Μακαριος Δρουσιώτης

Παρά την επανάσταση της επικοινωνίας οι εφημερίδες εξακολουθούν να είναι ο καθρέπτης της εποχής τους. Στις σελίδες τους αποτυπώνεται η πολιτική, η οικονομική και η κοινωνική πραγματικότητα κάθε εποχής. Ξεφυλλίζοντας τα πρωτοσέλιδα των κυπριακών εφημερίδων μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την εξέλιξη της κυπριακής κοινωνίας. Πολλά πράγματα έχουν αλλάξει, αλλά στο Κυπριακό παραμένουν όλα στάσιμα. Λες και μας έχουν κλειδώσει στο παρελθόν και πέταξαν κλειδιά.

 

Ανήμερα των Χριστουγέννων, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας Φιλελεύθερος υπήρχε ένα ρεπορτάζ που θα μπορούσε να είχε δημοσιευτεί αυτούσιο εξήντα χρόνια πριν. Πρόκειται για την «αποκάλυψη» μιας απόρρητης έκθεσης του… Β’ Επιτελικού Γραφείου και αναφέρεται στις εξελίξεις στις σχέσεις με τους Τουρκοκύπριους. Ένα μήνα προηγουμένως είχαν ξεσπάσει οι διακοινοτικές ταραχές που έμειναν στην ιστορία ως τα ματωμένα Χριστούγεννα. Ήταν το τέλος της Κυπριακής Δημοκρατίας ως δικοινοτικού κράτους και η απαρχή μιας πορείας προς την καταστροφή του 1974.

 

Μέχρι το 1963 ένα μεγάλο μέρος των Τουρκοκυπρίων ζούσαν σε μεικτά χωριά (μεταξύ αυτών και στο δικό μου). Οι Τουρκοκύπριοι μιλούσαν σχεδόν στην ολότητα τους Ελληνικά, υπήρχαν περιοχές που μιλούσαν μόνο Ελληνικά. Αν και οι δύο κοινότητες ζούσαν αρμονικά μεταξύ τους, ποτέ δεν είχαν κοινή πολιτική δραστηριότητα. Η Εκκλησία που διαφέντευε την πολιτική ζωή θεωρούσε μίασμα τις συνεργασίες με αλλόθρησκους.

 

Τον Ιανουάριο του 1964, ως επακόλουθο των συγκρούσεων που ξέσπασαν σε όλο το νησί, οι Τουρκοκύπριοι μετακινήθηκαν από τα μεικτά ή απομονωμένα τουρκικά χωριά και συγκεντρώθηκαν σε αμιγώς τουρκικούς θύλακες. Το κίνητρο των απλών ανθρώπων που εγκατέλειπαν το βιός τους για να ζήσουν σε συνθήκες εξαθλίωσης ήταν ο φόβος. 

 

Το έγγραφο που αποκάλυψε ο Φιλελεύθερος έχει ημερομηνία 24 Ιανουαρίου 1964 και αναφέρεται στις μετακινήσεις των Τουρκοκυπρίων και στις προθέσεις τους. Η εφημερίδα υιοθετεί χωρίς καμιά επιφύλαξη το περιεχόμενο του: «Οι πληροφορίες που καταγράφονται στο έγγραφο αναδεικνύουν ένα τουρκικό σχέδιο, το οποίο στόχευε εν πολλοίς την Κυπριακή Δημοκρατία, τη διάλυση της βασικά».

 

Πράγματι, η εθνικιστική τουρκοκυπριακή οργάνωση ΤΜΤ η οποία είχε διασυνδέσεις με τον τουρκικό στρατό είχε τέτοια σχέδια. Δεν ήταν όμως μόνη. Παράλληλα με την τουρκική ΤΜΤ δρούσε και η Εθνική Οργάνωση Κυπρίων (ΕΟΚ), η οποία θεωρείτο συνέχεια της ΕΟΚΑ. Ο αρχηγός της Οργάνωσης έφερε το ψευδώνυμο Ακρίτας, από το Διγενής Ακρίτας. Δηλαδή ο Ακρίτας ήταν η συνέχεια του Διγενή της ΕΟΚΑ. Το Β Επιτελικό Γραφείο στο οποίο αναφέρεται το έγγραφο ήταν πυλώνας της Οργάνωσης.

 

Όπως και η ΤΜΤ, η Οργάνωση ήταν παράνομη, ιδρύθηκε περί το 1961 κατά παράβαση των Νόμων και του Συντάγματος, σε συνεργασία με Έλληνες αξιωματικούς που αργότερα ήταν πρωτεργάτες του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967. Το 1963 η Οργάνωση διέθετε αρχηγείο και επιτελικά γραφεία. Με λίγα λόγια, παράλληλα με το κράτος υπήρχε κι ένα παρακράτος με δύο σκέλη, ένα ελληνικό και ένα τουρκικό, τα οποία απεργάζονταν τη διάλυση του ενώ στο βάθος συνεργάζονταν μεταξύ τους.

 

Το ένα χέρι νίβει το άλλο…

 

Η ιστορία δεν γράφεται με ένα έγγραφο, ούτε με αποσπασματικές αναφορές. Στο βιβλίο μου Η Πρώτη Διχοτόμηση, το οποίο κυκλοφόρησε πριν 25 χρόνια και επανεκδόθηκε πρόσφατα εμπλουτισμένο με νέες πηγές, καταγράφω εξαντλητικά τα γεγονότα της περιόδου. Ωστόσο, θα κάνω μια κατάχρηση και θα επικαλεστώ ένα μόνο έγγραφο ως αντίλογο στο έγγραφου του Φιλελευθέρου.

 

Οι συγκρούσεις του 1963 ξέσπασαν με αφορμή πρόταση του Μακαρίου για τροποποίηση του Συντάγματος. Αρχές Δεκεμβρίου του 1963, πριν ακόμα ξεσπάσουν οι συγκρούσεις, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της Ελλάδας, Ι. Πιπιλής, υπέγραψε ένα έγγραφο με τίτλο "Σχέδιο Μακαρίου" (δες φωτοτυπία) στο οποίο περιγράφεται ο πραγματικός σκοπός αυτής της ενέργειας:

 

«1ον Στάδιον: Προσβολή των αρνητικών Σημείων του Συντ/τος.

 

2ον Στάδιον: Καταγγελία της Συνθήκης εγγυήσεως.

 

3ον Στάδιον: Αυτοδιάθεσις

 

4ον Στάδιον: Υποβολή αιτήσεως προς την Ελλην. Κυβέρνησιν εάν δέχεται την ΚΥΠΡOΝ να ενωθή μετά του λοιπού Ελληνικού Κορμού".

 

Συνεπώς, σχέδια για την κατάλυση του κράτους δεν εξυφαίνονταν μόνο από τους Τούρκους αλλά και από τους Έλληνες εθνικιστές, του αρχηγού του κράτους περιλαμβανομένου.

 

Η ΤΜΤ επεδίωκε τη συγκέντρωση των Τουρκοκυπρίων σε θύλακες, αλλά η Οργάνωση δεν είχε καμιά ένσταση σε αυτό. Τουναντίον, μετά την εγκατάλειψη των τουρκοκυπριακών χωριών ακολούθησε κύμα λεηλασιών. Σύμφωνα με έρευνα που έκαναν το 1964 τα Η.Ε. και καταγράφεται σε έκθεση του γενικού γραμματέα (S5950, παρ. 180), «σε 103 τουρκοκυπριακά ή μεικτά χωριά κατεδαφίστηκαν 527 σπίτια και άλλα 2.000 λεηλατήθηκαν (υπάρχοντα, πόρτες, παράθυρα, κεραμίδια)».

 

Όση πίεση κι αν δέχονταν οι Τουρκοκύπριοι από την ηγεσία τους, εάν υπήρχαν συνθήκες ασφάλειας θα επέστρεφαν στα χωριά τους. Εάν δεν υπήρχε ζήτημα ασφάλειας οι άνθρωποι δεν θα εγκατέλειπαν τα σπίτια και τις περιουσίες τους για να ζήσουν σε αντίσκηνα και παραπήγματα για μια δεκαετία. Σύμφωνα με επίσημα καταγραμμένα στοιχεία 250 Τουρκοκύπριοι εξαφανίστηκαν, οι πλείστοι αθώοι πολίτες, σε περιοχές και ημερομηνίες που δεν υπήρχαν συγκρούσεις.

 

Αποτελεί γεγονός ότι ο Μακάριος εφάρμοσε πολιτική οικονομικής εξόντωσης και εξαθλίωσης των Τουρκοκυπρίων με σκοπό να τους εξαναγκάσει να φύγουν από την Κύπρο. Το 1967, λίγο πριν το πραξικόπημα της χούντας, μιλώντας στο Συμβούλιο του Στέμματος ενώπιον όλης της ελληνικής ηγεσίας, ο Μακάριος υπήρξε ωμός και κυνικός σε βαθμό που σοκάρει για θρησκευτικό ηγέτη:

 

«Μέχρι τώρα δεν επιτρέψαμεν εις τους Τούρκους φοιτητάς να επιστρέψουν εις την Κύπρον με το πρόσχημα ότι ευρίσκονται εις την Τουρκίαν και λαμβάνουν στρατιωτικήν εκπαίδευσιν» είπε. Και όπως έγραψε τότε στην έκθεσή του ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Ου Θαντ, «κάθε νέος Τουρκοκύπριος που θα πάει στην Τουρκία να σπουδάσει θα πρέπει να το πάρει απόφαση ότι θα αποχωριστεί την πατρίδα του για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα».

 

Στο έγγραφο που δημοσίευσε ο Φιλελεύθερος, το «Β Επιτελικό Γραφείο» πρότεινε: «την σιωπηράν και οργανωμένη αποστέρησιν του εφοδιασμού των Τ/Κ δι’ ειδών πρώτης ανάγκης γενικώς». Τρία χρόνια αργότερα ο Μακάριος θα έλεγε στο Συμβούλιο του Στέμματος:

 

«Τι νέα γενεά τουρκική θα δημιουργηθή εις την Κύπρον, όταν όλα ευρίσκονται εις τα χέρια των Ελλήνων; Πόσον καιρόν θα ανθέξουν; Ημπορεί ν’ ανθέξουν, δεν ημπορώ υπευθύνως να το δηλώσω ότι εις 3-5-10 μήνας οι Τούρκοι θα ζητήσουν παράδοσιν, δεν αποκλείω όμως και αυτού του είδους την κατάληξιν”.

 

Το 1968, ύστερα από άλλον ένα γύρο συγκρούσεων στην περιοχή Κοφίνου, ξεκίνησαν συνομιλίες για την επίλυση του Κυπριακού. Το 1971 η τουρκική πλευρά υπέβαλε επίσημα πρόταση να επιστρέψουν οι Τουρκοκύπριοι στα χωριά τους με σκοπό να δημιουργηθούν συμπλέγματα αυτοδιοίκησης. Όπως γράφει ο Γλαύκος Κληρίδης στην Κατάθεση του, εισηγήθηκε στον Μακάριο να αποδεχθεί αυτή τη ρύθμιση αλλά εκείνος «υιοθέτησε τη θέση των “γερακιών” ότι μια τέτοια εξέλιξη ήταν πρόωρη και θα άμβλυνε το οικονομικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε η τουρκική κοινότητα».

 

Η ιστορία επαναλαμβάνεται

Κάπως έτσι φτάσαμε στο 1974, μοιράσαμε τη χώρα μας σε ελληνική και τουρκική, και ησυχάσαμε, με βαρύτατο τίμημα για τους ανθρώπους της Κύπρου. Μετά το 1974 αποδεχτήκαμε τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία ως οδυνηρό συμβιβασμό. Ήταν η μοιραία κατάληξη των εγκληματικών λαθών της ηγεσίας μας. Το 2004, τριάντα χρόνια μετά το 1974 και σαράντα από τον πρώτο διαχωρισμό,  ήταν η ώρα που η Κύπρος θα μπορούσε να υπάρξει ξανά ως ένα κράτος. Η εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου σε όλη την Κύπρο θα καταργούσε τους πλείστους περιορισμούς την διζωνικής ομοσπονδίας και θα πρόσφερε ασφάλεια και ευημερία σε όλους.

 

Σε εκείνη την ιστορική συγκυρία το ΑΚΕΛ ανέβασε στην εξουσία τον Τάσσο Παπαδόπουλο για να «διαπραγματευτεί καλύτερα» το σχέδιο λύσης με τον Ραούφ Ντενκτάς. Η τύχη μας βρέθηκε ξανά στα χέρια της Οργάνωσης και της ΤΜΤ. Μέχρι και μυστικές συνομιλίες έγιναν μεταξύ Παπαδόπουλου και Ντενκτάς για να διαχειριστούν το κοινό όραμα του διαχωρισμού. «Παρέλαβα κράτος, δεν θα παραδώσω κοινότητα», είπε στο δακρύβρεχτο διάγγελμα του ο Τάσσος Παπαδόπουλος, απορρίπτοντας το Σχέδιο Ανάν και τη λύση ομοσπονδίας. «Μας έσωσε το Τάσσος», είπε με μεγάλη ανακούφιση ο Ραούφ Ντενκτάς.

 

Εκείνο που κρίθηκε το 2004 ήταν η απροθυμία της Ελληνοκυπριακής ελίτ να αποδεχτεί τη πολύ μικρότερη Τουρκοκυπριακή κοινότητα ως αυτόνομη πολιτική οντότητα. Η πολιτική ισότητα είναι το αγκάθι του Κυπριακού, από τότε που ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία ως δικοινοτικό κράτος μέχρι σήμερα. Πολιτική ισότητα δεν σημαίνει αριθμητική ισότητα αλλά ισότιμη συμμετοχή σε αποφάσεις που επηρεάζουν την ολότητα του πληθυσμού.

 

Η ομοσπονδία επινοήθηκε ως πολίτευμα για να εξισορροπεί τις αριθμητικά και οικονομικά αδύναμες πολιτείες με τις ισχυρότερες. Μετά τις εμπειρίες του 1963-64 και το βίαιο διαχωρισμό του 1974, η ομοσπονδία ήταν μια επώδυνη αναγκαιότητα. Με την ένταξη στην ΕΕ έγινε το ιδανικό πολίτευμα για να λειτουργήσει ξανά η Κύπρος ως ένα κράτος. Το 2004 το διακύβευμα ήταν μεταξύ ελληνικού κράτους στο 65% ή συνεργασία με τους Τουρκοκύπριους στο 100%. Επιλέξαμε το μισό και μόνοι μας αφήνοντας το άλλο μισό να γίνει ανεξέλεγκτο προτεκτοράτο της Τουρκίας.

 

Πολλές ισχυρές και προοδευμένες χώρες έχουν ομοσπονδιακό πολίτευμα. Όλες οι αυταρχικές και διεφθαρμένες προτιμούν τις ισχυρές μονοπρόσωπες ηγεσίες. Ομοσπονδιακή είναι και η δομή της ΕΕ. Ο Πρόεδρος μας λαμβάνει μέρος στις διαδικασίες ως ισότιμος με τους άλλους 27 αρχηγούς κρατών, αλλά στην πραγματική ζωή δεν είναι ίσος. Στο ευρωκοινοβούλιο έχουμε έξι βουλευτές, αλλά με βάση τον πληθυσμό της Κύπρου μας αναλογούν 2 μαζί με τους Τουρκοκύπριους.

 

Στην προεδρία της ΕΕ

Την πρώτη του χρόνου αυτή η λιλιπούτια χώρα, με 0,18% συνεισφορά στο συλλογικό ΑΕΠ της ΕΕ, θα προεδρεύει της Ευρώπης των 450 εκατομμυρίων. Η κυβέρνηση διέθεσε απεριόριστους πόρους για να αναδείξει την κυπριακή προεδρία ως κοσμοϊστορικό γεγονός. Δημιούργησε κι ένα αξιοπρεπές φιλμάκι για τους στόχους της προεδρίας σε τομείς όπως η ενέργεια, η ανταγωνιστικότητα και το περιβάλλον. Άσχετο ότι στη χώρα μας πατώσαμε σε όλους τους στόχους που θέσαμε για την Ευρώπη ολόκληρη.

 

Το λογότυπο της προεδρίας είναι εμπνευσμένο από ένα παραδοσιακό κέντημα, το λευκαρίτικο, το οποίο υφαίνεται στο χωριό Λεύκαρα. Στο φιλμάκι της προεδρίας το νήμα του λευκαρίτικου προβάλλεται ως ο συνεκτικός δεσμός μεταξύ των ανθρώπων, των κρατών, των ιδεών και των πολιτισμών της Ευρώπης ολόκληρης, αλλά εξαφανίσαμε από τη μνήμη μας τον κοινό πολιτισμό των ανθρώπων μας, στο δικό μας τόπο.

 

Μέχρι το 1964 τα Λεύκαρα ήταν ένα μεικτό χωριό με 2,500 κατοίκους, από τους οποίους οι 500 ήταν Τουρκοκύπριοι. Ο φίλος μου Χασάν Καχφετζίογλου κατάγεται από το Λεύκαρα. Η μάνα του εμπορευόταν λευκαρίτικα που ύφαιναν οι γυναίκες των Λευκάρων, Ελληνοκύπριες και Τουρκοκύπριες.

 

Ο Χασάν έφυγε από τα Λεύκαρα με την οικογένεια, στις 2  Ιανουαρίου 1964. Περπάτησαν 12 ώρες μέχρι να φτάσουν στο μεγαλύτερο Τουρκοκυπριακό χωριό Κοφίνου. Ήταν μια προσωρινή έξοδος για λόγους ασφάλειας. Δεν επέστρεψαν ποτέ και δεν ήταν δική τους η επιλογή να ζήσουν δέκα χρόνια υπό άθλιες συνθήκες, με μόνο εισόδημα τα λευκαρίτικα που ύφαιναν οι γυναίκες στα παραπήγματα.

 

Το 1974 η τραγωδία εκτυλίχθηκε σε πολύ μεγαλύτερη έκταση στην Ελληνοκυπριακή κοινότητα όταν 160 χιλιάδες άνθρωποι άφησαν πίσω τους τα πάντα κυνηγημένοι από τον Αττίλα. Έφυγαν προσωρινά για να επιστρέψουν όταν παρέλθει ο κίνδυνος. Δεν επέστρεψε ούτε και ένας. Ούτε των Ελληνοκυπρίων ήταν επιλογή τους η προσφυγιά, ούτε και η ευθύνη. Όμως είναι πάντα ο απλός πολίτης που πληρώνει το τίμημα.

 

Το 1975 οι Τουρκοκύπριοι των Λευκάρων μετακινήθηκαν στον Άγιο Θεόδωρο Καρπασίας και συνεχίζουν εκεί την παράδοση. Υφαίνουν το ίδιο κέντημα και το ονομάζουν Λεύκαρα. Ο Καχφετζίογλου, ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Μουσταφά Ακιντζί, αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή για την επανένωση. Έζησε μόνο 12 χρόνια στα Λεύκαρα, αλλά μέχρι και σήμερα συστήνεται Λευκαρίτης. Τα Λεύκαρα είναι κάτω από την ψυχή του και μόνο ο θάνατος θα τα ξεγράψει.

 

Τα Λεύκαρα επέλεξε ο Πρόεδρος μας για να παρουσιάσει τις προτεραιότητες της προεδρίας. Το πρωί, παρέστη σε εθνικοθρησκευτικό μνημόσυνο των πεσόντων του 1963 και μίλησε για τουρκανταρσία, σε πλήρη ταύτιση με το εθνικιστικό ρεύμα. Το απόγευμα μίλησε στα Λεύκαρα για το ευρωπαϊκό όραμα της αποδοχής και της συνεργασίας. Αλλά δεν είπε ούτε και μια λέξη για την εφαρμογή αυτών των αξιών πρώτα και κύρια στη δική μας χώρα.

 

Στην εκδήλωση προβλήθηκε και το φιλμάκι της Προεδρίας που έχει επίκεντρο το συμβολισμό του λευκαρίτικου ως μέρος της κοινής πολιτιστικής κληρονομίας της Ευρώπης ολόκληρης. Αγνοήθηκε εντελώς το γεγονός ότι αποτελεί κοινή πολιτιστική κληρονομιά των ανθρώπων του τόπου μας.

 

Η ΕΕ με όλα τα προβλήματα, τις ανισότητες και τις δυσλειτουργίες της υπήρξε το πιο επιτυχημένο πρότζεκτ ειρήνης στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτό το μοντέλο σε μικρογραφία θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στη χώρα μας. Αυτή θα έπρεπε να ήταν η εθνική προτεραιότητα της προεδρίας. Να αναδείξουμε την αξία της Κύπρου ολόκληρης ως πρότζεκτ ειρήνης στην πιο ασταθή περιοχή του κόσμου, στην πράξη και όχι στα λόγια. Αντί αυτού, ζούμε σε μια φούσκα υπερδύναμης που έχει προτάσεις για λύσεις από τη Γάζα μέχρι την Ουκρανία, αλλά δεν καταφέρνουμε να ανοίξουμε ένα οδόφραγμα στη χώρα μας…

Μακάριος Δρουσιώτης

31/12/2025