Μακαριος Δρουσιώτης

Γύρω στις επτά το πρωί της 20ής Ιουλίου, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η τουρκική αποβατική επιχείρηση στις ακτές της Κερύνειας, ο Χένρι Κίσινγκερ συντόνιζε τηλεφωνικώς τους διπλωματικούς χειρισμούς του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Ο προσωπικός του απεσταλμένος, Τζόζεφ Σίσκο, προετοιμαζόταν να μεταβεί από την Άγκυρα στην Αθήνα για να μεταφέρει στην ελληνική κυβέρνηση το μήνυμα ότι δεν έπρεπε να μπει σε πόλεμο με την Τουρκία, να αποδεχτεί συνταγματική διευθέτηση του προβλήματος της Κύπρου με την ανάληψη της προεδρίας από τον Κληρίδη και να στείλει αντιπρόσωπό στο Λονδίνο για συνομιλίες. Τη στιγμή που οι Τούρκοι αποβιβάζονταν στην Κύπρο, ο Κίσινγκερ είχε στην ατζέντα του και την επιλογή της διπλής Ένωσης. Ο Κίσινγκερ συνομιλούσε το πρωί της 20ής Ιουλίου (ώρα Κύπρου) με τον υφυπουργό Ρόμπερτ Ίνγκερσολ και τους πρέσβεις Ρόμπερτ ΜακΚλόσκι και Ουέλς Στέιπλερ. Ο Κίσινγκερ ήταν εκνευρισμένος με τις επιδόσεις των συνεργατών του, έβριζε και απειλούσε ότι θα έκλεινε το υπουργείο. Ιδιαίτερα ενοχλημένος ήταν με τον Σίσκο, ο οποίος ήταν επιφυλακτικός στην εκτέλεση των οδηγιών του.

 

Ο Σίσκο θεωρούσε πως η λύση Κληρίδη δεν είχε καμιά προοπτική επιτυχίας, επειδή θα την απέρριπταν οι Τούρκοι:

• Στέιπλερ: Αυτό το τηλεγράφημα στον Τάσκα είναι έτοιμο – το έχω γράψει – είναι έτοιμο να αποσταλεί.
• Κίσινγκερ: Ο Τζο Σίσκο θα πάει στην Αθήνα ή θα ξεπαστρέψω ολόκληρο το βρομοϋπουργείο.
• Στέιπλερ: Γνωρίζουμε ότι θα πάει στην Αθήνα, κ. υπουργέ, αυτό έχει γίνει, αλλά μου ζητήσατε να στείλω ένα τηλεγράφημα στον Τάσκα επίσης το οποίο έχω τώρα γράψει.
• Κίσινγκερ: Εντάξει, το πρώτο πράγμα που θέλω είναι να βεβαιωθούμε ότι ο Σίσκο θα πάει πίσω στους Τούρκους και θα τους πει τι θα κάνει. Όταν [ο Σίσκο] λέει στον ΜακΚλόσκι ότι οι Τούρκοι έχουν ήδη απορρίψει τη λύση Κληρίδη, μπορώ μόνο να υποθέσω είτε ότι έστειλε λάθος αναφορά στο τελευταίο του τηλεγράφημα, ή ότι το μυαλό του είναι ακόμη σταματημένο στην πρώτη συνομιλία [που είχε με τον Ετζεβίτ]. Στην πρώτη συνομιλία [οι Τούρκοι] απέρριψαν τη λύση Κληρίδη ως τρόπο για να τους κρατήσουμε ήσυχους. Τώρα που είναι μέσα, καθώς φαίνεται είπαν ότι θα αποδεχτούν οποιαδήποτε κυβέρνηση.
• Στέιπλερ: Σωστά.
• Κίσινγκερ: Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, γιατί λέει ότι την έχουν ήδη απορρίψει;
• Στέιπλερ: Φοβάμαι πως δεν έχω μιλήσει στον Μπομπ από τότε που εκείνος έχει μιλήσει στον Σίσκο, έτσι φοβάμαι ότι βρίσκομαι σ' αυτό.

«Ακούνε οι Ρώσοι»

• Κίσινγκερ: Τώρα, μπορούμε επίσης να δοκιμάσουμε να το κάνουμε επαγγελματικά και να μην συζητούμε τα πάντα σε ανοιχτό τηλέφωνο με την Τουρκία.
• Στέιπλερ: Ο Μπομπ μιλούσε στον Τζο [Σίσκο] μόνο για να τον πείσει να πάει στην Αθήνα.
• Κίσινγκερ: Αλλά κατά τη διαδικασία αυτή ειπώθηκε ότι η ιδέα Κληρίδη έχει ήδη απορριφθεί από την Τουρκία και επομένως δεν υπάρχει νόημα γι' αυτόν να πάει στην Αθήνα – επομένως, όλοι από την Γιουγκοσλαβία και πάνω γνωρίζουν ποιο είναι το σχέδιό μας. Δεν έχω ξαναδεί κάτι τέτοιο. Εννοώ οι Ρώσοι τώρα γνωρίζουν ποιο είναι το σχέδιό μας – όλοι γνωρίζουν τι θα προσπαθήσουμε να κάνουμε.
• Ίνγκερσολ: Ο Μπομπ βρίσκεται στο Κέντρο Επιχειρήσεων. Δεν ξέρω τι είπε..
• Κίσινγκερ: Αυτό που είπε είναι ότι ο Τζο είναι αντίθετος στο να πάει στην Αθήνα επειδή οι Τούρκοι έχουν ήδη απορρίψει τον Κληρίδη. Από αυτά υποθέτω ότι συζήτησε το σχέδιό μας μαζί του – πώς αλλιώς θα μπορούσε να λάβει αυτές τις πληροφορίες.
• Δεν πήραμε το μήνυμα Κάλαχαν, αλλά τώρα έχει ξεπερασθεί από τα γεγονότα. Λοιπόν, καλύτερα να – πού είναι ο Σίσκο τώρα;
• ΜακΚλόσκι: Φαίνεται ότι είναι ακόμη εκεί, αλλά υποθέτω φεύγει σύντομα.
• Κίσινγκερ: Πιστεύω ότι ο Σίσκο οφείλει να πάει στην Αθήνα. Εκεί είναι που μπορεί να προσφέρει περισσότερα.
• ΜακΚλόσκι: Τι οδηγίες θα πρέπει να έχει;
• Κίσινγκερ: Οι οδηγίες του είναι να τους πείσει να μην ανοίξουν πυρ και να αρχίσουν ένα… θα υποστηρίξουμε άμεσες συνομιλίες επιδιώκοντας μια συνταγματική λύση και άσε τον να αναφέρει τη λύση Κληρίδη.Νομίζω ότι πρέπει να δώσουμε στον Τάσκα το περίγραμμα της λύσης Κληρίδη. Πρώτα από όλα στείλε ένα επείγον μήνυμα στον Τάσκα για το τι πρέπει να τους μεταφέρει ο Γουίτον. Δεύτερο, πες τους ότι συνιστούμε όπως δεν πάνε σε πόλεμο. Ότι οι επιπτώσεις για όλους, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων, θα είναι καταστροφικές. Και τρίτο, συνεχίζουμε να διατηρούμε τα περί επιστροφής στις συνταγματικές συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένου και του επιπέδου των στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί όπως ήταν πριν το πραξικόπημα. Εννοώ τώρα οι Τούρκοι έχουν κάτι για να παζαρέψουν. Τέταρτο, πιστεύουμε ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες, μια συνολική λύση είναι αναγκαία και συστήνουμε - και η ιδέα μας είναι ίσως - ότι ο Κληρίδης μπορεί να αναλάβει και εάν συμφωνούν θα το θέσουμε στους Τούρκους. Και ο Σίσκο έρχεται να το συζητήσει μαζί τους.
• Στέιπλερ: Πιστεύετε ότι θα ήταν χρήσιμο να τηλεφωνήσω στον Κάλαχαν;
• Κίσινγκερ: Ναι.
• Στέιπλερ: Και απλώς να του πω τι κάνουμε και κατάφερέ τον να ισοζυγισθεί αμέσως.
• Κίσινγκερ: Είναι νύχτα... τέλος πάντων.
• Στέιπλερ: Είναι πέντε ώρες.
• Κίσινγκερ: Είναι εντάξει. Θα του τηλεφωνήσω. Θα πω στους ανθρώπους μου να κάνουν ένα τηλεφώνημα στον Κάλαχαν αμέσως και να τον ξυπνήσουν.

«Για το Θεό, όχι!»

• ΜακΚλόσκι: Κύριε Υπουργέ. Τι θα λέγατε να συγκαλέσουμε μια άμεση συνάντηση του Συμβουλίου Ασφαλείας ζητώντας...
• Κίσινγκερ: Όχι, όχι. Για το Θεό, όχι!
• ΜακΚλόσκι: Λέγοντάς τους να ενεργήσουν συγκρατημένα.
• Κίσινγκερ: Όχι. Δεν θέλω να φέρω τους Ρώσους μέσα ακόμη. Ας στείλουμε πρώτα κάποιον στην Ελλάδα. Μπορούμε να καλέσουμε συνεδρία του Συμβουλίου Ασφαλείας σε καμιά-δυο ώρες αν αυτό είναι αναγκαίο.
• ΜακΚλόσκι: Είναι προγραμματισμένη για τις 11 αύριο το πρωί, όπως έχουν τώρα τα πράγματα.
• Κίσινγκερ: Άκουσέ με, το Συμβούλιο Ασφαλείας βρίσκεται πολύ κάτω στην ημερησία διάταξη. Δεν θα συμβάλει σε οτιδήποτε, θα εμπλέξει του Ρώσους και η καλύτερη ελπίδα τώρα είναι ο Σίσκο. Αλλά, πες επίσης στον Έρβιν τι κάνουμε. Ας δει τον Σουβάνα. Εντάξει, μπορείς να ετοιμάσεις εκείνο το μήνυμα στον Κάλαχαν τώρα αμέσως.
• ΜακΚλόσκι: Κύριε Υπουργέ. Μπορώ να εισηγηθώ όπως τηλεφωνήσετε στον Κάλαχαν απευθείας.
• Κίσινγκερ: Θα τηλεφωνήσω στον Κάλαχαν αλλά θέλω να ετοιμαστεί ένα μήνυμα έτσι κι αλλιώς.
• ΜακΚλόσκι: Εντάξει. Νομίζω ότι πρέπει επιλύουμε ό,τι χρειάζεται για την Αθήνα, τώρα αμέσως.
• Κίσινγκερ: Σωστά. Το πρώτο μήνυμα που πρέπει να γίνει είναι εκείνο στον Τάσκα.
• Στέιπλερ: Το θέμα είναι κατά πόσο να τηλεφωνήσουμε στον Τάσκα και...
• Κίσινγκερ: Τότε θα το ξέρει όλος ο κόσμος.
• Στέιπλερ: Όλος ο κόσμος θα γνωρίζει σύντομα – η πρώτη απόβαση, αντιλαμβάνεστε.
• Κίσινγκερ: Αλλά δεν θέλουμε να μαθευτεί η λύση μας από ολόκληρο τον κόσμο.
• Στέιπλερ: Αυτό είναι αλήθεια, αλλά εννοώ...
• Κίσινγκερ: Αυτό μπορείς να το κάνεις και μπορείς να πεις ότι στέλνουμε ένα… επιτέλους έφθασε το γράμμα του Κάλαχαν. Έχουμε ένα σπουδαίο σύστημα εδώ. Ο Φίσερ το τελείωσε. Έτσι νομίζω το επιχειρησιακό μέρος… θα πρέπει να τηλεφωνήσεις στον Τάσκα τώρα αμέσως για το μήνυμα από τους Τούρκους.
• Στέιπλερ: Θέλετε προεδρικά μηνύματα επίσης.
• Κίσινγκερ: Και αυτά. Αλλά το πρώτο πράγμα τώρα είναι να δοθούν οδηγίες στον Τάσκα σχετικά με το πώς πιστεύουμε ότι μπορεί να πάει αυτό το πράγμα. Νομίζω ότι οι Έλληνες πρέπει να καταλάβουν ότι είναι πλέον πολύ αργά. Διαφορετικά κωλυσιεργούν. Δεν πρέπει να πάνε σε πόλεμο και ότι νομίζουμε ότι αυτός είναι ο τρόπος που θα μπορούσε να πάει και εάν είναι πρόθυμοι να το κάνουν.

Απρόθυμα ο Σίσκο στην Αθήνα

 

Στο σημείο αυτό η συνομιλία διακόπηκε και συνεχίστηκε λίγο αργότερα με τους ίδιους συνομιλητές. Ο Κίσινγκερ που ήταν ακόμη έξω φρενών με τις επιδόσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, έδωσε οδηγίες για τους διπλωματικούς χειρισμούς που έπρεπε να γίνουν ενόψει της απρόθυμης επίσκεψης του Σίσκο στην Αθήνα: Κίσινγκερ: … Τώρα ο Σίσκο έχει καταλάβει τι πρέπει να κάνει;

ΜακΚλόσκι: Κύριε Υπουργέ, πρέπει να πω ότι ο Σίσκο βρίσκεται εν πτήσει - έπρεπε να φύγουν από το αεροδρόμιο και φοβάμαι ότι δεν μπορούσα να κατανοήσω εντελώς αυτά που προσπαθούσε να μου εξηγήσει σε μια πολύ κακή τηλεφωνική γραμμή.

Κίσινγκερ: Και πού πάει;

ΜακΚλόσκι: Στην Αθήνα.

Ίνγκερσολ: Θα μεταφέρουμε στον Μακόμπερ το μήνυμα που εισηγηθήκατε πως πρέπει να δώσει στους Τούρκους.

Κίσινγκερ: Εντάξει, τώρα Μπομπ θα αναλάβεις αυτό το αναθεματισμένο το υπουργείο μέχρι να επιστρέψω.

Ίνγκερσολ: Εντάξει.

 

 

«Δεν δίνω δεκάρα»

 

Κίσινγκερ: Και κανείς δεν θα κάνει βήμα χωρίς τη δική σου εξουσιοδότηση. Και σε όποιον δεν αρέσει μπορεί να παραιτηθεί. Αρκετά πια.

Ίνγκερσολ: Πιθανόν ορισμένα στρατιωτικά προβλήματα…

Κίσινγκερ: Δεν δίνω δεκάρα, εντάξει; Στείλε μήνυμα στον Μακόμπερ. Του ίδιου περιεχομένου, το οποίο ο Σίσκο υποτίθεται θα μετέφερε. Το μήνυμα είναι ότι βλέπουμε πολύ σοβαρά την κατάσταση, θα μπορούσε να έχει τις σοβαρότερες επιπτώσεις. Ότι ζητούμε από τους Τούρκους, να έχουν υπόψη ότι είναι εύκολο να αρχίσεις αυτά τα πράγματα - είναι πολύ δύσκολο να τα τελειώσεις. Πεποίθησή μας είναι ότι η κατάσταση πρέπει να αποκατασταθεί όσο πιο γρήγορα γίνεται - πεποίθησή μας είναι ότι ο μόνος τρόπος τώρα για αποκατάσταση της συνταγματικής κυβέρνησης με κάποια ελπίδα επιτυχίας είναι η λύση Κληρίδη την οποία ο Σίσκο έχει σκιαγραφήσει. Ο Σίσκο βρίσκεται καθοδόν προς την Αθήνα για να το παρουσιάσει και υποθέτουμε ότι η τουρκική κυβέρνηση θα συμφωνήσει με αυτό. Δεύτερο, θα ζητήσουμε από τη Βρετανία να καλέσει άμεσες διαπραγματεύσεις των δυνάμεων, μάλλον στο Λονδίνο, αλλά ενδεχομένως σε βρετανική βάση στην Κύπρο. Αλλά πιστεύουμε ότι είναι καλύτερα στο Λονδίνο και ελπίζουμε ότι η τουρκική κυβέρνηση θα το αποδεχτεί.

Και φέρε μέσα τον Μακόμπερ να δει τον Ετζεβίτ με το μήνυμά του το ταχύτερο. Διάβασέ μου το πριν το στείλεις. Δεύτερο, στέλνουμε λεπτομερείς οδηγίες στον Σίσκο ο οποίος μπορεί να είναι λίγο κουρασμένος μετά τις προσπάθειές του και του εξηγούμε τι έχουμε κάνει στην Τουρκία, γιατί πιστεύω ότι η λύση Κληρίδη δεν έχει απορριφθεί από την τουρκική κυβέρνηση εάν οι αναφορές του είναι ορθές, ότι το απέρριψαν αρχικά επειδή πίστευαν ότι ήταν ένας τρόπος για να τους αποτρέψει από το να εισβάλουν - τώρα που έχουν εισβάλει - α (μακρά παύση)...

 

 

Η διπλή Ένωση

• Κίσινγκερ: ...Τώρα το μόνο άλλο πράγμα που πρέπει να έχουμε υπόψη είναι να αφήσουμε ανοιχτή την πόρτα για τη διπλή Ένωση - αλλά νομίζω καλύτερα να μην αρχίσουμε να σπρώχνουμε προς αυτή την κατεύθυνση ακόμη. Εντάξει, μπορείς να στείλεις αυτά τα δύο τηλεγραφήματα. Επισήμανε ότι ερμηνεύω τις αναφορές του να σημαίνουν ότι οι Τούρκοι απέρριψαν την ιδέα Κληρίδη όταν είχαν την εντύπωση ότι ήταν ένας τρόπος για να τους κρατήσουμε έξω. Ότι ερμηνεύω αυτό που είπαν ότι θα αποδεχθούν οποιοδήποτε Πρόεδρο ως τρόπο διευθέτησης. Τώρα ποιες είναι οι εκτιμήσεις για το κατά πόσο θα πρέπει να κινηθούμε με την ιδέα της διπλής Ένωσης τώρα;
• Ίνγκερσολ: Ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι πιθανόν το πιο πρακτικό, με τους Τούρκους εκεί.
• Κίσινγκερ: Πιστεύω ότι πρέπει να πάμε σε αυτό μετά που θα προσπαθήσουμε με την ιδέα Κληρίδη. Είναι πολύ επικίνδυνο να το φέρουμε τώρα, επειδή θα συγκρουστεί με την τεράστια σοβιετική αντίθεση. Εντάξει ας ετοιμαστούν (τα μηνύματα).
• Ίνγκερσολ: Ένα στον Μακόμπερ, ένα στον Σίσκο…
• Κίσινγκερ: Πρώτα εκείνο στον Μακόμπερ.
• Σ: Εκείνο στον Τάσκα πρέπει να βρίσκεται καθοδόν… εκείνο που σου διάβασα.
• Κίσινγκερ: Μετά στον Μακόμπερ και μετά πιο λεπτομερείς οδηγίες στον Σίσκο στην Αθήνα – γρήγορα.

Κίσινγκερ μαινόμενος

 

Στις 9.30 ώρα Καλιφόρνιας (7.30 ώρα Κύπρου) της 20ής Ιουλίου 1974, ο Κίσινγκερ αξιολογεί ξανά τις εξελίξεις, ενόψει της αναμενόμενης άφιξης του Σίσκο στην Αθήνα. Ο Σίσκο ήταν δισταχτικός να μεταβεί στην πόλη των Αθηνών και ήθελε να συναντηθεί με τον πρόεδρο και τον πρωθυπουργό της Ελλάδας στο αεροδρόμιο, ενώ η πρώτη του επιλογή ήταν να επιστρέψει στην Ουάσιγκτον. Ο Κίσινγκερ, κατά τρόπο απειλητικό του διαμήνυσε ότι θα έπρεπε να πάει στην Αθήνα και δεν θα έφευγε από εκεί αν δεν ολοκλήρωνε την αποστολή του:

• Ίνγκερσολ: Ο Μπομπ ΜακΚλόσκι είναι επίσης στη γραμμή.
• Κίσινγκερ: Είναι εντάξει. Θα ήθελα να τον κακολογήσω, αλλά δεν μπορώ να το κάνω όταν είναι στη γραμμή…
• Ίνγκερσολ: Επικοινωνήσαμε με τον Τζο στο αεροπλάνο… αυτός βέβαια, τα πράγματα έχουν αλλάξει τώρα με τον βομβαρδισμό της Λευκωσίας και τις βολές πυροβολικού στην Κερύνεια.
• Κίσινγκερ: Ναι.
• Ίνγκερσολ: Ώστε να πούμε τους Έλληνες να μην ρίξουν, δεν πιστεύουμε ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά γι αυτό.
• Κίσινγκερ: Όχι, αλλά μπορούμε να αποφύγουμε να διευθετούμε όλες μας τις υποθέσεις σε ανοιχτό τηλέφωνο.
• Ίνγκερσολ: Βεβαίως.
• Κίσινγκερ: Τι συζήτησες μαζί του στο αεροπλάνο;…

«Θα πρέπει να τρελάθηκε»

 

ΜακΚλόσκι: Τηλεφώνησε για να ρωτήσει κατά πόσο θα μπορούσε να έχει οδηγίες που θα επιβεβαίωναν ότι ο Πρωθυπουργός ή ο Υπουργός Εξωτερικών θα τον συναντούσαν στο αεροδρόμιο.

• Κίσινγκερ: Θα πρέπει να τρελάθηκε (τον αναθεματισμένο). Γιατί;
• ΜακΚλόσκι: Πιστεύει ότι όσο πιο σύντομα φύγει από την Αθήνα τόσο το καλύτερο - φοβάται ότι μπορεί να υπάρξουν κάποιες εσωτερικές δυσκολίες, όπως το έχει θέσει, ενόσω είναι καθοδόν και στο έδαφος. Και θεώρησε ότι μπορούσε να το επισημάνει…
• Κίσινγκερ: Ω, ας μην είμαστε παράλογοι.
• ΜακΚλόσκι: Ζήτησε εξουσιοδότηση να πάει απευθείας από την Αθήνα στη Ρώμη ή σε κάποιο κοντινό μέρος - πρώτη του επιλογή θα ήταν να επιστρέψει απευθείας στην Ουάσιγκτον.
• Κίσινγκερ: Ω, όχι θα μείνει εκεί - θα πάει στην Αθήνα σαν καλό παιδί, θα πάει στην πόλη των Αθηνών και δεν θα στείλουμε οδηγίες για να τον συναντήσουν ο Πρωθυπουργός και ο Υπουργός Εξωτερικών στο αεροδρόμιο. Υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι που έχουν ρισκάρει και θα ρισκάρει και ο Σίσκο.
• ΜακΚλόσκι: Εντάξει, του είπα ότι θα συζητήσω τα ερωτήματά του μαζί σου.
• Κίσινγκερ: Αποκλείεται. Ωστόσο, εάν τα νεύρα του δεν το αντέχουν, ας επιστρέψει σπίτι και θα πάω εγώ εκεί. Πώς μπορούμε να ζητούμε από τον πρέσβη μας να παραμείνει στην Αθήνα, όταν ο υφυπουργός μας φοβάται να φύγει από το διαβολο-αεροδρόμιο.
• Ίνγκερσολ: Θέλετε να στείλετε το ίδιο μήνυμα εκτός από το πρώτο κομμάτι για πτήση επιστροφής.
• Κίσινγκερ: Ναι. Πέστε στον Σίσκο να σταματήσει - δεν θέλω κανένα να έχει οποιεσδήποτε ουσιαστικές συζητήσεις τηλεφωνικώς - την επόμενη φορά που θα τηλεφωνήσει ο Σίσκο, θα του πείτε να επικοινωνεί τηλεγραφικώς. Δεύτερο, θα πάει στην Αθήνα, πρέπει να εκτελέσει την αποστολή του, θα μείνει εκεί μέχρι που να του πούμε να φύγει.
• Ίνγκερσολ: Εντάξει.
• Κίσινγκερ: Και δεν θα του πούμε να φύγει μέχρι που να έχουμε έκθεση ώστε να μπορούμε να την εκτιμήσουμε. Αν δεν μπορεί να το κάνει, ας φύγει και ας μείνει ο Έλσγουορθ.
• ΜακΚλόσκι: Εντάξει, θα το φροντίσουμε. Κύριε Υπουργέ, θέλετε να σκεφτείτε την έκδοση κάποιου είδους δημόσιας δήλωσης τώρα;
• Κίσινγκερ: Ναι, πρέπει.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

19/07/2004