Μακαριος Δρουσιώτης

Στις 19 Ιουλίου 1974 ο προσωπικός απεσταλμένος του Κίσινγκερ Τζόζεφ Σίσκο, πήγε στην Αθήνα, μεταφέροντας στο ελληνικό καθεστώς πρόταση - τελεσίγραφο που του είχε διαβιβάσει ο Ετζεβίτ στο Λονδίνο, σύμφωνα με το οποίο η Ελλάδα θα έπρεπε να αποδεχτεί:

1. Την παρουσία τουρκικού στρατού στην Κύπρο για να εξισορροπηθεί το ισοζύγιο δυνάμεων στο νησί, που διαταράχθηκε με το πραξικόπημα.
2. Να δημιουργηθεί διάδρομος πρόσβασης του τουρκοκυπριακού θύλακα στα βόρεια της Λευκωσίας προς τη θάλασσα.
3. Να τεθούν τα λιμάνια υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών.
4. Να αντικατασταθεί ο Σαμψών και να αποχωρήσουν οι Έλληνες αξιωματικοί.

Στην Αθήνα, ο Σίσκο το μόνο που εξασφάλισε ήταν αποδοχή εκ μέρους της Ελλάδας να αποστείλει, τη Δευτέρα 22 Ιουλίου 1974, εκπρόσωπό της στο Λονδίνο για διαβουλεύσεις με τη βρετανική και την τουρκική κυβέρνηση για να ξεπεραστεί η κρίση. Ο Σίσκο πήγε το βράδυ της 19ης Ιουλίου στην Άγκυρα με άδεια χέρια. Φεύγοντας από την Αθήνα για την τουρκική πρωτεύουσα, ζήτησε από τον Κίσινγκερ πλήρη πολιτική υποστήριξη για να προτείνει ή ακόμη και να εκβιάσει τον Ετζεβίτ να αποδεχτεί να αναλάβει πρόεδρος της Κύπρου ο Κληρίδης, ως τη μοναδική εναλλακτική επιλογή, προκειμένου να αποτραπεί η τουρκική εισβολή. Η λύση Κληρίδη ήταν η επιλογή του Κίσινγκερ από την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος. Όμως, όπως είδαμε στις προηγούμενες συνέχειες, ο μάγος της αμερικανικής διπλωματίας δεν ήταν πρόθυμος να την εισηγηθεί, προτού η Τουρκία δημιουργούσε στρατιωτικό τετελεσμένο στην Κύπρο. Αναχωρώντας από την Αθήνα για την Άγκυρα, το βράδυ της 19ης Ιουλίου 1974, ο Σίσκο απέστειλε τηλεγράφημα στον Κίσινγκερ και του ανέφερε: «Πιστεύω ότι θα είναι αναγκαίο να προωθήσω την ψεσινή εισήγησή μου, η οποία αφορά συνταγματικές διευθετήσεις (λύση Κληρίδη), για να προσπαθήσω να εξασφαλίσω μια δέσμευση από την κυβέρνηση της Τουρκίας ότι δεν θα επέμβει στρατιωτικά. Τέλος, έχω τη σαφή εντύπωση ότι ανεξαρτήτως του τι θα γίνει σε αυτή την κατάσταση, οι Τούρκοι τη βλέπουν σαν τον ιδανικό χρόνο να επιτύχουν με στρατιωτική επέμβαση ένα μακροχρόνιό τους στόχο, συγκεκριμένα, τη διπλή ένωση».

 

Ο Κίσινγκερ απάντησε στον Σίσκο απορρίπτοντας ολοκληρωτικά την εισήγησή του: «Πρέπει να παραμείνουμε όσο ευέλικτοι γίνεται και να μην προχωρήσουμε με την πρόταση Κληρίδη, μέχρι να κάνουμε τα ενδιαφερόμενα μέρη να αναγνωρίσουν από μόνα τους ότι μια συμβιβαστική λύση εξυπηρετεί τα δικά τους συμφέροντα». Όταν διαδραματίζονταν όλες αυτές οι συγκλονιστικές εξελίξεις, ο Κίσινγκερ βρισκόταν στην εξοχική κατοικία του Νίξον, στο Σαν Κλεμέντ και παρακολουθούσε την κατάσταση. Ο Κίσινγκερ συζήτησε τηλεφωνικώς τις εξελίξεις στην Κύπρο, με τους συνεργάτες του Ρόμπερτ Ίνγκερσολ, ΜακΚλόσκι και Γουέλς Στάμπλερ:

• Ίνγκερσολ: Δεν έχουμε ακούσει οτιδήποτε από τον Τζο από την Αθήνα, έτσι δεν ξέρουμε τι συμβαίνει εκεί.
• Κίσινγκερ: Έχει φύγει;
• Ίνγκερσολ: Πρέπει να έχει φύγει.
• Στάμπλερ: Πρέπει να βρίσκεται στην Άγκυρα τώρα. Κίσινγκερ: Μάλλον θα αναλαμβάνει την κυβέρνηση (γέλιο). Λοιπόν, μπορούμε να τηλεφωνήσουμε στην Άγκυρα και να επιβεβαιώσουμε ότι ο τύπος θα στείλει μια αναφορά;
• Ίνγκερσολ: Ναι.
• ΜακΚλόσκι: Βέβαια.
• Κίσινγκερ: Και αντιλαμβάνεται ότι δεν πρέπει να αναφερθεί στο θέμα Κληρίδη μέχρι που να δώσουμε οδηγίες;
• ΜακΚλόσκι: Του είπαμε ότι θα του στείλουμε οδηγίες πάνω σε αυτό από τα δύο του τηλεγραφήματα αυτό το πρωί.
• Κίσινγκερ: Να προσεύχεσαι οι άνθρωποι να είναι αρκετά ξεκάθαροι. (γέλιο) Σου λέω θα χυθεί αίμα. Αν το αποκαλύψει [την πρόταση για τον Κληρίδη]. Το τελευταίο πράγμα που θέλω είναι ένα αμερικανικό προσχέδιο πρότασης. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει είναι να βάλει στο κεφάλι των Τούρκων ότι πρέπει να υπάρχει μια εναλλακτική λύση.
• Ίνγκερσολ: Σωστά.
• Κίσινγκερ: Όταν το κάνει αυτό, πες τους θα υποστηρίξουμε μια εναλλακτική λύση, όπως, για παράδειγμα, ο Κληρίδης ή κάτι άλλο που μπορεί να σκεφτούν. Αλλά μέχρι να τους πείσουμε ότι πρέπει να υπάρχει εναλλακτική λύση, η παρουσίαση από μέρους μας του Κληρίδη, μας καθιστά ενεχόμενους.

Στρατιωτικές κινητοποιήσεις

 

Το μεσημέρι της 19ης Ιουλίου (γύρω στα μεσάνυχτα ώρα Κύπρου) ο Κίσινγκερ συζήτησε ξανά με τους συνεργάτες του τις εξελίξεις. Η συζήτηση άρχισε με ενημέρωση από τον Κίσινγκερ σχετικά με τις στρατιωτικές κινητοποιήσεις των τουρκικών δυνάμεων. Ύστερα από ένα λογοκριμένο διάλογο μεταξύ Κίσινγκερ και Στάμπλερ, ακολουθεί η εξής συζήτηση:

• Ίνγκερσολ: Το σύνολο των κινητοποιήσεών τους μέχρι τώρα φαίνεται να είναι δύο μεραρχίες.
• Κίσινγκερ: Τότε το θέμα είναι ότι πρέπει να δώσουμε οδηγίες στον Σίσκο πάνω στο θέμα Κληρίδη. Τώρα θέλω δύο πράγματα για τον Σίσκο - το ένα είναι, θέλω να εξηγήσει στους Τούρκους ότι μια φιλο-Μακαριακή επέμβαση δεν είναι προς το συμφέρον τους. Αλλά, δεύτερον, να κατανοήσουν οι Τούρκοι ότι δεν είμαστε υπέρ της ένωσης κρυφής ή φανερής, έτσι δεν δείχνουμε αναλγησία στις απόψεις τους. Τρίτο, ότι είμαστε πρόθυμοι να εργαστούμε μαζί τους δυναμικά, για να καταφέρουμε μια συνταγματική λύση, που θα προστατεύει την Τουρκική μειονότητα και τα στρατηγικά τους συμφέροντα στο νησί. Επειδή δεν θέλω να νομίζουν ότι πηγαίνουμε εκεί ως φιλο-Έλληνες. Τέταρτο, είμαστε πρόθυμοι να ακούσουμε όποιες ιδέες μπορεί να έχουν. Πέμπτο, μια ιδέα που είχαμε είναι η πιθανότητα διαδοχής του Κληρίδη και αυτό είναι μέχρι που πρέπει να πάμε με τον Κληρίδη. Εάν αυτό τους ενδιαφέρει θα δούμε κατά πόσο μπορούμε να το τραβήξουμε. Καταλαβαίνεις τι εννοώ; Τότε δεν είναι οι ΗΠΑ που προωθούν τις δικές τους ιδέες.

Με μυστικότητα

 

Η στρατηγική του Κίσινγκερ ήταν να προκύψει η λύση Κληρίδη ως επιλογή των ίδιων των μερών και όχι σαν αμερικανική πρόταση. Δίνοντας οδηγίες για τον τρόπο που θα χειριζόταν ο Σίσκο το θέμα Κληρίδη, ο Κίσινγκερ είπε στους συνεργάτες του:

• Κίσινγκερ: Θέλω σε κάθε μήνυμα να αντιλαμβάνεται τη στρατηγική. Θέλω μετά από τη βάση αυτής της στρατηγικής - ο εφιάλτης μου είναι ότι η τάση του είναι να διαδίδει μια λύση ενόψει μιας ασυμφωνίας, στην οποία θα γίνουμε μετά ένα από τα μέρη στη διαφορά και θα έχουμε μετά την κλίκα Κληρίδη, την κλίκα Μακαρίου και την κλίκα Σαμψών και ο Κληρίδης σε αυτό το σημείο δεν θα έχει οποιαδήποτε υποστήριξη.
• ΜακΚλόσκι: Κατανοητό. Μπες στο ψητό.
• Κίσινγκερ: Εάν μπορούσαμε να πείσουμε τους Τούρκους ότι θα πρέπει να δουλέψουν μαζί μας για μια νέα λύση.
• Ίνγκερσολ: Εννοείς μια άλλη λύση;
• Κίσινγκερ: Εδώ είμαστε. ΜακΚλόσκι: Όχι καταλαβαίνω. Στη συνέχεια ο Κίσινγκερ επέκρινε τους συνεργάτες του για διαρροές στον τύπο, σχετικά με την αμερικανική στρατηγική:
• Κίσινγκερ: Εδώ είμαστε. 19 Ιουλίου. Οι τουρκικές ειδήσεις μεταδίδουν αναφορές ειδησεογραφικών πρακτορείων ότι ο Αμερικανός Σίσκο έχει φέρει στην Ελλάδα και στην Τουρκία ένα αμερικανικό σχέδιο για επίλυση της κρίσης στην Κύπρο. Σύμφωνα με το σχέδιο το οποίο αντικαθιστά τον τωρινό επικεφαλής του κυπριακού καθεστώτος με τον πιο μετριοπαθή και σημαντικό πολιτικό ο οποίος θα μπορούσε να είναι ο Κληρίδης. ..... διαβάζει το υπόλοιπο. Λοιπόν κύριοι έχουμε ένα πειθαρχημένο σύνολο για το οποίο μπορούμε να είμαστε περήφανοι… (μάλλον ειρωνεύεται τους συνεργάτες του)
• Ίνγκερσολ: Κύριε υπουργέ, φοβόμουν ότι θα το βλέπατε αυτό.
• Κίσινγκερ: Το χειρότερο που μπορεί να μας τύχει είναι ένα αμερικανικό σχέδιο αυτή τη στιγμή. Δεν είναι στο κάτω-κάτω ότι έχω αποτύχει για πέντε χρόνια. Είναι ότι έχω κατά καιρούς αποδειχθεί σωστός. Τώρα δεν μπορεί αυτό το υπουργείο να εκτελέσει τις οδηγίες μου; Εδώ θέλω να καταλήξω. Το μόνο που μένει τώρα είναι να πει ο Κληρίδης ότι δεν το θέλει. Ίνγκερσολ: Έχουμε ένα καλό τηλεγράφημα από τον [πρέσβη στη Λευκωσία] Ρότζερ Ντέιβις όπου μιλώντας με τον Κληρίδη καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα με εμάς.
• Κίσινγκερ: Ποιος ο Κληρίδης ή ο Ντέιβις;
• Ίνγκερσολ: Ο Κληρίδης.

Τα πλοία ανοιχτά της Κύπρου

 

Η τουρκική κυβέρνηση είχε πάρει την απόφαση για εισβολή στην Κύπρο και είχε την πλήρη κάλυψη του Κίσινγκερ. Από το πρωί της 19ης Ιουλίου ναυτικές δυνάμεις απέπλευσαν προς την Κύπρο. Ο απεσταλμένος του Κίσινγκερ Τζόζεφ Σίσκο συναντήθηκε με τον Ετζεβίτ και του ζήτησε παράταση 48 ωρών, προκειμένου να πείσει την Ελλάδα να αποδεχτεί την παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στο νησί χωρίς πόλεμο. Γύρω στις δύο μετά τα μεσάνυχτα της 20ης Ιουλίου, μια τουρκική νηοπομπή που αποτελείτο κυρίως από εμπορικά πλοία και έπλεε προς την Αμμόχωστο, έκανε στροφή και επέστρεψε προς την Τουρκία. Η νηοπομπή αυτή ήταν εικονική και αποστολή της ήταν να παρασύρει τις δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς προς την Αμμόχωστο, ενώ η απόβαση θα γινόταν στην Κερύνεια. Μια δεύτερη νηοπομπή, που κινούνταν προς την Κερύνεια έκανε παραπλανητικές κινήσεις, που καταγράφονταν από τα ραντάρ των Βρετανών. Η πληροφορία για τη στροφή των πλοίων διαβιβάστηκε από τους Βρετανούς στις ΗΠΑ και ο Κίσινγκερ, μάλλον περιπαιχτικά, απέδωσε την αλλαγή πορείας των πλοίων σε επιτυχή διπλωματική παρέμβαση του Σίσκο, ο οποίος ζητούσε 48ωρη αναβολή της τουρκικής αποβατικής επιχείρησης.

Το ζήτημα της πορείας των πλοίων ηγέρθη στη διάρκεια συζήτησης που είχε ο Κίσινγκερ με τον Ίνγκερσολ, τον ΜακΚλόσκι και τον Στέιπλερ, ενώ βρίσκονταν σε εξέλιξη τα γεγονότα:

• Ίνγκερσολ: Υπήρχε ένα ξεχωριστό μήνυμα κ. Υπουργέ το οποίο έλεγε ότι τα πλοία είχαν αλλάξει πορεία.
• Κίσινγκερ: Α, ναι;
• Ίνγκερσολ : Ναι.
• Στέιπλερ: Βρίσκονταν σε όριο 7,5 μιλίων. Και οι δύο νηοπομπές είχαν αλλάξει πορεία και βγήκαν έξω.
• Κίσινγκερ: Ναι;
• Στέιπλερ: Αυτό έγινε μόλις πριν το μήνυμα στον Σίσκο.
• Κίσινγκερ: Λέτε να κάνουμε κάτι σωστό μερικές φορές;
• ΜακΚλόσκι: Ε, θα περιμένουμε να δούμε.
• Ίνγκερσολ : Αφήστε να πάρω το άλλο μήνυμα.
• Κίσινγκερ: Μόλις έχω ταρακουνήσει εκείνη την τεράστια αυτοπεποίθηση του υπουργείου. Αν ο Σίσκο πάρει μια 48ωρη καθυστέρηση θα είναι ανυπόφορος. ................
• ΜακΚλόσκι: Το μήνυμα στο οποίο αναφέρθηκα γράφει ότι και οι δύο νηοπομπές έχουν αλλάξει πορεία σύμφωνα με τις αναφορές βρετανικών πηγών στην Κύπρο. Η νηοπομπή βόρεια του νησιού μόλις είχε εισέλθει στα όρια των 12 μιλίων όταν έστριψε. Οι δυνάμεις τώρα κατευθύνονται βόρεια και βρίσκονται περίπου 22 μίλια εκτός πορείας.
• Κίσινγκερ: Μπορεί να κατευθύνονται προς τη Θεσσαλονίκη.
• Ίνγκερσολ: Αυτή είναι πολύ μακριά.
• Κίσινγκερ: Ή τη Ρόδο. Ακούστε κύριοι. Δεν τρελάθηκα ακόμη.
• Ίνγκερσολ: Δεν έχετε κοιτάξει στο χάρτη σας.
• Κίσινγκερ: Ξέρω ότι δεν κατευθύνονται προς τη Θεσσαλονίκη Μπομπ. Τώρα. Ας συζητήσουμε τι θα κάνουμε αν γυρίσουν πίσω πάλι. Ας υποθέσουμε ότι αποβιβάζονται. Τι κάνουμε;
• Ίνγκερσολ: Πιστεύω ότι θα πρέπει να πούμε στους ανθρώπους μας να κατευθυνθούν προς την Τουρκική βάση.
• ΜακΚλόσκι: Μιλάμε για τους Αμερικανούς στην Κύπρο και τη μεταφορά τους σε μια από τις Βρετανικές κυρίαρχες βάσεις στο Νησί.
• Κίσινγκερ: Ναι, αλλά αυτό είναι ένα μικρό πρόβλημα. Εννοώ, αυτό είναι σημαντικό, αλλά αυτό είναι εύκολο. Αλλά τι κάνουμε όσον αφορά την πολιτική; Γουέλς τι κάνουμε;
• Στέιπλερ: Η μόνη επιλογή που έχουμε ανοιχτή σε αυτό το σημείο είναι η λιγότερο επιθυμητή ίσως, να ενωθούμε ίσως σε κάποιο είδος… να καλέσουμε για τον τερματισμό των εχθροπραξιών και να βρισκόμαστε σε ετοιμότητα πιστεύω γιατί έτσι δεν παίρνουμε θέση, αλλά είναι η μόνη θέση που μπορούμε να πάρουμε. Δεν μπορείς να δεχτείς μια Τουρκική εισβολή, αυτό είναι...
• Κίσινγκερ: Μιλάς πολύ γρήγορα. Τι θα γίνει.
• Στέιπλερ: Ένα πράγμα που θέλαμε να αποτρέψουμε ήταν η Τουρκική εισβολή. ..............
• Κίσινγκερ: Ας υποθέσουμε ότι του έδωσαν [παράταση στον Σίσκο] - υπάρχουν δύο πιθανότητες, είτε του λένε ότι θα μπούνε μέσα ούτως ή άλλως, ή του έδωσαν 48 ώρες. Τώρα αν θα μπούνε μέσα έτσι κι αλλιώς, πρέπει να σταματήσουμε τις συγκρούσεις - πρέπει να πούμε στους Έλληνες να σταματήσουν να συγκρούονται. Να μην πάνε σε πόλεμο. Τότε το ερώτημα είναι πώς κατορθώνουμε κάτι τέτοιο.
• ΜακΚλόσκι: Πιστεύω ότι πρέπει να αρχίσετε με προεδρικά μηνύματα.
• Κίσινγκερ: Καλά, χρειαζόμαστε ένα μήνυμα στην Τουρκία και ένα στην Ελλάδα. Χρειαζόμαστε αμέσως… ένα μήνυμα εκτάκτου ανάγκης στους Βρετανούς. Υποθέτω δεν έχουμε πολύ χρόνο γι' αυτό. Πότε νομίζεις ότι θα έχουμε νέα από τον Τζο [Σίσκο];
• Στέιπλερ: Υποθέτω θα γνωρίζουμε σε άλλα 45 λεπτά.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

20/07/2004