Ένα συγκλονιστικό αφήγημα
Πρόκειται πράγματι για συγκλονιστικό αφήγημα. Και για τον αναγνώστη που έζησε τα γεγονότα. Και για ’κείνον ακόμα που μελετά τη σχετική με το Κυπριακό βιβλιογραφία. Γιατί εκείνο που ζήσαμε εμείς τότε, και που καλύπτεται από τον κύριο όγκο της βιβλιογραφίας, ήταν μόνο ο αφρός που κόχλαζε στου πιθαριού τα χείλη. Τη δαιμονιώδη ζύμωση κάτω από την επιφάνεια, που προκαλούσε τον αφρό, την αγνοούσαμε. Κι είναι αυτήν ακριβώς τη δαιμονιώδη ζύμωση της αθέατης ιστορίας που ψηλαφεί στο βιβλίο του ο
Έχοντας διαβάσει μονορούφι το βιβλίο του είπα, θα γράψω. Και καθώς είθισται, σε βιβλιοκριτικές να αναζητείται μια ισοζυγισμένη παρουσίαση των συν και πλην –κι εγώ δεν κολάκευσα ποτέ κανέναν- έψαχνα να θυμηθώ αν κάτι από την αφήγηση με είχε απωθήσει ως προκατάληψη, αν είχα εντοπίσει κάτι ως ανιστόρητο ή μια εκτίμηση ανεπαρκώς τεκμηριωμένη ή ρηχή ή αυθαίρετη, και δεν έβρισκα. Κι εκεί που, ανεπαρκής η μαρτυρία, αφήνονται ζητήματα ανοικτά, έρχονται ριπές τα ερωτήματα, κεντρίσματα στον αναγνώστη να σκεφτεί, ερεθίσματα στον επόμενο ερευνητή να τα φωτίσει. Μια συγκριτική αξιολόγηση των γεγονότων, μια έστω εκτίμηση προθέσεων των πρωταγωνιστών που να την κρίνω ανεπαρκή –γιατί σώνει και καλά έπρεπε να βρω;- δεν βρήκα.
Μέσα από τη γυμνή παράθεση κι αλληλουχία των γεγονότων, προκύπτουν δυο ουσιαστικές παράμετροι που συνέχουν την τελική αποτίμηση του συγγραφέα. Η πρώτη αφορά στην ύπαρξη, από την επομένη του απριλιανού πραξικοπήματος, δυο αντίρροπων κι ανταγωνιστικών τάσεων μέσα στην ελληνική χούντα. Η μια με εκφραστή τον Παπαδόπουλο που, έχοντας αποχωρήσει από το στράτευμα μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας, έτεινε προς, κι επιζητούσε, την πολιτικοποίηση του καθεστώτος και, στην εξωτερική πολιτική, το συμβιβασμό με τους στοιχειώδεις κανόνες της διπλωματίας, εξού και η εφεκτικότητα σε συμβιβαστική λύση ανεξαρτησίας στο Κυπριακό μετά το φιάσκο του Έβρου και η διστακτικότητα στην ανάληψη ακραίων ενεργειών κατά του Μακάριου για την επιβολή αυτού που η ελληνική διπλωματία θεωρούσε εφικτό συμβιβασμό.
Στον αντίποδα αυτής της λογικής ήταν η τάση των αδίστακτων στρατοκρατών Ιωαννίδη, Ασλανίδη, Παπαποστόλου, που έβλεπαν με εχθρότητα κάθε απόπειρα πολιτικοποίησης, που ζούσαν έξω από κάθε ορθολογική αντίληψη της πραγματικότητας, που παρέμεναν άκαμπτα σκληροί με την Ένωση κι αδίστακτα εχθρικοί έναντι του Μακάριου, τον οποίο θεωρούσαν ως το κύριο εμπόδιο για την ένωση. Αφήνοντας πρώτα τα γεγονότα να μιλήσουν, ο
- για τη συνέργεια Γιωρκάτζη στην απόπειρα Παναγούλη,
- τη συνεργασία Γιωρκάτζη-Παπαποστόλου στην απόπειρα κατά του Μακάριου,
- τη δολοφονία Γιωρκάτζη από Παπαποστόλου,
- τη συνέργεια Παπαποστόλου στην ανασυγκρότηση του Εθνικού Μετώπου και τη μεγάλη επίθεση στη Λεμεσό.
Προεκτείνοντας αυτά τα δεδομένα, και συνάμα παραπέμποντας στα γεγονότα όπως αυτά εκτίθενται στο βιβλίο του «Η εισβολή της χούντας στην Κύπρο», ο
Η δεύτερη παράμετρος της τελικής αποτίμησης του συγγραφέα, η οποία προκύπτει και πάλιν από τα γεγονότα, αφορά σε αυτό που ονομάζει «προειδοποίηση» της ιστορίας προς τον Μακάριο, την οποία όμως απέτυχε να αποκωδικοποιήσει. «Οι δραματικές εξελίξεις του 1974», σημειώνει, «ήταν κατά κάποιο τρόπο εξ αναβολής, καθώς θα μπορούσαν να είχαν συμβεί από το 1970, αν πετύχαινε η δολοφονική απόπειρα κατά του Μακάριου». Σωστά επίσης επισημαίνει ότι το λάθος δεν ήταν η απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας αλλά η άρνηση του Μακάριου να δεχθεί την πλήρη αποστρατικοποίηση, ότι η στρατικοποίηση του Κυπριακού ωθούσε τα πράγματα προς την καταστροφή. Σημειώνει επίσης ο συγγραφέας, σε σχέση κυρίως με την απόπειρα κατά της ζωής του Μακάριου και τη δολοφονία του Γιωρκάτζη αλλά κα σε σχέση με τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, τη μειωμένη ευαισθησία του Μακάριου έναντι των δημοκρατικών θεσμών και της αυτονομίας των εξουσιών, σπάζοντας ακόμα ένα μύθο και δίνοντας ερεθίσματα για μια κριτική προσέγγιση της ιστορίας πέρα από αγιοποιήσεις και πέρα από δαιμονοποιήσεις…
Χρυσόστομος Περικλέους - Καθημερινή
12/07/2009