Μακαριος Δρουσιώτης

Το βρετανικό κράτος, κάθε 1η του χρόνου, ανοίγει τα αρχεία του και αποκωδικοποιεί τη διπλωματική αλληλογραφία, τις απόρρητες εκθέσεις και τα εμπιστευτικά υπομνήματα που είχαν συνταχθεί πριν από 30 χρόνια. Φέτος τα βρετανικά αρχεία που έχουν αποκωδικοποιηθεί αφορούν μια ιδιαίτερα σημαντική περίοδο για την Ελλάδα και την Κύπρο, αφού παραπέμπουν στο δραματικό 1974.

 

Οι Βρετανοί δεν δίνουν στη δημοσιότητα τα πάντα. Ορισμένα έγγραφα μένουν κλειστά για πενήντα χρόνια κι άλλα επ' αόριστον. Αλλά, αυτά που ανοίγουν - και είναι τα περισσότερα - δίνουν την εικόνα των ημερών εκείνων, από τη βρετανική σκοπιά.

 

Το 1974 ήταν μια χρονιά κρίσης για την Κύπρο και την Ελλάδα. Στην Κύπρο δρούσε η παράνομη οργάνωση ΕΟΚΑ Β, η οποία υποστηριζόταν από το δικτατορικό καθεστώς των Αθηνών. Το 1974 η κατάσταση στην Κύπρο εκτραχύνθηκε ως αποτέλεσμα του πραξικοπήματος της 25ης Νοεμβρίου 1973 στην Ελλάδα, που έφερε στην εξουσία τον ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη, ο οποίος είχε αποφασίσει να ανατρέψει τον πρόεδρο Μακάριο. Η πρόθεση του Ιωαννίδη προκάλεσε κρίση στις σχέσεις Αθηνών - Λευκωσίας που κορυφώθηκε τον Ιούλιο του 1974.

 

Στις 2 Ιουλίου ο Μακάριος απέστειλε τη γνωστή επιστολή προς τον Φαίδωνα Γκιζίκη, καταγγέλλοντας την επέμβαση της χούντας στα εσωτερικά της Κύπρου. Ο κίνδυνος ενός πραξικοπήματος στην Κύπρο ήταν πλέον ορατός. Ωστόσο, ακριβώς μια εβδομάδα πριν από το πραξικόπημα, ο Βρετανός ύπατος αρμοστής στη Βρετανία Σ. Όλβερ, σε έκθεση του προς το Λονδίνο, με τίτλο "Ελληνοκυπριακές σχέσεις" (FCO 9/1950), διέγραψε εντελώς τον κίνδυνο πραξικοπήματος και πρόβλεπε πως "η δολοφονία του Μακαρίου είναι η μόνη λύση" για τη χούντα.

 

"Οι Βρετανοί εκτιμούσαν πως το καλύτερο για τους ίδιους αλλά και την Κύπρο ήταν να αποκατασταθεί ο Μακάριος μέσα σε 15 ημέρες. Ο Κίσινγκερ, όμως, λογάριαζε διαφορετικά..."

Αναφερόμενος στην επιστολή του Μακαρίου προς τον Γκιζίκη, καθώς και στις δηλώσεις που την ακολούθησαν, ο  βρετανός διπλωμάτης γράφει στην έκθεσή του: "Ο Μακάριος είναι πολύ προσεκτικός, ενώ καταδικάζει την ελληνική εκστρατεία εναντίον του, δεν βάλλεται εναντίον της Ένωσης- αυτό παραμένει το ιδανικό αλλά παράλληλα πρέπει να εξασφαλιστεί και η ανεξαρτησία της Κύπρου. Ο Μακάριος ήταν εξαιρετικά προσεκτικός και δεν έκανε απευθείας κατηγορίες και αναφορές στις ελληνικές προσπάθειες να τον δολοφονήσουν. (...) Είναι ξεκάθαρο από το 1972 ότι οι δεξιές πιέσεις από την Ελλάδα σπρώχνουν τον Αρχιεπίσκοπο στα αριστερά. Πρόκειται μάλιστα να επισκεφθεί τη Βουλγαρία και την Τσεχοσλοβακία τον επόμενο μήνα, όπως και άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ. Δεν νομίζω ότι πρόκειται να ζητήσει τη συνδρομή των σοβιετικών, και οι ρώσσοι δεν θα ρίσκαραν αυτή την περίοδο προσφέροντάς του υποστήριξη".

 

Έπεσαν έξω

 

Ο Όλβερ υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να προβλέψει τις κινήσεις της Αθήνας και ουσιαστικά πέφτει έξω στις εκτιμήσεις του γράφοντας: "Διαγράφω τελείως την πιθανότητα πραξικοπήματος εναντίον του Αρχιεπισκόπου. Δεν ξέρω τι πρέπει να πράξει η ελληνική κυβέρνηση για να έχει αποτέλεσμα". Ο Όλβερ στη συνέχεια της έκθεσης αναπτύσει την άποψη για τη δολοφονία του Μακαρίου, χαρακτηριζοντάς την ως την 'αποτελεσματικότερη λύση'. Γράφει χαρακτηριστικ: "Η ευκολότερη και η πιο αποτελεσματική επιλογή για τη χούντα είναι να δολοφονήσουν το Μακάριο. Δεν έχω αμφιβολίες ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οργανωθεί. Είναι αλήθεια ότι ο Μακάριος προστατεύεται πάρα πολύ. Όμως συνεχίζει να λειτουργεί σε διάφορες εκκλησίες της χώρας και να συναντά ανθρώπους του λαού και ανθρώπους του κλήρου. Βλέπετε πιστεύει στη θεία προστασία και ότι δεν κινδυνεύει μέχρι πραγματικά να έρθει η ώρα του θανάτου του, όπως το έχει καθορίσει ο Κύριος. Γι'αυτό λοιπόν νομίζω ότι ο Μακάριος θα αποτελέσει έναν εύκολο στόχο για μια οργάνωση αποφασισμένη να τον σκοτώσει. Αυτή η έκθεση δεν είναι ίσως το κατάλληλο έγγραφο για να αναλυθεί λεπτομερώς το τι θα συμβεί μετά τη δολοφονία του. Μπορούμε όμως βάσιμα να συμπεράνουμε ότι εάν ο Μακάριος εξαφανιστεί από τη σκηνή τότε και η δεξιά και η αριστερά, για διαφορετικούς λόγους θα θελήσουν να συνεργαστούν για ένα τουλάχιστον διάστημα με τον Κληρίδη, που είναι ο άμεσος 'διάδοχος βάσει συντάγματος'. Πιστεύω ότι η μετάβαση θα είναι σχετικά ομαλή"

 

 

"Αντιπραξικόπημα"

 

Σύμφωνα με το περιεχόμενο των εγγράφων που έχουν αποχαρακτηρισθεί, η βρετανική διπλωματία δεν είχε πλήρη και ξεκάθαρη εικόνα για την κατάσταση στην Κύπρο, το 1974. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον διαδραμάτιζαν οι ΗΠΑ, με τους Βρετανούς να είναι εν πολλοίς ουραγοί των εξελίξεων. Μάλιστα, σε αντίθεση με την πολιτική του Χένρι Κίσιντγκερ, ο οποίος, από την πρώτη στιγμή που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα επιδίωκε την πλήρη πολιτική εξουδετέρωση του Μακαρίου, η θέση του Βρετανού ομολόγου του Τζ. Κάλαχαν ήταν να τον αποκαταστήσουν στην εξουσία. Τη θέση αυτή, σύμφωνα με έγγραφα του αρχείου Κίσινγκερ, τη διαβίβασε στην Ουάσιγκτον ο Κάλαχαν εκ μέρους των εννέα κρατών μελών της ΕΟΚ.

 

Πέραν της πολιτικής θέσης υπέρ της αποκατάστασης του Μακαρίου, οι Βρετανοί είχαν ετοιμάσει μελέτη για την αποκατάσταση του στην εξουσία με τη χρήση βίας! Οι Βρετανοί εκτιμούσαν πως το καλύτερο για τους ίδιους αλλά και την Κύπρο ήταν να αποκατασταθεί ο Αρχιεπίσκοπος μάλιστα μέσα σε 15 ημέρες έχοντας βρετανική πολιτική και στρατιωτική υποστήριξη.

 

Οι απόψεις αυτές διατυπώνονται σε έκθεση (PREM 16/19) που απευθύνεται στο βρετανό πρωθυπουργό Ουίλσον. Με ημερομηνία 17 Ιουλίου 1974 και τίτλο: "Άκρως απόρρητο - Για βρετανικά μάτια μόνο": Για να έχει επιτυχία το σχέδιό μας θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε στρατιωτικές δυνάμεις για να επαναφέρουμε το Μακάριο στη Λευκωσία. Για να αποκατασταθεί πλήρως ως κεφαλή της κυβέρνησης θα πρέπει να έχουμε στρατιωτικές δυνάμεις στη Λευκωσία αλλά και στην Αμμόχωστο, τη Λεμεσό και τη Λάρνακα. Επίσης θα πρέπει να επιστρατεύσουμε και ειδικά τμήματα της βρετανικής αεροπορίας. Το σχέδιο μας αναπτύσσεται χωρίς να λαμβάνει υπόψη την παρέμβαση της Ελλάδας, της Τουρκίας ή άλλου έθνους".

 

Οι τρεις ανησυχίες

 

Τρεις ήταν οι βασικές ανησυχίες των βρετανών: η ενδεχόμενη παρέμβαση ενός τρίτου έθνους στα σχέδιά τους, οι αντιδράσεις του κυπριακού λαού στην αποκατάσταση του Μακαρίου, και οι ενδεχόμενες ανθρώπινες απώλειες που μπορεί να έχει η εφαρμογή του σχεδίου.

 

Οι βρετανοί διπλωμάτες υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε η κυβέρνηση Ουίλσον να κινηθεί γρήγορα εξασφαλίζοντας με διπλωματικά μέσα ότι τα άλλα έθνη θα μείνουν αμέτοχα και δεν θα παρέμβουν στην εφαρμογή του βρετανικού σχεδίου. "Σε περίπτωση επίσης που υπάρχει ελληνική παρέμβαση από ξηρά ή θάλασσα, οι βρετανικές δυνάμεις θα μπορέσουν να την αποτρέψουν επιτυχώς" αναφέρεται στην έκθεση.

 

Η δεύτερη ανησυχία των Βρετανών είναι εάν ο κυπριακός πληθυσμός επιθυμούσε την επιστροφή του Μακαρίου και επρόκειτο ή όχι να δεχτεί την αποκατάστασή του. Σχολιάζουν οι βρετανοί διπλωμάτες: "Αφού θεωρούμε ότι αντιμετωπίζουμε με ευκολία ενδεχόμενες εξωτερικές παρεμβάσεις τρίτων, θα πρέπει να αφοσιωθούμε στις ενδεχόμενες εσωτερικές αντιδράσεις και τη δράση της Κυπριακής Εθνικής Φρουράς, των ελληνικών δυνάμεων και της ΕΟΚΑ Β'. Πιστεύουμε ότι υπάρχουν τμήματα του πληθυσμού που θα καλωσορίσουν την επιστροφή του Μακαρίου, όμως υπάρχει και μεγάλο μέρος που δεν την επιθυμεί και πιστεύουμε ότι θα εναντιωθεί στα σχέδια μάς με τη βοήθεια της ΕΟΚΑ Β' και κάνοντας ανταρτοπόλεμο. Η εκπαίδευσή τους και το πολεμικό υλικό που διαθέτουν είναι φτωχά και πιστεύουμε ότι σε περίπτωση οργανωμένων ένοπλων συγκρούσεων δεν πρόκειται να αντέξουν γι' αυτό και ενδέχεται να στραφούν στον ανταρτοπόλεμο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα θα το αντιμετωπίσουμε από τις ελληνικές δυνάμεις που είναι καλά εκπαιδευμένες και ελέγχονται πλήρως από την Αθήνα. Εάν τους δοθεί η εντολή να πολεμήσουν αυτό ακριβώς και θα κάνουν"

 

Τρίτη και βασικότερη όπως φαίνεται ανησυχία των βρετανών είναι οι ενδεχόμενες ανθρώπινες απώλειες και κυρίως ο κίνδυνος που θα αντιμετωπίσουν οι βρετανοί υπήκοοι που βρίσκονται στο νησί. "Ένας από τους βασικότερους παράγοντες που θα οδηγήσουν στην εφαρμογή ή όχι του σχεδίου είναι η προστασία των βρετανών υπηκόων και όχι μόνο. Περίπου 23 χιλιάδες είναι οι βρετανοί στρατιώτες, συνεργάτες τους, κοντινά τους πρόσωπα. Με την έναρξη μιας τέτοιας επιχείρησης τουλάχιστον 13 χιλιάδες θα είναι στο έλεος των αντίπαλων δυνάμεων που θα καταφύγουν σε τρομοκρατικά μέσα- θα επιχειρήσουν δηλαδή να πιάσουν ομήρους" Και καταλήγει η έκθεση. "Για εμάς το δίλημμα είναι εάν θα πρέπει να μεθοδεύσουμε την αποχώρηση βρετανών υπηκόων από την Κύπρο πριν την έναρξη της επιχείρησης. Κάτι τέτοιο όμως θα προκαλούσε υποψίες και θα έθετε σε κίνδυνο την επιτυχία του σχεδίου. Γι΄αυτό και το κόστος σε ανθρώπινες ζωές είναι αυτό πρέπει να εκτιμήσουμε και να αποφασίσουμε εάν θα προχωρήσουμε ή όχι με το σχέδιο αποκατάστασης".

 

Η αποκατάσταση του Μακαρίου με τη χρήση βίας ήταν μόνο ένας πολιτικός σχεδιασμός που εκπονήθηκε την επομένη του πραξικοπήματος, προτού καν ο Μακάριος αναχωρήσει από την Πάφο με τη βοήθεια των Βρετανών. Οι Βρετανοί εγκατέλειψαν την πολιτική αυτή και προσαρμόστηκαν στους σχεδιασμούς του Χένρι Κίσινγκερ, υπέρ της τουρκικής στρατιωτικής επέμβασης στην Κύπρο.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

01/01/2005