Μακαριος Δρουσιώτης

Εκτός από το κεντρικό ερώτημα που διατρέχει το βιβλίο του Μακάριου Δρουσιώτη για τον ρόλο των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ ανοίγονται ταυτόχρονα ένα σωρό θέματα που είναι κρίσιμης σημασίας για να κατανοήσουμε την πολύπλοκη πραγματικότητα που δημιουργήθηκε το ’74. Θα μπορούσε να γραφτεί άλλο ένα βιβλίο με θέμα τον πολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ του Μακαρίου και του Κληρίδη κατά τη διάρκεια της περιόδου 1974-1977 που αντικατοπτρίζει ώς έναν βαθμό τον ανταγωνισμό των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης στην Κύπρο. Η μεγάλη εσωτερική διαμάχη που ξέσπασε μεταξύ της μακαριακής και της κληριδικής σχολής σκέψης μεταξύ της θέσης για μακροχρόνιο ασυμβίβαστο, διεθνοποιημένο αγώνα (πάγια θέση και της ΕΣΣΔ) ή προσπάθεια για άμεση συμφωνία, έναν οδυνηρό συμβιβασμό, όπως τον ονόμαζε ο Κληρίδης, εντός του συγκεκριμένου πλαισίου της δυτικής συμμαχίας, είχε ως αποτέλεσμα την ήττα της γραμμής Κληρίδη. Δεν υπάρχει άλλος πολιτικός στην Κύπρο που να πολεμήθηκε τόσο άγρια όσο ο Κληρίδης την περίοδο 1974-1977. Τελικά η συμμαχία των μακαριακών δυνάμεων κατάφερε να αφήσει τον ΔΗΣΥ του Κληρίδη εκτός Βουλής για πέντε χρόνια παρά το 26% που κέρδισε στις βουλευτικές εκλογές του 1976. «Κληρίδης - προδότης», «Κληρίδης, χούντα, ΝΑΤΟ, ΣΙΑ, Προδοσία» φώναζαν οι οπαδοί του Λυσσαρίδη, συχνά υπό το κροτάλισμα των αυτόματων όπλων (σ. 496, ενώ οι προεκλογικές αφίσες του ΑΚΕΛ παρέμειναν σεμνότερες με μόνο σύνθημα το «Χούντα, ΝΑΤΟ, ΣΙΑ, Προδοσία». Υπάρχει μια χαρακτηριστική φράση του Κληρίδη που δείχνει τη μεγάλη απόσταση που τον χώριζε από τον Μακάριο στον τρόπο με τον οποίο «διάβαζαν» τις ραγδαίες εξελίξεις που συνέβαιναν το καλοκαίρι του ’74. Μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης εισβολής ο Μακάριος στέλνει τις προτάσεις του στον Κίσινγκερ την 1η Αυγούστου 1974 προκειμένου να υπάρξει πολιτική λύση στο Κυπριακό. Όταν ο Κληρίδης διαβάζει τις προτάσεις του Μακαρίου, που ζητάει επιστροφή στη Ζυρίχη και αποχώρηση τουρκικού και ελληνικού αποσπάσματος στρατού, την ίδια ώρα που οι Τούρκοι με 20.000 στρατιώτες πάνω στο νησί έχουν ήδη επιβάλει με την πρώτη εισβολή τη θέση τους και έχουν κάνει σαφές στην πρώτη διάσκεψη της Γενεύης ότι δεν αποδέχονται τίποτα λιγότερο από λύση δύο ζωνών, χωρίς σοβαρές αντιρρήσεις από τον διεθνή παράγοντα, σχολιάζει λακωνικά ότι, «Ο Μακαριότατος είναι δραματικά εκτός πραγματικότητας» (βλ. Δρουσιώτη, σελ. 164). Η καίρια περιγραφή του Κληρίδη επιβεβαιώνεται σε πολλά σημεία του βιβλίου. Για παράδειγμα ο Μακάριος είναι για άλλη μία φορά «δραματικά εκτός πραγματικότητας», όταν δηλώνει στις 19 Ιουλίου 1974 στις 3.30 μ.μ. πως «όπως εξελίσσονται τα πράγματα θεωρώ μικρότερο τον κίνδυνο από την Τουρκία από ό,τι τον κίνδυνο από εκείνους» (εννοεί τους πραξικοπηματίες). Για αυτό ο Μακάριος ζητά τη διαμεσολάβηση των Άγγλων για να συνεργαστούν με την Τουρκία καταγγέλλοντας την Ελλάδα για εισβολή στην Κύπρο: «Δεν νομίζω οι Τούρκοι να έχουν οποιαδήποτε δικαιολογία για μονομερή επέμβαση. Μέχρι τώρα είχαν σκεφτεί την επέμβαση μόνο για αποτροπή της Ένωσης ή εξελίξεων μη αποδεκτών από την τουρκική κοινότητα. Αυτά τα πράγματα δεν είναι τα βασικά ζητήματα στην παρούσα περίπτωση» είναι η απάντησή του στο ερώτημα των Βρετανών αν ανησυχεί για πιθανή τουρκική επέμβαση στην Κύπρο (Δρουσιώτης, σελ. 39).

 

Μια από τις πιο δύσκολες στιγμές του Κληρίδη ως διαπραγματευτή της ελληνοκυπριακής πλευράς πρέπει να ήταν όταν βρέθηκε με το πιστόλι στον κρόταφο στη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης: «Θα έπρεπε να πείσει την ελληνοκυπριακή πλευρά εντός 24 ωρών για το αδιανόητο, για κάτι που ούτε ο ίδιος, ούτε βέβαια ο Μακάριος μπορούσε να δεχτεί, αλλά Κληρίδης πρέπει να το είδε καθαρά μπροστά του: είτε η ελληνοκυπριακή πλευρά θα αποδεχόταν τον γεωγραφικό διαχωρισμό που θα αποτελούσε το 20-30% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, θα επηρέαζε άλλες 90.000 ανθρώπους και θα οδηγούσε στην απώλεια τεράστιων περιουσιών ή οι Τούρκοι θα έπαιρναν αυτό που ήθελαν με τη βία.

 

Οι περισσότερες πολιτικές προβλέψεις του Κληρίδη δυστυχώς επιβεβαιώθηκαν. Σε αντίθεση με τον Μακάριο που διατήρησε μια μαξιμαλιστική/εξωπραγματική στρατηγική πριν και μετά τα γεγονότα του ’74 που όπως φάνηκε στο μέλλον οδήγησε σε λύσεις πολύ χειρότερες, δηλαδή σε λύσεις λιγότερο συμβατές με τα εθνικά συμφέροντα και της Ελλάδας και των Ελληνοκυπρίων, ο Κληρίδης αντιλαμβανόταν με τρομερή οξύνοια τα πραγματικά δεδομένα της κάθε στιγμής, εκτιμούσε σωστά τα συμφέροντα, τις πιθανές κινήσεις και τις δυνατότητες ελιγμών των μεγάλων παικτών, των ΗΠΑ, της Βρετανίας, της ΕΣΣΔ και της Τουρκίας και αντιλαμβανόταν πλήρως πού οδηγούσαν οι μακαριακοί πειραματισμοί με τους Αδέσμευτους. Υπάρχει στο βιβλίο μια ξεχωριστή, συγκλονιστική συνομιλία μεταξύ του Μακάριου και του Κληρίδη στην εθνική σύσκεψη στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1974 που όταν τη διαβάζεις αισθάνεσαι πως δεν έχει περάσει ούτε μια μέρα από τις διαμάχες των εθνικών συσκέψεων εκείνης της περιόδου ενώ ταυτόχρονα φανερώνει την τραγική ειρωνεία της τύχης, μιας και ο Κληρίδης προβλέπει το ίδιο του το τέλος:

 

Κληρίδης: Σέβομαι τις απόψεις του Μακαριώτατου, αλλά διαφωνώ απολύτως […] Δεν θα αποφύγωμεν να δεχθούμεν την λύσιν του bioregional (διπεριφερειακή/διζωνική ομοσπονδία), αλλά εις το πρώτον στάδιον θα πρέπει να αρχίσωμεν από το multiregional federation (πολυφερειακή ομοσπονδία), το οποίο αμφιβάλλω εάν θα δεχθή η Τουρκία. Όποιος υπογράψη τοιαύτην λύσιν θα καταστραφεί πολιτικώς. Δεν άκουσα κανένα επιχείρημα εάν δεχόμεθα ομοσπονδίαν, αλλά απλώς αναβάλλομεν την λήψιν αποφάσεως. Πρέπει να αποφασίσωμεν, διότι άλλως δεν μπορώ να συνεχίσω να διαπραγματεύωμαι με τον κ. Ντεκτάς. Θα πρέπει να αναλάβει κάποιος άλλος […].

 

Μακάριος: Είπατε ότι αυτός ο οποίος θα υπογράψη θα πρέπει να θυσιασθή. Ποια θα είναι η αξία μιας συμφωνίας μη αποδεκτής από τον κυπριακόν λαόν, λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι ούτος δεν πείθεται εύκολα;». (Αρχείο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τόμος 8ος, σ. 244 στο Μακάριος Δρουσιώτης, «Κύπρος 1974 - 1977», σ. 264).

 

Τελικά αυτός που θυσιάσθηκε ήταν ο Κληρίδης με την κατηγορία του «προδότη» και του «διχοτομικού», επίθετα που αθροίστηκαν με την άλλη κατηγορία, αυτήν του «πραξικοπηματία. Αντικαταστάτης του Κληρίδη στις διαπραγματεύσεις διορίστηκε ο Τάσσος Παπαδόπουλος. Ο πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά τον θάνατο του Μακαρίου εξελέγη ο Σπύρος Κυπριανού χωρίς ανθυποψήφιο. Επανεκλέγηκε στη συνέχεια και στις προεδρικές εκλογές της 13ης Φεβρουαρίου 1983 με τη στήριξη του ΑΚΕΛ.

 

Της Ρένας Χόπλαρου

Εφημερίδα «ΠΟΛΙΤΗΣ»

20/07/2014