Στην Αθήνα διά... ξηράς
Ο Μακάριος Δρουσιώτης με το τελευταίο του βιβλίο «Η πρώτη διχοτόμηση» έχει τεκμηριώσει τις βαρύτατες ευθύνες της ελληνοκυπριακής ηγεσίας (επίσημης και παρακρατικής) για την κατάρρευση των Συμφωνιών που δημιούργησαν την Κυπριακή Δημοκρατία, λίγα μόνο χρόνια μετά την εγκαθίδρυσή της. Στην πρώτη διχοτόμηση, που προηγήθηκε κατά μια δεκαετία του πλήρους πολιτικού, εδαφικού και πληθυσμιακού διαχωρισμού του 1974, μπορεί πλέον να αναζητήσει ο καθένας, και με ισχυρή μάλιστα τεκμηρίωση, την απαρχή των δεινών του κυπριακού λαού.
Δυστυχώς η εμπειρία των λαθών της περιόδου '60-'64 δεν στάθηκε αποτρεπτικός παράγοντας και μεταγενέστερα λάθη μάς έφεραν στη σημερινή διχοτόμηση που πλέον παγιώνεται χρόνο με το χρόνο. Οι ευθύνες όσων με το πραξικόπημα άνοιξαν το δρόμο στην τουρκική εισβολή γίνονται πραγματικά ασήκωτες αφού αγνόησαν και την εμπειρία της πρώτης διχοτόμησης που ήταν βέβαιο ότι θα οριστικοποιείτο με ενέργειες όπως εκείνη της 15ης Ιουλίου.
Ο Δρουσιώτης στο βιβλίο του παραθέτει, αναλύει και σχολιάζει τα βασικά γεγονότα, πολιτικά και στρατιωτικά, που συνθέτουν τον ιστορικό καμβά από τις 19 Φεβρουαρίου 1959, όταν υπογράφηκαν οι Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου, μέχρι το τέλος του 1964 που η πρώτη διχοτόμηση έπαιρνε την τελική της μορφή.
Όσοι ενδιαφέρονται για τις ρίζες του κυπριακού προβλήματος και όσοι θέλουν να διδάσκονται από τα λάθη του παρελθόντος οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Μ. Δρουσιώτη για την δυνατότητα που μας παρέχει με το πραγματικά αξιόλογο βιβλίο του. Όσοι θέλουν να ζουν με την μια και μόνη αλήθεια, που την έχουν οι ίδιοι καλλιεργήσει με στόχο να φορτώνουν στον εχθρό, ντόπιο και εξωτερικό, την ευθύνη για όλα τα δεινά μας, το βιβλίο δεν προσφέρεται. Τους χαλά τα στερεότυπα και τις ψευδαισθήσεις. Και το χειρότερο: σε πολλούς από τους ζώντες πρωταγωνιστές ξυπνά ενοχές, την ευθύνη των οποίων δεν θα ήθελαν να αναλάβουν.
Επειδή η σημερινή εποχή δεν προσφέρεται για να στέλνονται τα βιβλία στην πυρά, η μέθοδος της σύγχρονης καύσης ονομάζεται σιωπή. Να περάσει το βιβλίο απαρατήρητο, να μη σχολιασθεί, να μη συζητηθεί. Προσωπικά θα ρίξω έλαιον στην πυράν για να μην περάσει η πυρά της σιωπής.
Με αφορμή το βιβλίο θα παραθέσω τις δικές μου εκτιμήσεις για τα εγκληματικά λάθη αυτής της κρίσιμης περιόδου.
Οι λέξεις-φράσεις κλειδιά γι' αυτό το εγχείρημα μπορούν να είναι: Η Κυπριακή Δημοκρατία, μεταβατικός σταθμός και όχι η λύση, Ένωση με την Ελλάδα η τελική λύση, τα 13 σημεία, απαξίωση της τουρκοκυπριακής Κοινότητας, η πλήρης υποτίμηση του παράγοντα Τουρκία, παρακρατικές οργανώσεις και Σχέδιο Ακρίτας, η υπερτίμηση των πολιτικών και στρατιωτικών δυνατοτήτων μας, προβοκατόρικες ενέργειες, η απουσία συντονισμού με την Ελλάδα, η επιλογή του στρατοπέδου των αδεσμεύτων, η αναζήτηση στηριγμάτων στη Μόσχα. Το μεγαλύτερο των λαθών, που άνοιξαν τον δρόμο στην πρώτη διχοτόμηση, ήταν η απουσία θέλησης να θέσουμε σε λειτουργία το κοινό δικοινοτικό κράτος που δημιουργήθηκε με τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Δεν πιστέψαμε σ' αυτό που 45 χρόνια μετά ονομάζουμε ακόμα και ευλογία.
Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν θεωρήθηκε η τελική λύση αλλά ένας μεταβατικός σταθμός, όπου ανασυντασσόμενοι θα επιχειρούσαμε την τελική προσπάθεια για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Η τόσο πολιτικά άσοφη επιδίωξη μάς έφερνε σε σύγκρουση με τους πάντες. Με τους συμπατριώτες μας Τουρκοκυπρίους, με την Τουρκία, με την Βρετανία, με τις ΗΠΑ ακόμα και με την ίδια την Ελλάδα που διέβλεπε τους κινδύνους από μια στρεψοδικία.
Η ανασύνταξη, στο δρόμο προς την Ένωση, δεν έγινε μόνο μέσα από τις προτάσεις για 13 συνταγματικές αλλαγές αλλά και μέσα από μια στρατιωτική προετοιμασία που πολλές φορές με την ανάπτυξη καπετανάτων και προσωπικών στρατηγικών δημιουργούσε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Σήμερα πλέον επιβεβαιώνεται και ο προβοκατόρικος χαρακτήρας μερικών από τα συμβάντα της εποχής τα οποία είχαν δώσει περαιτέρω ώθηση στη σύγκρουση και την επίσπευση της πρώτης διχοτόμησης. Εκ των μελανοτέρων σελίδων της περιόδου, εκείνη που αφορά το Σχέδιο Ακρίτας αλλά και άλλες ενέργειες που όπως πλέον τεκμηριώνεται είχαν ουσιαστικά στο επίκεντρό τους το εθνικό ξεκαθάρισμα.
Στη χάραξη των στρατηγικών της ελληνοκυπριακής ηγεσίας μια λανθασμένη εκτίμηση οδήγησε σε πολλά λάθη. Ήταν η εκτίμηση ότι η τουρκοκυπριακή Κοινότητα, αριθμητικά μικρή, πολιτικά αδύναμη και κυρίως οικονομικά ανίσχυρη δεν θα άντεχε το βάρος της πίεσης για να συμμορφωθεί. Πέραν της απαξίωσης, που αυτή η εκτίμηση καταγράφει για την άλλη κοινότητα, καταγράφει και την αδυναμία μας να δούμε το δάσος και όχι το δέντρο. Πίσω από την μικρή, αδύναμη και ανίσχυρη κοινότητα, όπως λανθασμένα εκτιμήσαμε, υπήρχε μια σημαντική χώρα, έτοιμη για όλα. Και όμως εμείς άσοφα ξεγράφαμε την Τουρκία.
Οι λανθασμένες επιλογές δεν περιορίστηκαν μόνο στα ζητήματα εσωτερικής πολιτικής (απροθυμία υλοποίησης συνταγματικών διατάξεων όπως το θέμα των ξεχωριστών Δήμων, της στελέχωσης της Δημόσιας Υπηρεσίας ή ακόμα και εφαρμογής των αποφάσεων του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου) αλλά επεκτάθηκαν και στην εξωτερική πολιτική. Η επιλογή της ένταξης στο στρατόπεδο των αδεσμεύτων, μάλιστα χωρίς καμιά συνεννόηση με την τουρκοκυπριακή Κοινότητα, δημιούργησε ακόμα ένα θέμα αντιπαράθεσης και τριβής. Στη συνέχεια, η αναζήτηση στρατιωτικής και πολιτικής στήριξης από τη Σοβιετική Ένωση μάς έφερε σε σύγκρουση με όλους τους καθοριστικούς παράγοντες που επηρέαζαν την πορεία του Κυπριακού.
Στο στρατιωτικό πεδίο και παρά την αντίθεση της Αθήνας αναλήφθηκαν ενέργειες που ούτε πολιτικά ούτε στρατιωτικά ωφέλησαν. Αντίθετα, έδωσαν στην Τουρκία την ευκαιρία να πλήξει στρατιωτικά την Κύπρο και πολιτικά να ενισχύσει τους θύλακες και τη χωριστική πορεία των δύο κοινοτήτων. Αυτά μου ήλθαν στο μυαλό διεξερχόμενος την «Πρώτη Διχοτόμηση». Όλα έμοιαζαν με μια προσπάθεια να κάνουμε το ταξίδι προς την Αθήνα μόνο διά ξηράς. Γι' αυτό και το μεταφορικό μας μέσο βούλιαξε, μαζί του κι εμείς, στα ρηχά της Κύπρου. Της διχοτομημένης από το 1964 Κύπρου.
Υ.Γ. Αν κανένας διερωτηθεί για τα λάθη και τους σχεδιασμούς της άλλης πλευράς στο βιβλίο του Μακάριου Δρουσιώτη θα βρει πλούσιο υλικό. Το δικό μου κείμενο αφορούσε αυτοκριτικά την πλευρά μας.
Κώστας Θεμιστοκλέους
Φιλελεύθερος
11/06/2005