Γιατί έδωσε τις τέσσερις ελευθερίες και το Δίκαιο της Θάλασσας;
Δέλεαρ στην Τουρκία για να κερδίσει ο Ταλάτ
Οι πρώτες δύο γραμμές του εγγράφου συγκλίσεων της 29ης Ιανουαρίου 2010 στο οποίο συμφώνησαν οι Χριστόφιας και Ταλάτ είναι όντως ανατριχιαστικές: "Η ελληνοκυπριακή πλευρά συμφωνεί επί της αρχής (in principle) για την απόλαυση των τεσσάρων ελευθεριών από Τούρκους υπηκόους" στην επικράτεια της Κύπρου.
Δηλαδή, οι Τούρκοι πολίτες, είτε ενταχθεί η Τουρκία στην ΕΕ είτε ότι, θα έχουν -υπό προϋποθέσεις- καθεστώς Ευρωπαίου πολίτη. Το θέμα έρχεται στην επιφάνεια σήμερα από τα έγγραφα που ο κ. Πρόεδρος έδωσε στα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου κατά την τελευταία του συνεδρίαση. Πώς και γιατί ο Χριστόφιας αποδέχτηκε κάτι τέτοιο την τελευταία μέρα των εντατικών συνομιλιών που είχε με τον Ταλάτ, τον Ιανουάριο του 2010, και το περιέλαβε σε κοινό έγγραφο, ενώ αρνήθηκε πεισματικά να καταγραφούν οι τόσες άλλες συγκλίσεις στις οποίες κατέληξε με τον Ταλάτ στη διακυβέρνηση, που ήταν ευνοϊκές για την ελληνοκυπριακή πλευρά και για τις οποίες κατηγορεί τον Έρογλου ότι έχει υπαναχωρήσει; Γιατί ήταν προτεραιότητά του η αποδοχή, επί της αρχής, των δικαιωμάτων των Τούρκων πολιτών στην Κύπρο και όχι οι συγκλίσεις στη διακυβέρνηση;
Ο "Π" ξετύλιξε το νήμα αυτής της περίεργης συμφωνίας και φωτίζει το άκρως ενδιαφέρον παρασκήνιο:
Ευθύς εξαρχής ο Χριστόφιας είχε θέσει στόχο του την εξάντληση της πενταετίας ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Η λύση του Κυπριακού -αν αυτή επιτυγχανόταν- ήταν δευτερευούσης σημασίας και την τοποθετούσε στο τέλος της θητείας του. Σύμφωνα με τον Μεχμέτ Αλί Ταλάτ, ο Χριστόφιας τού είχε πει από τα πρώτα στάδια των συνομιλιών ότι ο στόχος του ήταν η λύση το 2012 και να μην πιέζει τις εξελίξεις για πιο σύντομες διαδικασίες.
Ο διεθνής παράγοντας (ΟΗΕ, ΗΠΑ και ΕΕ) πίεζαν για λύση πριν τον Απρίλιο του 2010, όταν θα εξαντλείτο η θητεία του Ταλάτ. Η συγκυρία ήταν πολύ ευνοϊκή για τον Χριστόφια: Δύο ομοϊδεάτες στην ηγεσία των δύο κοινοτήτων, ο Νίκος Αναστασιάδης τον στήριζε και η Τουρκία επεδίωκε να αναθερμάνει την ευρωπαϊκή της προοπτική. Κανένας άλλος Πρόεδρος στην Κύπρο δεν βρέθηκε ποτέ σε ευνοϊκότερη συγκυρία από τον Χριστόφια.
Το ορόσημο του 2010
Από το φθινόπωρο του 2009 έγιναν εμφανείς οι προθέσεις του διεθνούς παράγοντα να κορυφώσει τη διαδικασία πριν τις εκλογές στα κατεχόμενα. Ο Χριστόφιας αντιδρούσε με τη ρητορική των συνομιλιών "κυπριακής ιδιοκτησίας, χωρίς χρονοδιαγράμματα και επιδιαιτησίες". Έλεγε πως είχε κράτος να διαχειριστεί, σε αντίθεση με τον Ταλάτ που ήταν "όπως τη βασίλισσα Ελισάβετ" και ασχολείτο μόνο με το Κυπριακό.
Στην ομιλία του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών τον Σεπτέμβριο του 2009 απέκλεισε ακόμη και τη δυνατότητα διαμεσολάβησης των ΗΕ, αρνήθηκε συνάντηση με Μπαν Γκι-μουν και Ταλάτ στη Νέα Υόρκη, και αντί αυτού πήγε περιοδεία στην Κούβα. Παρ' όλα αυτά, στον ΟΗΕ πίεζαν για εντατικοποίηση των συνομιλιών τον Ιανουάριο του 2010, προγραμμάτισαν επίσκεψη του Μπαν Γκι-μουν στην Κύπρο τον ίδιο μήνα και τελική διάσκεψη τον Μάρτιο. Ο Χριστόφιας αντιστεκόταν ανεξαρτήτως των αποτελεσμάτων των συνομιλιών: "Δεν υπάρχει στόχος επίλυσης του Κυπριακού πριν από τις εκλογές στα κατεχόμενα και κατά συνέπεια θα συνεχίσουμε τις διαπραγματεύσεις μετά τις εκλογές με όποιον η τ/κ κοινότητα προτιμήσει να είναι ο ηγέτης της", δήλωσε στις 21 Δεκεμβρίου 2009. Η πραγματικότητα ήταν πως επιθυμούσε διακαώς να κερδίσει ο Ταλάτ, όχι όμως εις βάρος των συνομιλιών "χωρίς χρονοδιαγράμματα".
Παρόλο που ο Χριστόφιας, δημόσια, ζητούσε από την Τουρκία να μην ανακατεύεται και να αφήσει ήσυχους τους Τουρκοκύπριους, επένδυε στην Τουρκία για την επανεκλογή του Ταλάτ. Όταν ο Αλεξάντερ Ντάουνερ του ήγειρε έγκαιρα τον κίνδυνο να μην έχει απέναντί του τον Ταλάτ για συνομιλητή (συνάντηση 14/4/2009), του απάντησε πως αν υπήρχε τέτοιος κίνδυνος η Τουρκία "να επιβάλει 'προεδρική' νίκη για τον Ταλάτ", για να συνεχιστούν οι συνομιλίες και το 2010.
Τουρκικές προτάσεις
Η διεθνής κοινότητα κλιμάκωσε την πίεση στον Χριστόφια -σε συνεννόηση και με την Τουρκία- και στις 4 Ιανουαρίου 2010 η τουρκική πλευρά κατέθεσε πακέτο προτάσεων για τη λύση του Κυπριακού. Σε αυτό, υιοθετήθηκε η πρόταση Χριστόφια για πρόεδρο, αντιπρόεδρο και σταθμισμένη ψήφο. Γινόταν αποδεκτό ότι το κράτος θα ήταν ομόσπονδο, θα είχε μία αδιαίρετη κυριαρχία, μία διεθνή προσωπικότητα και μία ιθαγένεια. Επίσης, ο εθνικός εναέριος χώρος, τα χωρικά ύδατα, καθώς και η αποκλειστική οικονομική ζώνη θα ήταν ενιαία και στην αρμοδιότητα της ομοσπονδίας.
Τα ανταλλάγματα που ζητούσε η Τουρκία για τα πιο πάνω ήταν τα υψηλά ποσοστά συμμετοχής των Τουρκοκυπρίων στην κεντρική εξουσία και η κατοχύρωση των τεσσάρων ελευθεριών (διακίνηση, εγκατάσταση, περιουσία, οικονομική δραστηριότητα) στους Τούρκους πολίτες. Το τι θα έμενε και τι θα έφευγε από το τουρκικό πακέτο ήταν ζήτημα διαπραγματευτικής δεινότητας.
Η τουρκική πλευρά θεωρούσε σημαντική παραχώρηση τη σταθμισμένη ψήφο. Ο Έρογλου, που ήταν στην αντιπολίτευση, αντέδρασε και ζήτησε από την τουρκική κυβέρνηση να την αποσύρει. Για τους Ελληνοκύπριους το μεγάλο αγκάθι ήταν οι τέσσερις ελευθερίες στους Τούρκους πολίτες. Ο Χριστόφιας αντιμετώπισε θετικά στο σύνολό του το τουρκικό πακέτο και ζήτησε από τον Ταλάτ να μην ανακοινώσει την υποβολή του για να διαχειριστεί τις αντιδράσεις του ΔΗΚΟ και της ΕΔΕΚ. Οι προτάσεις διέρρευσαν επιλεκτικά στον τουρκικό Τύπο (εικάζεται από το περιβάλλον του Έρογλου) με έμφαση στις τέσσερις ελευθερίες στους Τούρκους πολίτες, προφανώς για να προκληθεί η αντίδραση των Ελληνοκυπρίων, όπως και έγινε.
"Συνομοσπονδία"
Ο Χριστόφιας, ο οποίος κρατούσε το έγγραφο από τις 4 Ιανουαρίου, έγραψε σε αυτό το χειρόγραφο σημείωμα ότι "Παρελήφθη στις 7.1.2010. Ώρα 12μ.", το μονογράφησε και το παρέδωσε στα κόμματα. Επίσης, ζήτησε και εξασφάλισε δήλωση - κάλυψη από τον Ντάουνερ για το χρόνο παραλαβής του εγγράφου. Ακολούθησε η αναμενόμενη αρνητική αντίδραση των κομμάτων. Ο Χριστόφιας, παρόλο που αξιολόγησε θετικά το έγγραφο, δεν το υπερασπίστηκε. Αντιθέτως, αξιοποίησε την αντίδραση των κομμάτων για να το εξουδετερώσει τις πιέσεις που δεχόταν για σύντομη ολοκλήρωση των συνομιλιών. Στις 10 Ιανουαρίου 2010 το έγγραφο συζητήθηκε στο συμβούλιο των αρχηγών που ομόφωνα αποφάσισαν ότι οι τουρκικές προτάσεις ήταν συνομοσπονδιακές. Όπως δήλωσε ο Στέφανος Στεφάνου, οι προτάσεις ήταν "επικοινωνιακό παιγνίδι της Τουρκίας", ήταν "απαράδεκτες και πόρρω απείχαν από τα συμφωνηθέντα για λύση δικοινοτικής διζωνικής ομοσπονδίας". Ως εκ τούτου το έγγραφο δεν μπορούσε να αποτελέσει ούτε καν βάση για συζήτηση.
Όταν άρχισαν οι εντατικές συνομιλίες και ζητήθηκε από τον Χριστόφια να τεκμηριώσει τη θέση του περί συνομοσπονδίας, παρέκαμψε αυτήν τη συζήτηση και διαπραγματεύτηκε το τουρκικό πακέτο σημείο προς σημείο. Στις δημόσιες δηλώσεις του έλεγε πως έκανε "ελεύθερη συζήτηση" με τον Ταλάτ. Όμως, όσοι ήταν στην αίθουσα (Ε/Κ, Τ/Κ και ΗΕ) ξέρουν πως με βάση εκείνο το έγγραφο κατέληξαν σε σχεδόν συμφωνία για τη διακυβέρνηση. Είναι τα συμφωνηθέντα για τα οποία ο Χριστόφιας καταγγέλλει σήμερα τον Έρογλου ότι υπαναχώρησε.
Πρωτοβουλία Μορατίνος
Στα τέλη Ιανουαρίου 2010 θα ερχόταν στην Κύπρο ο Μπαν Γκι-μουν για να καταγράψει και να ανακοινώσει μαζί με τους δύο ηγέτες τις συγκλίσεις. Ο στόχος των Ηνωμένων Εθνών ήταν η συνέχιση των εντατικών συνομιλιών τον Φεβρουάριο, στο περιουσιακό, και η σύγκληση διάσκεψης στα τέλη Μαρτίου. Το ΑΚΕΛ επιτέθηκε στον Μπαν Γκι-μουν και στους συνεργάτες του για την επίσκεψή του στην Κύπρο και ο Χριστόφιας αρνείτο την πρόοδο.
Στο μεταξύ, η Ισπανική Προεδρία ανέλαβε πρωτοβουλία για την πραγματοποίηση διάσκεψης στη Μαδρίτη με τη συμμετοχή της Ελλάδας, της Τουρκίας και την ΕΕ. Ο Ερντογάν αποδέχτηκε (αργότερα έκανε και το άνοιγμα με τις δηλώσεις του προς Ελληνοκύπριους δημοσιογράφους), όμως ο Χριστόφιας απέρριψε πρόταση που του έκανε ο Ισπανός ΥΠΕΞ Μορατίνος. Όταν ο Μορατίνος τον συνάντησε για να τον βολιδοσκοπήσει, ο Χριστόφιας του είπε να πει στον Ερντογάν να στείλει χρήματα του Ταλάτ για να κερδίσει τις εκλογές!
Ο Ταλάτ πίεζε φορτικά τον Χριστόφια να καταγράψουν σε κοινά έγγραφα τις συγκλίσεις και να τις ανακοινώσουν μαζί. Ο Χριστόφιας αρνείτο και σύμφωνα με τον Ταλάτ τού έλεγε ότι φοβόταν τις αντιδράσεις του ΔΗΚΟ και της ΕΔΕΚ. Στην πραγματικότητα φοβόταν ότι θα έχανε τον έλεγχο στο χρόνο. Αν κατέγραφε τις συγκλίσεις θα έπρεπε να συνεχίσει το ίδιο εντατικά στο περιουσιακό και τον Μάρτιο του 2010 να πάει σε διάσκεψη.
Το δέλεαρ
Ο Ταλάτ προειδοποιούσε τον Χριστόφια ότι θα έχανε τις εκλογές και πως αν ερχόταν ο Έρογλου θα απέσυρε τις προτάσεις για τη διακυβέρνηση, περιλαμβανομένης της σταθμισμένης ψήφου. Ο Χριστόφιας ήθελε να βοηθήσει τον Ταλάτ, αλλά δεν ήταν πρόθυμος να επιταχύνει τις εξελίξεις. Πίστευε ότι η Τουρκία θα τον επέβαλλε ξανά και ότι μαζί θα προχωρούσαν σε λύση το 2012. (Έλεγε ότι η Τουρκία θα είναι έτοιμη για λύση μετά τις εκλογές του Ιουνίου του 2011).
Για να διασώσει τον Ταλάτ και το τουρκικό πακέτο (το οποίο είχε αφορίσει ως συνομοσπονδιακό) και για να πείσει για την καλή του πίστη την Τουρκία, κατόπιν κάποιας διαβούλευσης, την τελευταία ημέρα των εντατικών συνομιλιών με τον Ταλάτ, στις 29 Ιανουαρίου 2010, συμφώνησε σε δύο κοινά έγγραφα που ενδιέφεραν την Τουρκία:
• τις τέσσερις ελευθερίες στους Τούρκους πολίτες.
• το Δίκαιο της Θάλασσας.
Το έγγραφο για τις τέσσερις ελευθερίες συμφωνήθηκε να παραμείνει απόρρητο και το Προεδρικό το έδωσε στα κόμματα αφού πρώτα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Αλήθεια". Μάλιστα, υπήρξε συνεννόηση με τον Ταλάτ, σε περίπτωση που διέρρεε να διαψευστεί η ύπαρξή του.
"Επιτυχία"
Μιλώντας την Παρασκευή στη Λεμεσό, ο Πρόεδρος Χριστόφιας υποστήριξε ότι το έγγραφο για τις τέσσερεις ελευθερίες αποτελεί μια μεγάλη επιτυχία της ε/κ πλευράς και είπε πως "δεν αφορά τους Τούρκους υπηκόους, όπως το ερμηνεύουν ορισμένοι, αφορά τους Κύπριους υπηκόους". Κι όπως ανέφερε σε δήλωσή του ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέφανος Στεφάνου, κάτι τέτοιο "για πρώτη φορά επιτυγχάνεται σε όλη την ιστορία των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό".
Όντως, υπάρχει στη συμφωνία Χριστόφια - Ταλάτ παράγραφος για τις ελευθερίες των Κυπρίων σε όλη την Κύπρο, αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που επιτυγχάνεται κάτι τέτοιο. Ανάλογη ρήτρα υπήρχε και στο Σχέδιο Ανάν 5 (Foundation Agreement, Annex II, Attachment 3). Το έγγραφο που δέχτηκε ο Χριστόφιας αφορά -και ξεκινά- με τις τέσσερις ελευθερίες στους Τούρκους πολίτες, κάτι που δεν υπήρχε στο Ανάν, με αντάλλαγμα κάτι που ήδη υπήρχε στο σχέδιο Ανάν.
Ο Χριστόφιας δήλωσε ότι "οι Τούρκοι υπήκοοι θα μπορούν να γίνουν πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας μόνο μέσα από τους ευρωπαϊκούς όρους" και ότι στο έγγραφο υπάρχει ρήτρα για αναλογία 4 προς 1. "Άρα αν θα γίνουν πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας τέσσερεις Έλληνες πολίτες, θα μπορεί να γίνει ένας Τούρκος πολίτης".
Ωστόσο, στο έγγραφο που ο ίδιος έδωσε στα κόμματα δεν υπάρχει καμιά αναφορά σε 4 προς 1, ούτε η σχετική συμφωνία αφορά αυτούς που θα γίνουν πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αναφέρεται σε Τούρκους που θα έχουν καθεστώς Ευρωπαίου πολίτη, όπως είναι σήμερα οι Ρουμάνοι, οι Βούλγαροι και οι άλλοι Ευρωπαίοι που ζουν μεν στην Κύπρο, αλλά δεν είναι πολίτες της ΚΔ.
Το δεύτερο κοινό έγγραφο που συμφώνησε με τον Ταλάτ, στις 29 Ιανουαρίου 2010, είναι αυτό που αναφέρεται στο Δίκαιο της Θάλασσας και το οποίο ο Πρόεδρος δεν έδωσε στα κόμματα. Σύμφωνα με το σχέδιο Ανάν 5, θα ίσχυε η Συνθήκη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, τίποτε άλλο. ("In conformity with the principle of eiusdem generis, this includes all matters regulated by the 1982 United Nations Convention on the Law of the Sea".) Στη συμφωνία που έκανε ο Χριστόφιας ενσωματώνεται μεν η πιο πάνω Συνθήκη, όμως δίνονται στα συνιστώντα κρατίδια δικαιώματα τα οποία δεν διευκρινίζονται και που δεν υπήρχαν στο σχέδιο Ανάν. Επίσης, όλες οι αποφάσεις για θέματα υφαλοκρηπίδας ή διαφωνίας στην οριοθέτηση της ΑΟΖ με γειτονικά κράτη (π.χ. με την Τουρκία) θα λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.
Αναζητώντας τον διάβολο
Για να φτάσεις σε μια συμφωνία συμφιλίωσης και ειρήνευσης θα πρέπει να γίνουν συμβιβασμοί και παραχωρήσεις προς όφελος του ευρύτερου συμφέροντος. Δεν είναι υγιές φαινόμενο να διυλίζονται τα έγγραφα και να αναζητούνται αρνητικά σημεία για να πληγεί η προσπάθεια λύσης. Αυτή η τακτική εισήχθη στην πολιτική πρακτική το 2004 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Αυτό που πρέπει να μετρά είναι το συνολικό πακέτο και η μεγάλη εικόνα, και όχι η αναζήτηση του διάβολου στις λεπτομέρειες.
Στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι αυτό το ζήτημα. Ο Χριστόφιας συμφώνησε με τον Ταλάτ σε μια σειρά από ζητήματα, τα οποία ο ίδιος αξιολογεί ως πολύ σημαντικά, καθώς και ορισμένα που ήταν αβαρίες προς την Τουρκία. Από όλα αυτά, κατέγραψε σε κοινά έγγραφα ΜΟΝΟ τις αβαρίες που ενδιαφέρουν την Τουρκία. Δεν κατέγραψε τις συγκλίσεις για να μην πετύχει η αποστολή του Μπαν Γκι-μουν στην Κύπρο τον Ιανουάριο του 2010. Έκανε τα ανοίγματα προς την Τουρκία για να εκλέξει ξανά τον Ταλάτ για να συνομιλεί μαζί του χωρίς χρονοδιαγράμματα. Τελικά, έχασε ο Ταλάτ, ο Έρογλου δεν αναγνωρίζει καμιά συμφωνία που δεν είναι γραμμένη, η Τουρκία έχασε το ενδιαφέρον της προς την ΕΕ και αυτό που έμεινε στο τραπέζι είναι οι δύο συμφωνίες για το Δίκαιο της Θάλασσας και τις τέσσερις ελευθερίες στους Τούρκους. Και οι δύο χειρότερες από το σχέδιο Ανάν, οκτώ χρόνια μετά την απόρριψή του.
Μακάριος Δρουσιώτης
Πολίτης
11/02/2012