Μακαριος Δρουσιώτης

Μιλώντας στην παρουσίαση του βιβλίου του Παύλου Δίγκη, «ΑΚΕΛ, με τόλμη και παρρησία», ο Μιχάλης Παπαπέτρου είπε πως ο συγγραφέας «τολμά να αμφισβητήσει τα ιερά και τα όσια». Και εξέφρασε την ευχή να υπάρξει ένας διάλογος για το ΑΚΕΛ και τις πολιτικές επιλογές του σε όλη τη διαδρομή της ιστορίας του. Πέρασαν κάποιοι μήνες από τότε και το ΑΚΕΛ δεν ανταποκρίθηκε στην πρόκληση. Ο διάλογος αυτός αργεί ακόμη.

 

Ο Παύλος Δίγκλης με το βιβλίο του όντως έχει αμφισβητήσει «τα ιερά και τα όσια» του ιστορικού κόμματος της Αριστεράς. Όχι μόνο για τα παρασκήνια της διαδοχής του Εζεκία Παπαϊωάννου από τον Δημήτρη Χριστόφια, που καταλαμβάνουν δεσπόζουσα θέση στο βιβλίο, αλλά και για τη συμπόρευση του ΑΚΕΛ με τη μακαριακή και αργότερα την κυπριανική Δεξιά, με τις ευλογίες της Μόσχας.

 

Στον πολιτικό λόγο του ΑΚΕΛ δεσπόζουσα θέση έχει η κριτική για τις ευθύνες της Δεξιάς για την εθνική τραγωδία του 1974, που είναι πράγματι πολλές και ασήκωτες. Στο βιβλίο του ο Παύλος Δίγκλης αναδεικνύει και τις πολιτικές ευθύνες του ΑΚΕΛ για τη δική του συμπόρευση του με τον Μακάριο στο ζήτημα της Ένωσης.

 

Ο Δίγκλης τεκμηριώνει ότι το ΑΚΕΛ, μέχρι το 1974, ήταν ένα κόμμα ενωτικό. Και δεν έγινε ενωτικό μετά την κατάρρευση της Ζυρίχης, μαζί με όλα τα υπόλοιπα κόμματα της Κύπρου, αλλά πολύ πιο πριν. Όπως γράφει ο Δίγκλης, αμέσως μετά τις συμφωνίες της Ζυρίχης το ΑΚΕΛ έθεσε ως στόχο του την ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας. Σταδιακά ο στόχος του μεταβλήθηκε σε «ολοκλήρωση της ανεξαρτησίας, αυτοδιάθεση», ενώ από το 1964 και μετά, για να μην μειονεκτεί στην ενωτική ρητορική του Μακαρίου και του Γρίβα, τάχθηκε απερίφραστα υπέρ της ένωσης.

 

Σύμφωνα με τον Δίγκλη, στην Κεντρική Επιτροπή του ΑΚΕΛ στις 21.12.1961 (δύο χρόνια πριν την κατάρρευση των συμφωνιών) ο ίδιος υποστήριξε πως μετά τη Ζυρίχη η ένωση θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί, αλλά δέχτηκε τις «ομοβροντίες της κομματικής πυραμίδας». Ο συγγραφέας γράφει πως το ΑΚΕΛ είχε υποστεί «ενωσιοπληξία», που την αποδίδει στις «εθνικιστικές επιδράσεις και στα εθνικιστικά κατάλοιπα που χαρακτήριζαν την ηγεσία του κόμματος», καθώς και στο λαϊκισμό και στην έλλειψη διάθεσης της ηγεσίας να «αντιπαλέψει στην εθνικιστική πορεία του Μακαρίου και της Δεξιάς».

 

Ήταν, όμως, μόνο αυτό; Ήταν μόνο η πίεση του Μακαρίου, του Γρίβα και ο λαϊκισμός; Ή ήταν η «ενωσιοπληξία» πολιτική της Μόσχας; Ο Παύλος Δίγκλης δεν δίνει απαντήσεις στο βιβλίο του στο ερώτημα αυτό. Από άλλες πηγές ξέρουμε πως η Μόσχα επένδυσε στον Μακάριο, ιδίως μετά την προσχώρησή του στο Κίνημα των Αδεσμεύτων και τις προσπάθειές του για κατάργηση των Συνθηκών Εγγυήσεων και Συμμαχίας, για να καταστεί η Κύπρος πραγματικά αδέσμευτη και η ένωση εφικτή. Βέβαια, με την ένωση η Κύπρος θα εντασσόταν ταυτόχρονα στο ΝΑΤΟ. Οπόταν γιατί η Μόσχα να στηρίζει τον Μακάριο; Ήθελε το ΑΚΕΛ την ένωση με μια ΝΑΤΟϊκή χώρα; Ήθελε η Σοβιετική Ένωση μια τέτοια εξέλιξη; Δεν ήταν αυτή η πολιτική παράνοια, η οποία αποδίδεται με τον καλύτερο τρόπο στη φωτογραφία που δημοσιεύεται στο βιβλίο (σελ. 191) «ΝΑΤΟ ΟΧΙ, ένωση ΝΑΙ» από την «πορεία ειρήνης» προς τις Βρετανικές βάσεις, το 1964, με διοργανωτή το ΑΚΕΛ και ομιλητές τον Παπαϊωάννου, τον Σαμψών και την Ουρανία Κοκκίνου;

 

Ασφαλώς και δεν ήταν η ένωση προτεραιότητα της Σοβιετικής Ένωσης, ούτε και του ΑΚΕΛ. Ο αγώνας δεν ήταν για την ένωση, που εκ των πραγμάτων ήταν ανέφικτη. Ο αγώνας ήταν για την ανάδειξη των ευθυνών του ιμπεριαλισμού για τη μη πραγμάτωσή της.

 

Οι εξαρτήσεις

 

Σε διάφορα σημεία του βιβλίου του, ο Παύλος Δίγκλης αναδεικνύει τις εξαρτήσεις του ΑΚΕΛ από τη Σοβιετική Ένωση. Όμως για την περίοδο πριν από το 1974 παραθέτει παραδείγματα μόνο σε διεθνή ζητήματα, με κορυφαίο την επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία.

 

Γράφει ο Παύλος Δίγκλης: «Η προσήλωση και η υποταγή (στη Σοβιετική Ένωση) σήμαινε τυφλή υποταγή και παθητική αποδοχή των οποιωνδήποτε θεσφάτων της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας» και επισημαίνει ότι «οποιαδήποτε κριτική προσέγγιση αυτών των θεσφάτων, οποιαδήποτε διαφορετική αντίληψη ήταν ανεπίτρεπτη και καταδικαστέα».

 

Η σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968 ήταν, κατά τον Δίγκλη, σταθμός στην ιστορική διαδρομή του ΑΚΕΛ. Στο βιβλίο του ο συγγραφέας αναδημοσιεύει τη μαρτυρία του τότε αρχισυντάκτη της «Χαραυγής» Σταύρου Αγγελίδη, όταν ο Εζεκίας Παπαϊωάννου τον σήκωσε μετά τα μεσάνυχτα από το κρεβάτι για να αλλάξει τους τίτλους της «Χαραυγής» και να προβάλει τη σοβιετική εκδοχή ότι δεν επρόκειτο για εισβολή, αλλά για πρόσκληση. Το ΑΚΕΛ, γράφει ο Δίγκλης, «υπέκυψε στο μήνυμα των εισβολέων, το οποίο ο Σοβιετικός πρέσβης ανέγνωσε τα μεσάνυχτα της εισβολής στον γ.γ. του ΑΚΕΛ, ο οποίος επέδειξε υποδειγματική δουλοπρέπεια».

 

Ο Δίγλκης διαφοροποιήθηκε τότε στα σώματα του κόμματος και αυτή η διαφοροποίηση έμελλε να γίνει η αφορμή για την οριοθέτηση των δύο σχολών στο ΑΚΕΛ: «της τάσης του δημιουργικού μαρξισμού, του σοσιαλισμού με το ανθρώπινο και δημοκρατικό πρόσωπο, και της τάσης του σταλινισμού και αποδοχής της δογματικής αποδοχής των θεσφάτων των θέσεων της σοβιετικής ηγεσίας».

 

Αυτές οι δύο τάσεις συγκρούστηκαν κατά μέτωπο το 1988, μετά το θάνατο του Εζεκία Παπαϊωάννου, για να επικρατήσει κατά κράτος «η φράξια», όπως τη χαρακτηρίζει ο συγγραφέας, που επέλεξε και προώθησε τον Χριστόφια για γενικό γραμματέα, με την έγκριση της Μόσχας, τουλάχιστον δύο χρόνια πριν την εκδήλωση πρόθεσης απόσυρσης από τον Παπαϊωάννου.

 

Η Μόσχα και η εισβολή

 

Αυτό που απουσιάζει από το βιβλίο είναι η στάση της Σοβιετικής Ένωσης έναντι της τουρκικής εισβολής. Λόγω του πραξικοπήματος της χούντας και της εισβολής της Τουρκίας, η ένταση της κριτικής για τις ευθύνες της κυπριακής τραγωδίας εξαντλήθηκε στις ΗΠΑ. Το ΑΚΕΛ μπόρεσε και πέρασε δυνατά το μήνυμα των ευθυνών του ιμπεριαλισμού, ενώ έμεινε στο απυρόβλητο η ενθάρρυνση της εισβολής από τη Σ. Ένωση.

 

Η ρητορική της Μόσχας για την τραγωδία της Κύπρου εξαντλείτο στο ΝΑΤΟ και στην ιμπεριαλιστική συνωμοσία, όχι όμως στην Τουρκία. Δεν υπάρχει ούτε μία καταδικαστική δήλωση εκ μέρους της Σοβιετικής Ένωσης που να στρέφεται ονομαστικά κατά της Τουρκίας ή να ζητεί την απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων (με το όνομά τους) από την Κύπρο.

 

Στο βιβλίο του ο Παύλος Δίγκλης δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες που τεκμηριώνουν την πολιτική της μη λύσης την οποία ακολουθούσε η Μόσχα και την επέβαλε στο ΑΚΕΛ. Το κανάλι επαφής ήταν: γραφείο Διεθνών Σχέσεων - πρέσβης στη Λευκωσία - γενικός γραμματέας ΑΚΕΛ.

 

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το οποίο σημειώνει ο Δίγκλης -περισσότερο αναλυτικά στο προηγούμενο του βιβλίο- είναι το παρασκήνιο της απόρριψης του αγγλο-αμερικανο-καναδικού σχεδίου, το φθινόπωρο του 1978, το οποίο προέβλεπε λύση ομοσπονδίας και επιστροφή της Αμμοχώστου προτού καν αρχίσουν οι συνομιλίες.

 

Όπως μαρτυρεί ο Αντρέας Φάντης, η Κεντρική Γραμματεία του κόμματος, υπό τον Παπαϊωάννου, έκρινε το σχέδιο πολύ θετικό, «που θα οδηγούσε, επιτέλους, το Κυπριακό στη λύση του». Με την ανησυχία ότι ο Κυπριανού μπορούσε να βιαστεί και να το απορρίψει, το ΑΚΕΛ άρχισε επαφές με στελέχη του ΔΗΚΟ, στα οποία είχε επιρροή, για να πείσουν τον Κυπριανού, ο οποίος ήταν άρρωστος στο κρεβάτι (ήταν οι εποχές του μεγάλου εγκεφάλου). Επίσης, ζήτησε επαφή με τον αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο, για να τον πείσουν.

 

Λίγες μέρες μετά, ο πρέσβης της ΕΣΣΔ Σεργκέι Αστάβιν κάλεσε σε γεύμα στο σπίτι του τα μέλη της Γραμματείας και μερικά μέλη του Πολιτικού Γραφείου του ΑΚΕΛ. Στη διάρκεια του γεύματος και στην πολιτική συζήτηση που έγινε μετά από αυτό, ο Αστάβιν έδωσε απορριπτική κατεύθυνση. Αυτό ήταν αρκετό. Την επομένη, η Κεντρική Γραμματεία αναθεώρησε την αρχική απόφασή της. Ακολούθως, το Πολιτικό Γραφείο και η Κεντρική Επιτροπή αποδέχθηκαν την εισήγηση για απόρριψη του πλαισίου λύσης του Κυπριακού των τριών δυτικών χωρών. Προηγήθηκε και σχόλιο του ΤΑΣΣ ότι το αγγλο-αμερικανο-καναδικό σχέδιο ήταν επέμβαση του ΝΑΤΟ στις υποθέσεις του κυπριακού λαού.

 

Σχέσεις με ΔΗΣΥ και ΔΗΚΟ

 

Δεν είναι ούτε τυχαίο, ούτε συμπτωματικό το ότι η συνεργασία ΑΚΕΛ - ΔΗΣΥ για τη λύση του Κυπριακού, το 1985, υπήρξε η αιτία για την αντιπαράθεση των δύο τάσεων μέσα στο ΑΚΕΛ. Από τη στιγμή που το κόμμα έπαιρνε καθοδήγηση από τη Μόσχα, η Σοβιετική Ένωση υπονόμευσε αυτή την προοπτική, διότι εφάρμοζε στην Κύπρο στρατηγική μη λύσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το ΑΚΕΛ, ενώ αρχικά ήταν έτοιμο, όπως γράφει ο Δίγκλης, να συνεργαστεί με τον ΔΗΣΥ για τη λύση του Κυπριακού, στη συνέχεια δαιμονοποίησε αυτή τη συνεργασία.

 

Συνεργασία ΑΚΕΛ - ΔΗΣΥ σήμαινε λύση και η λύση θα έπρεπε απαραίτητα να διατηρεί τις ελληνοτουρκικές ισορροπίες και την ομαλότητα στην Κύπρο. Αυτό ήταν ενάντια στα συμφέροντα της Μόσχας, που υπονόμευε το ΝΑΤΟ χρησιμοποιώντας το Κυπριακό. Η Μόσχα επέβαλε την πολιτική τής μη λύσης, διά της συνεργασίας με το ΔΗΚΟ.

 

Γράφει ο Δίγκλης στο βιβλίο του: «Πιστεύω πως στην επίτευξη της συμμαχίας ΑΚΕΛ- Κυπριανού τη δοσμένη στιγμή συνέβαλε αποφασιστικά η σοβιετική πρεσβεία στη Λευκωσία και το Κομουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης». Κι όπως το εξήγησε σε μια πρόσφατη συνέντευξη του στην Κατερίνα Ηλιάδη, οι Σοβιετικοί είχαν τα δικά τους συμφέροντα στη διεθνή πολιτική. «Ο Κυπριανού συνεργαζόταν με τους αδέσμευτους και ακολουθούσε μια πολιτική που δεν συνηγορούσε σε συμμαχίες με δυτικές χώρες. Αυτό οι Σοβιετικοί το θεωρούσαν θετικό και το έθεταν πάνω απ΄ όλα και υποστήριζαν ότι χάριν αυτού του παράγοντα θα έπρεπε ο Κυπριανού να παραμείνει στην προεδρία και ως εκ τούτου η συνεργασία ΑΚΕΛ - Κυπριανού να συνεχιστεί».

 

Αυτό που διασφάλιζε στη Μόσχα η προεδρία Κυπριανού ήταν η εγγύηση της μη λύσης και η διαιώνιση της περιπλοκής των σχέσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας με τη Δύση. Σε μια συζήτηση που είχα με τον Παύλο Δίγκλη, τον ρώτησα πως επιβίωσε τόσα χρόνια αυτή η συνεργασία με το ΔΗΚΟ. Ποιος κατέβαζε και ποιος ανέβαζε τον Κυπριανού στο τρένο της εξουσίας. Μου απάντησε: «Τον κατεβάζαμε εμείς και τον ανέβαζε η Μόσχα». Ακόμη και το 1988, η Μόσχα προσπαθούσε να περάσει τον Κυπριανού για τρίτη θητεία: «Η σοβιετική ηγεσία, απ΄ ευθείας ή μέσω της πρεσβείας στη Λευκωσία, πλειστάκις βολιδοσκόπησε την ηγεσία του ΑΚΕΛ για τη δυνατότητα επανεκλογής του Κυπριανού στην προεδρία, ακόμη και το 1988», γράφει ο Δίγκλης.

 

Όμως, οι καιροί είχαν αλλάξει, η Σοβιετική Ένωση είχε μπει στην περίοδο της περεστρόικα και το ΑΚΕΛ μπόρεσε και έκανε τις δικές του επιλογές, εκλέγοντας για Πρόεδρο τον Βασιλείου, ο οποίος ήταν προσωπική εισήγηση του Παύλου Δίγκλη. Αρχικά η Κεντρική Επιτροπή του ΑΚΕΛ τον είχε απορρίψει σχεδόν ομόφωνα. Στην επόμενή της συνεδρία, και πάλι ομόφωνα, τον έκρινε κατάλληλο με μία ψήφο κατά (του Μιχάλη Παπαπέτρου) και μία αποχή, του Νικόλα Μεσαρίτη, τότε γ.γ. της Συντεχνίας Οικοδόμων της ΠΕΟ, ο οποίος, όπως θύμισε στην παρουσίαση του βιβλίου του Δίγκλη ο Μιχάλης Παπαπέτρου, δικαιολόγησε την αποχή του λέγοντας τα εξής: «Μας έχετε συγχύσει. Πριν μία εβδομάδα μάς λέγατε ότι ο Βασιλείου είναι πράκτορας της Intelligence Service. Τώρα πως είναι θεός. Δεν ξέρω τι να πιστέψω».

Μακάριος Δρουσιώτης

15/04/2011