Μακαριος Δρουσιώτης

Η Ανδρούλα Πάλμα είναι η σύζυγος του αγνοούμενου έφεδρου δεκανέα Χαράλαμπου Πάλμα.   Από το 1974 θεωρούσε το σύζυγο της αγνοούμενο και έτρεφε την κρυφή ελπίδα ότι μια μέρα θα επιστρέψει.  Πριν από τρία χρόνια η ελπίδα έσβησε.  Ενημερώθηκε από την Υπηρεσία Αγνοουμένων ότι ο σύζυγος της είναι τελικά νεκρός και θαμμένος στο στρατιωτικό κοιμητήριο Λακατάμειας.  Από τότε διεκδικεί, χωρίς αποτέλεσμα, να της δοθούν τα λείψανα του συζύγου της για να κάνει την κηδεία του, όπως αξίζει σε έναν άνθρωπο που έπεσε μαχόμενος για την πατρίδα του.  Σήμερα, η Ανδρούλα Πάλμα αισθάνεται προδομένη από την πολιτεία, η οποία, κατά την άποψη της, χρησιμοποιεί τους αγνοουμένους για να κάνει μικροπολιτική.  Η Ανδρούλα Πάλμα, από τη σοφία που απέκτησε μέσα από όλη αυτή τη δοκιμασία, δίνει τη δική της ετυμηγορία για τους λόγους που το πρόβλημα των αγνοουμένων, από μια δυνατή υπόθεση εις βάρος της Τουρκίας, κατέληξε σε ένα μεγάλο φιάσκο.

 

Πότε πληροφορηθήκατε ότι ο σύζυγος σας είναι νεκρός;

Πριν από τρία περίπου χρόνια.  Μου τηλεφώνησαν από την Υπηρεσία Αγνοουμένων και μου είπαν ότι είναι θαμμένος στο στρατιωτικό κοιμητήριο Λακατάμειας.

 

Πού σκοτώθηκε;

Υπηρετούσε στο φυλάκιο «Παλλούκια», στην περιοχή του Αγίου Παύλου στη Λευκωσία.  Εγκλωβίστηκε μαζί με άλλους στην περιοχή που κατέλαβαν οι Τούρκοι.  Στις 17 Αυγούστου 1974 τον κακοποίησαν και ακολούθως τον εκτέλεσαν μαζί με άλλους έξι.

 

Ποιος τους μετέφερε στο στρατιωτικό κοιμητήριο;

Έγινε μια διευθέτηση με τους Τούρκους και έγινε περισυλλογή των νεκρών.  Απ’ εκεί τους πήραν και τους έθαψαν, χωρίς να προηγηθεί αναγνώριση.

 

Αυτά σας τα είπαν από την Υπηρεσία Αγνοουμένων;

Αστειεύεστε.  Τίποτε δεν ήθελαν να μου πουν.  Έκανα έρευνα από μόνη μου και μάζεψα τα στοιχεία.

 

Πώς και σας φώναξαν μετά από τόσα χρόνια για να σας πουν ότι ο σύζυγος σας είναι νεκρός;

Ήταν τότε που άρχισαν να αξιολογούν τους φακέλους των αγνοουμένων για να τους υποβάλουν στα Ηνωμένα Έθνη.  Φαίνεται ότι βρήκαν κάποιες μαρτυρίες στο φάκελο, οι οποίες, όμως, ήταν εκεί από το 1974.

 

Μέχρι τότε δεν είχατε καμιά πληροφορία ότι ήταν νεκρός;

Όταν δεν γύρισε έκανα έρευνες στα νεκροταφεία και στα νοσοκομεία.  Έψαξα στις φωτογραφίες και τα προσωπικά αντικείμενα των νεκρών που πέρασαν από το νεκροτομείο, αλλά δεν αναγνώρισα οτιδήποτε που να ανήκε στο σύζυγο μου.  Έτσι, έτρεφα την ελπίδα ότι ήταν ζωντανός.

 

Γιατί πήγατε στα κοιμητήρια.  Σας είπε κανείς ότι τον είχαν θάψει κάπου;

Άκουσα ότι υπήρχαν νεκροί που δεν πέρασαν από το νοσοκομείο για αναγνώριση και άρχισα να ψάχνω στα κοιμητήρια.

 

Ναι αλλά χωρίς στοιχεία πώς θα αναγνωρίζατε τον τάφο του;

Εκείνες τις ώρες δεν σκεφτόσουν με αυτό τον τρόπο.  Για να καταλάβεις πήγαμε με την πεθερά μου να ανοίξουμε τάφους, ίσως τον αναγνωρίζαμε.

 

Έτσι στα τυφλά;

Υπήρξαν και άλλες γυναίκες που έκαναν το ίδιο.  Μια άλλη σύζυγος αγνοουμένου, η Αγγελική Κυπριανίδη, η οποία έμαθε με κάποιο τρόπο ότι ο σύζυγος της ήταν θαμμένος στο κοιμητήριο Λακατάμειας, άνοιξε μόνη της τον τάφο, τον βρήκε και έκανε κανονικά την κηδεία του.

 

Πώς τον αναγνώρισε;

Ήταν νωρίς μετά την τραγωδία και βρήκε την ταυτότητα και άλλα προσωπικά του αντικείμενα.

 

Συνεπώς είχατε από τότε την υποψία ότι ο σύζυγος σας ήταν νεκρός.

Όχι, εγώ προσπάθησα απεγνωσμένα από μόνη μου να κάνω ό,τι μπορούσα για να μάθω την αλήθεια.

 

Τελικά τα στοιχεία που ζητούσατε ήταν στο φάκελο του συζύγου σας;

Αν δεν υπήρχαν πλήρη στοιχεία, υπήρχαν τα ονόματα των μαρτύρων οι οποίοι γνώριζαν πότε και πώς χάθηκε ο άνδρας μου.

 

Εσείς αυτό το φάκελο τον έχετε δει;

Μετά από πολλές περιπέτειες, ναι.

 

Τι είδους περιπέτειες;

Αφότου μου ανακοίνωσαν ότι ο σύζυγος μου ήταν νεκρός δεν με άφηναν να δω το φάκελο του.  Μετά από πολλές πιέσεις και με τη βοήθεια του δικηγόρου μου μπόρεσα να τον δω.  Συμπεριφέρθηκαν σαν να ήθελαν κάτι να κρύψουν.

 

Πώς αισθανθήκατε όταν σας είπαν ότι τελικά ο σύζυγος σας ήταν νεκρός;

Ήταν μια εμπειρία πολύ οδυνηρή.

 

Τουλάχιστον μάθατε την αλήθεια.

Έμαθα τη μισή αλήθεια.  Διότι αν δεν μου δώσουν τα λείψανα του συζύγου μου εγώ δεν πρόκειται να ησυχάσω.  Μέχρι στιγμής, όμως, αρνούνται να μου τον δώσουν.

 

Το ζητήσατε και σας το αρνήθηκαν;

Το ζητώ από τότε που έμαθα ότι είναι νεκρός.  Πήγα μέχρι και στον πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος μου είπε ότι ήταν δύσκολο να γίνουν εκταφές για πολιτικούς λόγους.

 

Δεν κατανοείτε αυτή τη δυσκολία;

Δεν συμφωνώ ότι πρέπει να περιμένω πότε θα αποφασίσει ο Ντενκτάς να συνεργαστεί για να απαλλαγώ εγώ από αυτό το φοβερό εφιάλτη.

 

Είναι, όμως, πρακτικά εύκολο να γίνουν εκταφές;

Βεβαίως είναι.  Στη δική μου περίπτωση μου έδειξαν σχεδιάγραμμα του κοιμητηρίου, τους τάφους όπως είναι και το σημείο ταφής του.

 

Επομένως εσείς ζητάτε να γίνει το συντομότερο δυνατό εκταφή των λειψάνων.

Βεβαίως.  Και να προχωρήσουν σε αναγνώριση της ταυτότητας του με τη μέθοδο του DNA.  Έκαναν το λάθος να μας κρύψουν την αλήθεια για 24 χρόνια.  Ας το επανορθώσουν έστω και τώρα.

 

Πόσο βέβαιη είστε ότι γνώριζε η αρμόδια υπηρεσία από το 1974 ότι ο σύζυγος σας ήταν νεκρός;

Εγώ που είμαι μια γυναίκα ταλαιπωρημένη, χωρίς να έχω στη διάθεση μου τα μέσα, με αφετηρία στοιχεία που πήρα από το φάκελο του συζύγου μου, έκανα έρευνα και έμαθα όλες τις λεπτομέρειες.

 

Τι είδους έρευνα έχετε κάνει;

Πήρα συνεντεύξεις από τα άτομα που ήταν μαζί του.  Τα ονόματα τους είναι στο φάκελο.  Πήγα με δικά μου έξοδα στην Ελλάδα και πήρα συνέντευξη  από άνθρωπο που είδε το σύζυγο που να σκοτώνεται.  Το επίσημο κράτος δεν μπορούσε να κάνει αυτό το πράγμα;

 

Οι συγγενείς των άλλων έξι που σκοτώθηκαν μαζί του έχουν ενημερωθεί;

Νομίζω όχι, εκτός από την περίπτωση του Ανδρέα Πάλμα.  Ήταν εξάδελφος του συζύγου μου.  Σκοτώθηκαν στο ίδιο φυλάκιο.

 

Ήταν κι αυτός παντρεμένος;

Όχι ήταν αρραβωνιασμένος.  Η αρραβωνιαστικιά του ήταν έγκυος, γέννησε και έδωσε στο παιδί το όνομα του πατέρα του.  Ήταν τότε 19 χρονών κορίτσι κι έμεινε ελεύθερη μέχρι σήμερα περιμένοντας το χαμένο αρραβωνιαστικό της.  Αν της το έλεγαν από νωρίς η κοπέλα θα φρόντιζε να φτιάξει τη ζωή της.

 

Κι εσείς εάν μαθαίνατε από τότε ότι ο σύζυγος σας σκοτώθηκε θα κάνατε άλλη ζωή, έτσι δεν είναι;

Βέβαια.  Ήμουν τότε 27 χρονών.  Μπορούσα να παντρευτώ έναν άνθρωπο, ο οποίος να υποστηρίξει και τα παιδιά μου.  Θα τιμούσα την μνήμη του συζύγου μου, αλλά η ζωή μου θα άλλαζε.

 

Τα παιδιά σας πώς βίωσαν αυτή την εμπειρία;

Η δική μου η ζωή ήταν μια συνεχής τραγωδία.  Αυτή την τραγωδία αναπόφευκτα τη μετέδωσα και στα παιδιά μου.  Ο γιος μου ήταν άρρωστος και πέθανε πριν από δύο χρόνια.  Όλο με ρωτούσε εάν θα μάθουμε τελικά τι έγινε ο πατέρας του.

 

Έχετε άλλα παιδιά;

Έχω δύο κόρες παντρεμένες.  Η μια κατοικεί κοντά στο κοιμητήριο της Λακατάμειας.  Όταν το έμαθε ότι ο πατέρας της ήταν εκεί θαμμένος μου είπε πως ήταν οδυνηρό να κατοικεί τόσο κοντά στον τάφο του και να μην το γνωρίζει.

 

Πάντως ήταν πόλεμος, ήταν τέτοιες οι συνθήκες, που ήταν αναπόφευκτο να υπάρξουν περιπτώσεις σαν τη δική σας.

Συμφωνώ μέχρις ενός σημείου.  Δεν ζητώ ευθύνες διότι τον έθαψαν χωρίς να γίνει αναγνώριση, διότι κατανοώ τις συνθήκες που επικρατούσαν.  Μετά, όμως, όταν άρχισε να λειτουργεί το κράτος γιατί δεν ερεύνησαν μία προς μία τις υποθέσεις των αγνοουμένων και να μας ενημερώσουν από τότε ότι οι δικοί μας είναι νεκροί;  Όλοι αυτοί που πήραν τις θέσεις και τις κλίμακες γιατί δεν φρόντισαν;

 

Πιστεύετε ότι υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις σαν τη δική σας;

Είμαι βέβαιη ότι υπάρχουν.  Πηγαίνετε στο κοιμητήριο Λακατάμειας να δείτε τι χάος επικρατεί.  Ένα όνομα είναι γραμμένο σε τρεις σταυρούς.  Υπάρχουν δεκάδες άγνωστοι στρατιώτες.  Κανείς δεν ξέρει πόσοι και ποίοι είναι θαμμένοι εκεί.

 

Αισθάνεστε ότι σας έχουν χρησιμοποιήσει;

Μας χρησιμοποίησαν όσο πιο πολύ μπορούσαν.  Τώρα νομίζω ότι αρχίσαμε να γινόμαστε ενοχλητικοί.  Μας έστυψαν σαν τις λεμονόκουπες και ετοιμάζονται να μας πετάξουν.

 

Πώς σας χρησιμοποίησαν;

Σπαταλήσαμε όλη μας τη ζωή να γυρίζουμε τις εκδηλώσεις.  Να μας δείχνουν στις πλατείες, να κερδίζουν τις εκλογές και να λένε ότι αγωνίζονται.  Όταν, όμως, δεν έλυσαν προβλήματα όπως είναι το δικό μας, πώς θα λύσουν το Κυπριακό;

 

Συνεχίζετε να πηγαίνετε στις εκδηλώσεις;

Όχι, μετά που έμαθα ότι ο σύζυγος μου είναι νεκρός είπα πως δεν έχει νόημα να αγωνίζομαι πλέον για το θέμα των αγνοουμένων.  Να σου όμως και κάτι;  Αισθάνομαι ότι προσβάλλεται η μνήμη των νεκρών του πολέμου.

 

Γιατί το λέτε αυτό;

Αυτοί οι άνθρωποι δίψασαν στο μέτωπο και κακοποιήθηκαν άγρια από τους Τούρκους προτού τους εκτελέσουν.  Αυτή ήταν η τιμή που τους άξιζε;  Να τους θάψουν σαν τα σκυλιά σε μια γωνιά του νεκροταφείου και να τους έχουν εκεί πεταγμένους για 24 χρόνια;  Τόπος που δεν τιμά τους νεκρούς του δεν έχει μέλλον.

 

Τώρα τι θα κάνετε;

Εάν δεν αναλάβουν τις ευθύνες τους κι αν δεν γίνει εκταφή των λειψάνων για να γίνει κηδεία στο σύζυγο μου δεν θα σταματήσω να αγωνίζομαι.

 

Υποβάλατε επίσημα αυτό το αίτημα;

Το ζήτησα η ίδια από τον πρόεδρο όταν ήρθε στην Περιστερώνα.

 

Και τι σας είπε.

Με συμβούλευσε να γράψω στο γενικό εισαγγελέα.

 

Το κάνατε;

Πόσα να κάνω εγώ μια γυναίκα από μόνη μου.  Στο κάτω κάτω δεν είναι στον εισαγγελέα που έδωσα το σύζυγο μου αλλά στο κράτος, το οποίο δεν μου τον παρέδωσε πίσω.

 

Κι αν το κράτος δεν προχωρήσει σε εκταφές;

Τότε θα κάνω τη δική μου επανάσταση.  Θα είναι η τελευταία πράξη αυτού του μακρόχρονου αγώνα.  Θα πάω να σκάψω και να βρω τα λείψανα του συζύγου μου.

 

Γιατί νομίζετε ότι υπήρξε όλη αυτή η επιπολαιότητα;

Δεν ξέρω εάν είναι επιπολαιότητα, ανευθυνότητα ή πολιτικές σκοπιμότητες.  Ούτε εάν υπάρχουν οικονομικά και προσωπικά συμφέροντα.  Πάντως αποδείχτηκε ότι το θέμα των αγνοουμένων ήταν μια κοροϊδία.

 

Δεν νομίζετε ότι όλα αυτά που λέτε θα τα χρησιμοποιήσουν οι Τούρκοι για να πλήξουν το πρόβλημα των αγνοουμένων;

Φτάνει πια αυτή η δικαιολογία.  Και το δικαίωμα το δικό μου να θάψω το σύζυγο μου ως μάρτυρα και όχι σαν σκύλο που πάει;  Άστε που διεκδικώντας τους νεκρούς ως αγνοούμενους χάσαμε και την υπόθεση αυτών που θεάθηκαν ζωντανοί στα χέρια των Τούρκων.

 

Τι εννοείτε;

Εμείς έπρεπε να ζητούμε με πείσμα από τον Ντενκτάς τους 500, τους 1.000, όσους τέλος πάντων ήταν πραγματικά αγνοούμενοι.  Πρώτα ζητούσαμε 2.200.  Μετά μειώθηκε ο αριθμός στους 1619.  Μετά παραδεχτήκαμε ότι άλλοι 126 είναι νεκροί στις ελεύθερες περιοχές.  Τελικά χάσαμε την αξιοπιστία μας.  Πάθαμε όπως το βοσκό τον ψεύτη.

 

Τι ζητάτε από αυτούς που θεωρείτε ως υπεύθυνους για την προσωπική σας τραγωδία;

Τώρα έρχεται Πάσχα.  Όσοι πιστεύουν στο Θεό και είναι χριστιανοί, εάν έχουν τύψεις για αυτό το έγκλημα εις βάρος των συγγενών αγνοουμένων, να πάνε σε έναν πνευματικό να εξομολογηθούν.  Ο Θεός είναι μεγαλόψυχος και θα τους συγχωρέσει.

Μακάριος Δρουσιώτης

Φιλελεύθερος

12/04/1998