξαμε σε πρωτογενείς πηγές και εντοπίσαμε πώς εννοούσε ο Μακάριος το συμβιβασμό και την ομοσπονδία και πώς αντιμετώπιζαν την πολιτική του ο Τ. Παπαδόπουλος και ο B. Λυσσαρίδης, οι οποίοι προβάλλονται σήμερα σαν οι συνεχιστές του αγώνα του.

 

Αμέσως μετά την εισβολή τέθηκε το ζήτημα της διζωνικής ομοσπονδίας. Ο Μακάριος αρνείτο να τοποθετηθεί, προτού δεσμευτούν οι Τούρκοι για το ποσοστό του εδάφους που θα επιστρεφόταν. Η αρχική πρόταση της ελληνοκυπριακής πλευράς ήταν η πολυπεριφερειακή ομοσπονδία. Δηλαδή να μην υπάρχει μια γεωγραφική περιοχή που θα διοικείται από τους Τουρκοκύπριους, αλλά διάφορες περιοχές στα πρότυπα των θυλάκων που υπήρχαν πριν από το 1974, όταν οι Τουρκοκύπριοι ήταν διάσπαρτοι σε όλη την Κύπρο.

 

Όμως, με την μετακίνηση των Τουρκοκυπρίων του νότου στο βορρά και την εκδίωξη των Ελληνοκυπρίων από τα σπίτια τους συνεπεία της εισβολής, δημιουργήθηκε ήδη μια ντε φάκτο κατάσταση. Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού στις δύο περιοχές (κατεχόμενη και μη) ήταν Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι αντίστοιχα.

 

Το 1975 ζούσαν ακόμη στο νότιο τμήμα της Κύπρου γύρω στις 10.000 Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι προσπαθούσαν να μετακινηθούν στον κατεχόμενο βορρά. Αρχικά το κράτος προσπάθησε να τους εμποδίσει, όμως, τελικά, η μετακίνηση τους στο βορρά ήταν αναπόφευκτη για πολλούς λόγους:

• Η Κύπρος ήταν εντελώς απροστάτευτη και η Τουρκία απειλούσε ότι θα τους μετακινήσει με τη βία.
• Ο Ντενκτάς, είχε αρχίσει να εκδιώκει εγκλωβισμένους από την Καρπασία, σαν αντίποινα για την παρεμπόδιση της μετακίνησης των Τουρκοκυπρίων στο βορρά.
• Όλοι οι άντρες συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Όταν έγινε η ανταλλαγή οι Τουρκοκύπριοι μεταφέρθηκαν στα κατεχόμενα, ενώ οι σύζυγοι και τα παιδιά τους ήταν στο νότο.
• Οι ίδιοι οι Τουρκοκύπριοι, προβάλλοντας την ανασφάλεια και το φόβο, προσπαθούσαν συνεχώς να διαφύγουν και ήταν αδύνατο να τους συγκρατήσει το κράτος.
• Αυτό το ζήτημα ήταν το μόνο στο οποίο η τουρκική πλευρά έβρισκε κατανόηση στο διεθνή χώρο.

Βέβαια, η μετακίνηση και εγκατάσταση των Τουρκοκυπρίων στο βορρά θα προδίκαζε και τη μορφή της λύσης που θα ήταν απαραίτητα διζωνική και όχι πολυπεριφερειακή ομοσπονδία. Ο Μακάριος, θεωρώντας ανέφικτη την παρεμπόδιση της μετακίνησης, προσπάθησε περισσότερο να κρατήσει τους Ελληνοκύπριους στο βορρά, παρά τους Τουρκοκύπριους στο νότο. Σε ειδική συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου στις 21 Ιουλίου 1975 εξασφάλισε τη συναίνεση της πολιτικής ηγεσίας "να κλείσουμε τα μάτια" στη μετακίνηση των Τουρκοκυπρίων και να προσπαθήσει ο Κληρίδης να εξασφαλίσει κάποια ανταλλάγματα για τους εγκλωβισμένους της Καρπασίας.

 

Όταν η απόφαση αυτή άρχισε να υλοποιείται προκλήθηκαν αντιδράσεις, κυρίως από τον Λυσσαρίδη, καθώς και από τον Τ. Παπαδόπουλο ο οποίος ήταν ευθύς εξαρχής εναντίον, επειδή η μετακίνηση των Τουρκοκυπρίων προδίκαζε λύση ομοσπονδίας και έθετε, αναπόφευκτα, περιορισμούς στην επιστροφή των προσφύγων, σε μια εποχή που η επιστροφή όλων των προσφύγων ήταν κυρίαρχος στόχος.

 

Θυελλώδης συνεδρία

 

Το ζήτημα αυτό απασχόλησε ειδική συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου στην Αρχιεπισκοπή, στις 5 Αυγούστου 1975. Το τι λέχθηκε στη συνεδρία εκείνη καταγράφεται σε πρακτικό που δημοσίευσε ο Γ. Χριστοδουλίδης στη "Χαραυγή":

 

Μακάριος: "Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει μια αντίδραση στη μετακίνηση των Τ/κ. Οι Τ/κ, έτσι είτε αλλιώς θα πήγαιναν στο βορρά. Είχαμε πληροφορίες ότι ο Ντενκτάς είχε δώσει οδηγίες στους Τ/κ να μπουν σε λεωφορεία και αν εμποδιστούν, τότε ο ίδιος θα έδιωχνε τους Ε/κ από την Καρπασία. Ετσι αποφασίσαμε "να κλείσουμε τα μάτια". Να φύγουν, χωρίς έπιπλα και άλλα και εμείς να διαπραγματευτούμε για κάποια ανταλλάγματα.

 

Τάσσος Παπαδόπουλος. "Ν' αφήσουμε τους Τούρκους να κάμουν ό,τι θέλουν με τους εγκλωβισμένους στην Καρπασία. Αν είμαστε διατεθειμένοι να κάμουμε θυσίες και αγώνα να πάψουμε να μετέχουμε στην υπεπιτροπή για ανθρωπιστικά θέματα, στην οποία το μόνο που γίνεται είναι να εγκρίνουμε, κάθε φορά, τη μετακίνηση αριθμού Τ/κ προς το βορρά, και τίποτε άλλο".

 

Λυσσαρίδης: "Το θέμα της μετακίνησης των Τ/κ είναι περισσότερο σοβαρό απ' ότι φαίνεται. Κάναμε όλοι αυτοκριτική ότι ξεφύγαμε από την ουσία του προβλήματος, που είναι η εφαρμογή των αποφάσεων του ΟΗΕ. (...) Συμφωνώντας με τον Ντενκτάς (για μετακίνηση των Τουρκοκυπρίων), αναγνωρίζουμε την ύπαρξη δυο χωριστών κρατών. Δεκτήκαμε να παν και να πάρουν ελληνικές περιουσίες".

 

Μακάριος: "Το όλο θέμα είναι αυτό των Τ/κ. Ισχύει ό,τι είπα στην αρχή. Δηλαδή τους επιτρέπουμε να φύγουν ή όχι: Δεν πήραμε απόφαση, στις 21/7 - τελική. Η μετακίνηση είναι αντίθετη με τη θέση για πολυπεριφερειακή ομοσπονδία. Προδικάζει λύση διζωνικής ομοσπονδίας".

Κληρίδης. "Είπαμε απλώς "να κλείσουμε τα μάτια και να αφήσουμε να φύγουν οι Τ/κ". Μου επιτρέψατε, Μακαριώτατε, να το πω και στον Ντενκτάς. Και το είπα. Αυτό είναι μια συμφωνία. Εγώ αναλαμβάνω τις ευθύνες μου για το ότι διαπραγματεύτηκα αυτό το θέμα. Και είμαι έτοιμος να παραιτηθώ, αν το Υπουργικό -Εθνικό νομίζουν ότι αυτό δεν έπρεπε να γίνει. Δεν έχετε παρά να βάλετε άλλο διαπραγματευτή".

 

Κολοκασίδης (ΔΗΚΟ): "Ολοι φταίμε, αν υπάρχει ευθύνη. Οχι μόνο ο Κληρίδης. Ολοι, στη συνεδρία τις 21/7 είμασταν με την άποψη "να παν στο Βορρά, (οι Τ/κ)".

 

Ι. Χριστοφίδης (ΥΠΕΞ): "Αν δε δεχόμασταν την μετακίνηση των Τ/κ ο Ντενκτάς θα έδιωχνε τους εγκλωβισμένους και θα έκαμνε και τη μετακίνηση των Τ/κ."

 

Μακάριος: "Ποια, τελικά η συμβουλή σας, στο θέμα;"

 

Λυσσαρίδης: "Να κάμει ό, τι θέλει ο Ντενκτάς."

 

Μακάριος: "Αν δεν αφήναμε τους Τ/κ να φύγουν, αυτό θα ήταν σε βάρος μας. Μια τέτοια θέση θα ήταν αδύνατη θεωρητικά και πρακτικά. Θα διερωτούνταν διεθνώς γιατί τους κρατούσαμε σαν ομήρους. Υπήρχε προηγούμενη δήλωση ότι οι Τ/κ είναι ελεύθεροι να πάνε όπου θέλουν, φτάνει να μην εγκατασταθούν σε σπίτια των Ε/κ. Δεν δεχτήκαμε την άποψη του Τάσσου. Δεν είναι ορθή" (Ο Τ. Παπαδόπουλος στη συνεδρία του Εθνικού στις 21/7/75 είχε εισηγηθεί "να θυματοποιηθούν οι Καρπασίτες", για να μη γίνει καμιά διασύνδεση της μη εκδίωξης τους με τη μετακίνηση των Τουρκοκυπρίων.)

 

Ποια ομοσπονδία;

 

Στην ίδια συνεδρία ο Μακάριος έθιξε και το ζήτημα της μορφής της λύσης, με τον ίδιο να αποδέχεται τη διζωνική ομοσπονδία και τους Παπαδόπουλο - Λυσσαρίδη να υποστηρίζουν πολυπεριφερειακή: "Στο θέμα της λύσης αποκλείω εντελώς να είναι πολυπεριφερειακή. Οι Τ/κ δεν θα επιτρέψουν (στο νότο). Δεν είναι εφικτή λύση. Η λύση θα είναι διζωνική. Αυτό δεν θα το διακηρύξουμε τώρα".

 

Ο Μακάριος εξήγησε ότι το σημαντικότερο για τον ίδιο ήταν το ζήτημα της επιστροφής των προσφύγων. Η Κύπρος ζούσε τότε μια ανθρώπινη τραγωδία με χιλιάδες κόσμο να είναι στα αντίσκηνα. Ο Μακάριος αντιμετώπιζε το προσφυγικό σε συνάρτηση με το ποσοστό του εδάφους που θα επέστρεφαν οι Τούρκοι: "Επαναλαμβάνω ότι η πολυπεριφερειακή -στις νέες συνθήκες- δεν είναι εφικτή. Σημασία έχει η έκταση της τ/κ περιοχής. Δίνω μέγιστη σημασία σ' αυτό το ζήτημα. Και στο ζήτημα των προσφύγων.".

 

Στη θέση αυτή του Μακαρίου αντέδρασαν οι Παπαδόπουλος και Λυσσαρίδης:

 

Τάσσος: "Να μη διακηρύξουμε μια τέτοια θέση (ότι η πολυπεριφερειακή δεν είναι εφικτή). Πρέπει να έχουμε τις απόψεις των Τούρκων."

 

Ο Λυσσαρίδης προτείνει πόλεμο

 

Στη συνέχεια, ο Λυσσαρίδης ανέλυσε τη δική του στρατηγική, που ήταν ο πόλεμος με την Τουρκία:

 

Λυσσαρίδης: "Και η διζωνική δεν είναι εφικτή, Μακαριώτατε. Να κατανοήσουμε ότι οι ΗΠΑ έχουν τη δική τους γραμμή λύσης του Κυπριακού. Και η Τουρκία το ίδιο. Οι ΗΠΑ θέλουν διχοτόμηση. Η Τουρκία δεν θέλει (διχοτόμηση) επειδή θα έχει την Ελλάδα στα νότια σύνορά της. Και έτσι θα έχει και τη δυνατότητα (η Ελλάδα) να διαδραματίσει ρόλο στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Απ' εδώ πρέπει να ξεκινούμε. Γι' αυτό, μόνο ο αγώνας θα μας σώσει. Να προετοιμαζόμαστε, να εξοπλιζόμαστε. Πρώτα αμυντικά κι ύστερα να πάμε παρακάτω. Να αρχίσουμε να παρενοχλούμε τους Τούρκους μ' επιθέσεις στα εδάφη που κατέχουν. Και η Ελλάδα θα είναι υποχρεωμένη να κάμει πόλεμο με την Τουρκία. Η κατάσταση της Τουρκίας είναι οικτρή. Απομονωμένη. Γραμμή μας η εθνική επιβίωση."

 

Μακάριος: "Κάναμε λάθος να δεχτούμε την Ομοσπονδία; Και οι δύο μορφές είναι επικίνδυνες."

 

Λυσσαρίδης: "Συμφωνώ μαζί σας Μακαριώτατε. Γι' αυτό βασικό θέμα είναι η αγωνιστική διάθεση του λαού και προετοιμασία να πάρουμε πίσω το βορρά."

Μακάριος: "Δεν πιστεύω ότι μπορούμε να διώξουμε την Τουρκία με πόλεμο. Πιστεύω στην αμυντική θωράκισή μας."

 

Λυσσαρίδης: "Αμυνα με προοπτική την επίθεση."

 

Κληρίδης: "Με πολλή ελαφρότητα μιλάμε για πόλεμο με την Τουρκία. Ας υποθέσουμε ότι γίνεται ένας πόλεμος και μπαίνει σ' αυτόν και η Ελλάδα. Ποιο θα 'ναι το αποτέλεσμα; Η Ελλάδα θα προχωρήσει να πάρει εδάφη στον ΄Εβρο. Η Τουρκία να πάρει νησιά. Και τελικά θα κάτσουν να διαπραγματευθούν. Στο μεταξύ, η Κύπρος θα καταληφθεί από την Τουρκία, ολόκληρη. Και δεν υπάρχει θέμα Κύπρου."

 

Μακάριος προς Λυσσαρίδη: "Αν καλά σας μεταφράζω αυτό σημαίνει να διακόψουμε τις συνομιλίες και να προετοιμαστούμε, από κάθε άποψη, για πόλεμο, μακρόχρονο."

 

Λυσσαρίδης: "Μάλιστα."

 

Φάντης (ΑΚΕΛ): "Νομίζω ότι τέτοιες απόψεις μόνο στην αυτοκτονία της Κύπρου θα οδηγήσουν, αν γίνουν δεκτές. Τίθεται, όμως και θέμα αν εμείς έχουμε δικαίωμα να ρυμουλκήσουμε την Ελλάδα σε πόλεμο με την Τουρκία. Και αν ακόμη η Ελλάδα είναι έτοιμη για έναν πόλεμο με την Τουρκία, το αποτέλεσμά του για την Κύπρο είναι η πλήρης καταστροφή της. Γι' αυτό θεωρώ απαράδεκτες τέτοιες απόψεις."

 

Βενιαμίν: "Σε περίπτωση πολέμου, πρέπει να ξέρουμε ότι η Τουρκία σε 24 ώρες θα καταλάβει όλη την Κύπρο."

 

Μακάριος: "Δεν πιστεύω στον πόλεμο. Ναι στην άμυνα. Η Ελλάδα δεν θα κάμει πόλεμο."

 

 

Τι είπε ο Μακάριος στον Εζεκία Παπαϊωάννου

 

Το ζήτημα της μορφής της λύσης του Κυπριακού το συζήτησε ο Μακάριος με αντιπροσωπεία του ΑΚΕΛ στις 14 Ιανουαρίου 1976. Σύμφωνα με το πρακτικό που επίσης δημοσιεύτηκε από τον Γ. Χριστοδουλίδη, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου ρώτησε τον Μακάριο πώς έβλεπε θέμα της επιστροφής όλων των προσφύγων. Ο Μακάριος είπε, περίπου, τα πιο κάτω:

 

"Είναι βέβαιο ότι δεν πρόκειται να επιστρέφουν με τη λύση του Κυπριακού όλοι οι πρόσφυγες. Το θέμα όμως είναι πώς και πότε θα το πούμε αυτό καθαρά. Η μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων δεν έχει ακόμη συνειδητοποιήσει το μέγεθος της διπλής προδοσίας και εγκλήματος του 1974. Πρέπει να προετοιμάσουμε αρκετά το έδαφος και είναι σίγουρο πως η πλειοψηφία των προσφύγων θα πεισθεί για τις δυνατότητες της πραγματικότητας. Θα έλθει η ώρα που θα πούμε ανοικτά τη θέση μας, την πραγματικότητα".

 

Ο Παπαϊωάννου ζήτησε τις καθαρές απόψεις του Μακαρίου στο ζήτημα της ομοσπονδιακής λύσης. Ο Μακάριος είπε: "Η μορφή της λύσης που θα επιδιώξουμε θα είναι "ένα είδος καμουφλαρισμένης" διζωνικής, με την έννοια ότι θα υπάρχει μια μεγάλη, συνεχόμενη περιοχή. Ενα καντόνιο στην περιοχή της Λεύκας, υπό Τουρκικο-κυπριακό έλεγχο και ένα στην Καρπασία υπό Ε/κυπριακό έλεγχο. Όσον αφορά την έκταση, εμείς θα προτείνουμε το 20%, αλλά να είμαστε έτοιμοι να υποχωρήσουμε και μέχρι το 25%".

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

05/08/2007