Μακαριος Δρουσιώτης

Άνθρωποι με σταματάνε στον δρόμο και με ρωτάνε με μια ειλικρινή αγωνία αν θα γίνει πόλεμος. Ο κόσμος έχει μια δικαιολογημένη αγωνία για τις εξελίξεις στην περιοχή μας και το μέλλον διαγράφεται αβέβαιο. Μιλώντας στο ραδιόφωνο του ΡΙΚ, ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Χριστοδουλίδης είπε ότι η Τουρκία κλιμακώνει την κρίση επειδή «επιθυμεί να αλλάξει τη βάση λύσης του Κυπριακού». Μα ο κ. Χριστοδουλίδης γνωρίζει ότι την αλλαγή βάσης των συνομιλιών την έβαλε στο τραπέζι η δική μας πλευρά. Μήπως άλλη είναι η αιτία της κρίσης και αυτοί που διαχειρίζονται τις τύχες μας δεν είναι σε θέση να την κατανοήσουν; Η Τουρκία είναι μια δύσκολη και δύστροπη χώρα και η διαχείρισή της προϋποθέτει γνώση και ορθή ανάλυση των πολιτικών της. Αν κρίνουμε από τις τετριμμένες τοποθετήσεις του υπουργού Εξωτερικών, φαίνεται ότι δεν κάνει σωστή αξιολόγηση της κατάστασης και έχει άγνοια κινδύνου.

 

Η περικύκλωση

Το υπόβαθρο της πρόσφατης δραστηριότητας της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι η δημόσια διατυπωμένη θέση της ότι δημιουργείται μια ευρύτερη αντιτουρκική συμμαχία, με σκοπό να την περικυκλώσει και να την αποκλείσει από τις ενεργειακές πηγές της περιοχής. Ορισμένοι χαίρονται με αυτό, τρέφοντας την ψευδαίσθηση ότι επιτέλους δημιουργείται μια ισχυρή συμμαχία που θα μας προστατεύσει. Να τους υπενθυμίσουμε μόνο ότι η «περικύκλωση» υπήρξε η αφορμή της κρίσης του ’64 και της εισβολής του ’74.

 

Ο φόβος της περικύκλωσης από εχθρούς ήταν ο θεμέλιος λίθος της πολιτικής της Τουρκίας απέναντι στην Κύπρο, από τη δεκαετία του ’50. Η Κύπρος ήταν ανέκαθεν για την Τουρκία συνυφασμένη με την ασφάλειά της, όπως ήταν η Κούβα για τις ΗΠΑ και η Φινλανδία για τη Σοβιετική Ένωση την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Δεν έχει σημασία εάν οι φόβοι αυτοί είναι αβάσιμοι ή υπερβολικοί. Αυτό που πρωτίστως πρέπει να μας ενδιαφέρει για να κάνουμε μια ορθή ανάλυση της κατάστασης είναι τι κινδύνους δημιουργεί αυτή η αντίληψη και πώς μπορούμε να τους εξουδετερώσουμε.

 

Το 1974 η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο με τη δικαιολογία ότι με το πραξικόπημα θα επιτυγχανόταν η Ένωση και η Ελλάδα θα επεκτεινόταν μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία αντέδρασε σε αυτό τον θεωρητικό κίνδυνο χωρίς κανένα δισταγμό και κατά τρόπο βίαιο, προκαλώντας πόνο, δυστυχία και ταπείνωση. Ο πόλεμος είναι από τη φύση του φρικτό γεγονός και οι συνέπειές του δεν ξεγίνονται. Η Κύπρος δεν είναι το μόνο, ούτε το χειρότερο παράδειγμα που αδικήθηκε από στην Ιστορία. Σήμερα, σχεδόν μισό αιώνα από το 1974, το ζητούμενο είναι να μην συμβούν ξανά τέτοια γεγονότα. Αυτό που ο κάθε νορμάλ Κύπριος επιζητά είναι να ζήσει σε αυτό το νησί σε συνθήκες ασφάλειας και ευημερίας.

 

Για να βρούμε τους τρόπους να διασφαλίσουμε αυτά τα ύψιστα αγαθά, θα πρέπει πρώτα και κύρια να διδαχτούμε από την Ιστορία και να συμφιλιωθούμε με τη γεωγραφία. Η Τουρκία δεν θα μετακινηθεί από τον χάρτη, ούτε η Κύπρος θα βυθιστεί στη Μεσόγειο. Είναι η μοίρα μας να συνυπάρξουμε σε αυτή την ταραγμένη περιοχή του κόσμου. Το ευρωπαϊκό παράδειγμα, που είναι το πιο επιτυχημένο πρότζεκτ ειρήνης στην Ιστορία της ανθρωπότητας, διδάσκει ότι μόνο η οικονομική συνεργασία μπορεί να απορροφήσει και να εξουδετερώσει τα πάθη και να φέρει ειρήνη, ασφάλεια και ευημερία.

 

Από το 1974 μέχρι σήμερα δοκιμάσαμε όλες τις εναλλακτικές επιλογές, εκτός από τη συνεργασία: Μακροχρόνιο, προσφυγές στα Ηνωμένα Έθνη, ενιαίο αμυντικό δόγμα, πυραύλους S-300, «συμμαχίες» με τη Ρωσία και το Ισραήλ, εσχάτως και με τις ΗΠΑ, με κύριο ζητούμενο τη δημιουργία αντιτουρκικού άξονα. Δεν είχαμε κανένα αποτέλεσμα. Βέβαια, δεν είχαμε και πολλές επιλογές και αρπαζόμασταν απ’ ό,τι μπορούσαμε.

 

Η επανάσταση

Το 2004 έγινε μια απρόσμενη επανάσταση. Η Κύπρος εντάχθηκε στην ΕΕ και οι Τουρκοκύπριοι ξεσηκώθηκαν υπέρ μιας ευρωπαϊκής λύσης. Η ένταξη συνέπεσε με τη συγκυρία της ανακάλυψης αξιόλογων αποθεμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτά τα δύο γεγονότα βελτίωσαν τις ισορροπίες υπέρ των Ελληνοκυπρίων. Η ένταξη πρόσφερε μια ομπρέλα ασφάλειας σε αυτό που έχουμε και οι υδρογονάνθρακες ήταν ένα αντίβαρο στον ούτως ή άλλως ισχυρότερο γείτονα και σοβαρό κίνητρο για οικονομική συνεργασία.

 

Εκ των πραγμάτων, η ένταξη και οι υδρογονάνθρακες άλλαξαν και τις προτεραιότητες της Τουρκίας στο Κυπριακό. Το σύνηθες αφήγημα είναι ότι «η Τουρκία δεν θέλει λύση». Αυτή είναι μια πολύ στατική τοποθέτηση. Κανένας δεν θέλει κάτι εάν δεν του είναι χρήσιμο. Και σήμερα η Τουρκία έχει ανάγκη τη λύση για να βελτιώσει τις σχέσεις της με την ΕΕ και να εξασφαλίσει πρόσβαση στις πηγές ενέργειας. Καμιά από τις τουρκικές προτεραιότητες δεν συγκρούεται με τις δικές μας. Τουναντίον, για πρώτη φορά στην ιστορία των σχέσεών μας με την Τουρκία είχαμε αξιόπιστο διαπραγματευτικό χαρτί. Μια πρόσθετη συγκυρία ήταν η ανάδειξη στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων του Μουσταφά Ακιντζί, ενός ηγέτη με θάρρος και όραμα για την Κύπρο ολόκληρη.

 

Η παραπλάνηση

Αυτά τα στρατηγικά πλεονεκτήματα, αντί να τα κεφαλαιοποιήσουμε, τα εξουδετερώσαμε με τον πιο άγαρμπο τρόπο. Πριν από την κορύφωση των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά, τον Ιούλιο του 2017, ο Χριστοδουλίδης μοίραζε από το παρασκήνιο στους δημοσιογράφους παραπλανητική πληροφόρηση και δηλητηρίαζε την κοινωνία με φοβίες, ενώ ο Αναστασιάδης επεδίωξε συνάντηση με τον Τσαβούσογλου για να του πει ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν θέλουν να μοιραστούν τίποτα με τους Τουρκοκύπριους και ότι έπρεπε να αναζητηθούν άλλες μορφές λύσης. Του ζήτησε πίστωση χρόνου για να πάει σε εκλογές και υποσχέθηκε ότι στη συνέχεια θα αναλάμβανε πρωτοβουλίες να τα μοιράσουμε όλα, περιλαμβανομένων των υδρογονανθράκων. Παρ’ όλα αυτά, επέστρεψε στην Κύπρο καταγγέλλοντας την Τουρκία για αδιαλλαξία, ενώ στο παρασκήνιο μιλούσε για την αποφασιστικότητά του να προωθήσει λύση δύο κρατών. Μέχρι και ειδική ενημέρωση έκανε στο Υπουργικό Συμβούλιο, ενώ έφτασε στο σημείο να παροτρύνει δημόσια την Τουρκία να τρυπήσει στον βορρά και ανέθεσε σε κορυφαίο διπλωμάτη να του ετοιμάσει μελέτη για διχοτόμηση της ΑΟΖ! Ήταν βέβαια αυταπάτη η πεποίθηση ότι θα χάριζαν τη μισή Κύπρο στην Τουρκία και αυτή θα τους άφηνε ήσυχους να κυβερνούν στην άλλη μισή. Αυτό το σχέδιο δεν μπορούσε να σταθεί ούτε εσωτερικά, ούτε στην Ευρώπη, ούτε στον υπόλοιπο κόσμο. Οι Αναστασιάδης και Χριστοδουλίδης συνάντησαν μαζί τον Τσαβούσογλου στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβρη του 2018 για να του πουν ότι δεν περπατούσε η λύση των δύο κρατών και να συζητήσουν συνομοσπονδία. Όταν επέστρεψαν στην Κύπρο, ο Αναστασιάδης συγκάλεσε το Εθνικό Συμβούλιο και ανακοίνωσε ότι ο Τσαβούσογλου του πρότεινε δύο κράτη αλλά ο ίδιος αντιπρότεινε χαλαρή ομοσπονδία…

 

Πολύ πριν από το φιάσκο του Κραν Μοντανά προηγήθηκε η πρωτοβουλία Μπάιντεν, στο Νταβός της Ελβετίας, τον Ιανουάριο του 2016. Ο Αμερικανός αντιπρόεδρος εξασφάλισε τη σιωπηρή ανοχή της Τουρκίας για να υπάρξει νέος γύρος αδειοδοτήσεων, για να τρέχουν οι έρευνες μέχρι την επικείμενη λύση. Ο τρίτος γύρος προκηρύχθηκε άρον άρον ένα μήνα μετά, τον Φεβρουάριο του 2016. Ο Μπάιντεν έφερε την ExonMobil και η Τουρκία το Κατάρ, που είναι ο πιο πιστός της σύμμαχος.

 

Η στροφή στον Νετανιάχου

Δύο χρόνια μετά το Κραν Μοντανά, οι Τούρκοι θεώρησαν ότι εξαπατήθηκαν και αποφάσισαν να ξεμπροστιάσουν τον Αναστασιάδη, αποκαλύπτοντας δημόσια τις μυστικές συζητήσεις, χωρίς να υπάρξει σοβαρή διάψευση. Για να διαχειριστεί την τουρκική αντίδραση ο Αναστασιάδης, στράφηκε στο Νετανιάχου, ο οποίος έχει τους δικούς του λόγους να κεντρίζει τον Ερντογάν. Έτσι, νεκραναστήθηκε ο EastMed, ένας αγωγός που δεν θα κατασκευαστεί ποτέ, αλλά έγινε η τέλεια αφορμή για να στοιχειοθετήσει ο Ερντογάν τη σύγχρονη θεωρία της περικύκλωσης. Ο Ερντογάν το πήρε πάνω του για να δείξει με τον τρόπο που ξέρει ποιο είναι το «αφεντικό» στην περιοχή. Υπέγραψε τη συμφωνία για ΑΟΖ με τη Λιβύη για να μπλοκάρει τον αγωγό φάντασμα, ενώ δοκιμάζει τις αντοχές μας στέλνοντας το γεωτρύπανο και τον στόλο του στα νότια της Λεμεσού.

 

Όλη αυτή η ιστορία, που ξεκίνησε σαν επικοινωνιακό παιχνίδι, εξελίσσεται σε πραγματική κρίση που δημιουργεί κοινή γνώμη, η κοινή γνώμη δεσμεύσεις και οι δεσμεύσεις προκαλούν ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Πώς θα αποκλιμακωθεί αυτή η κρίση; Και ποιος θα μας σώσει αν τα πράγματα εκτροχιαστούν ακόμη και από ατύχημα; Η Ρωσία, που θεωρεί παράνομες τις κυρώσεις της ΕΕ ενάντια στην Τουρκία και κάνει το παν για να μείνουν εσαεί τα δικά μας αποθέματα στον πάτο της Μεσογείου και να εγκαινιάζει ο Πούτιν με τον Ερντογάν αγωγούς προς την Τουρκία; Ή το Ισραήλ που μια υπογραφή για την εκμετάλλευση του Αφροδίτη μάς την αρνείται για 10 χρόνια;

 

Αυτά είναι τα αποτελέσματα της διπλωματίας των φωτογραφιών και των μνημονίων, που ξεκίνησε για να θωρακίσει την ΑΟΖ και τελικά την έχει καταστρέψει. Μια διπλωματική φάρσα τείνει να καταστεί ανεξέλεγκτη κρίση. Για έναν αγωγό που δεν θα κατασκευαστεί ποτέ, για να μεταφέρει τάχα υγραέριο που ακόμη δεν βρέθηκε σε ποσότητες για να τον εξυπηρετεί, χωρίς να υπάρχει τελικός αποδέκτης, επειδή συγκρούεται κατά μέτωπο με τους νόμους της αγοράς. Κυριολεκτικά για το τίποτα, δημιουργήσαμε συνθήκες πολέμου που τείνουν να αποσταθεροποιήσουν την περιοχή από την Ανατολική Μεσόγειο μέχρι και τη Λιβύη, παρασύροντας και την Αθήνα σε μια κρίση που δεν την επεδίωξε, και χωρίς κανένα ρεαλιστικό σχέδιο εξόδου.

 

Ο Θεός να μας φυλάει.

Μακάριος Δρουσιώτης

26/01/2020