Πρόλογος
Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2004, υπήρξε ίσως η σημαντικότερη εξέλιξη στην ιστορία της χώρας μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας της. Αν και όλη η σχετική συζήτηση περιστράφηκε γύρω από την επίδραση που θα είχε η ένταξη στο εθνικό ζήτημα, η ενσωμάτωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ήταν κάτι πολύ περισσότερο από αυτό.
Με την ένταξη, η Κύπρος ήταν υπόχρεη να υιοθετήσει το ευρωπαϊκό κεκτημένο, δηλαδή τους νόμους της ΕΕ, και να εφαρμόσει πολιτικές για μια σειρά από ζητήματα που αφορούσαν την ποιότητα της ζωής των πολιτών. Ένα από αυτά ήταν η διαχείριση των οικιακών αποβλήτων. Πριν από την ένταξη στην ΕΕ, η Κύπρος ήταν ένας απέραντος σκουπιδότοπος. Η διαχείριση των αποβλήτων προϋπόθετε επενδύσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων, τόσο για τη δημιουργία υποδομών όσο και για τη λειτουργία τους. Τα χρήματα αυτά θα προέρχονταν από τα ευρωπαϊκά ταμεία και από φορολόγηση των πολιτών.
Τον Μάρτιο του 2013, όταν άρχισα να εργάζομαι στο Προεδρικό ως ειδικός συνεργάτης του προέδρου Νίκου Αναστασιάδη, έπεσε στα χέρια μου μια επιστολή μεγάλης γερμανικής εταιρείας, η οποία πρότεινε επένδυση 160 εκατομμυρίων ευρώ για τη δημιουργία μονάδας παραγωγής ηλεκτρισμού από τα οικιακά απόβλητα. Σύμφωνα με την πρόταση, η χρηματοδότηση θα ήταν εξ ολοκλήρου ιδιωτική και το ρεύμα που θα παραγόταν θα ήταν κατά πολύ φθηνότερο απ’ ό,τι χρέωνε η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ).
Η πρόταση φαινόταν δελεαστική, διότι ανταποκρινόταν στις οικονομικές ανάγκες της εποχής — ήταν η περίοδος της οικονομικής κρίσης - αλλά και στις περιβαλλοντικές απαιτήσεις της ΕΕ. Ήταν μια σοβαρή επένδυση με ξένα κεφάλαια, που θα αξιοποιούσε τα σκύβαλα ως πρώτη ύλη και θα παρήγε πράσινη ενέργεια. Συζήτησα την πρόταση με τον υφυπουργό παρά τω προέδρω Κωνσταντίνο Πετρίδη και αφού ενημερώσαμε τον Αναστασιάδη, ανέλαβα να διερευνήσω αυτή την προοπτική.
Εκείνες τις πρώτες εβδομάδες στο Προεδρικό, ζούσα τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου. Έχοντας πλήρη άγνοια του συστήματος, πίστευα ότι θα ήταν μια εύκολη υπόθεση να προωθήσουμε με ταχύτητα έργα που θα οδηγούσαν την οικονομία σε ανάκαμψη και θα επέλυαν χρονίζοντα προβλήματα, όπως ήταν αυτό της διαχείρισης των αποβλήτων.
Από τις επαφές με τα αρμόδια κυβερνητικά τμήματα πληροφορήθηκα ότι η κυβέρνηση ήταν έτοιμη να επενδύσει σε κρατικές μονάδες διαχείρισης των αποβλήτων ξεπερασμένης τεχνολογίας, ενώ ο συνολικός σχεδιασμός βρισκόταν σε σύγκρουση με τις Οδηγίες της ΕΕ. Οι προβλεπόμενες δαπάνες για το σύνολο των υποδομών θα πλησίαζαν το ένα δισεκατομμύριο, σε μια εποχή που το κράτος ήταν χρεοκοπημένο. Σύντομα διαπίστωσα ότι ο σχεδιασμός αυτός αφορούσε μια συγκεκριμένη, και ιδιαίτερα ενεργοβόρο τεχνολογία, την οποία κατείχε μόνο η ελληνική εταιρεία Helector, η οποία ανήκε στην οικογένεια του οικονομικού παράγοντα και ιδιοκτήτη ΜΜΕ, Γεώργιου Μπόμπολα.
Σε συνεργασία με τον Πετρίδη ξεκινήσαμε μια προσπάθεια να πείσουμε τις κρατικές υπηρεσίες να εγκαταλείψουν τα σχέδια για μονάδες με προκαθορισμένη τεχνολογία και να ζητήσουν από τον ιδιωτικό τομέα να προτείνει σύγχρονες, πιο οικονομικές και λιγότερο ενεργοβόρες λύσεις. Η ανταπόκριση ήταν απόλυτα αρνητική. Κυριολεκτικά προσκρούσαμε σ’ ένα τείχος άρνησης, το οποίο προσπαθούσαμε να υπερβούμε με στοιχεία και ορθολογικά επιχειρήματα. Στάθηκε αδύνατο. Τελικά η κυβέρνηση κατάφερε να δημιουργήσει μία μονάδα Ολοκληρωμένων Εγκαταστάσεων Διαχείρισης Αποβλήτων (ΟΕΔΑ), στο Πεντάκωμο. Το έργο αυτό κατέληξε σ’ ένα μεγάλο σκάνδαλο, το οποίο ενέτεινε παρά επέλυσε το πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων. Δέκα και πλέον χρόνια από τότε, ο σχεδιασμός θα πρέπει να ξεκινήσει από το μηδέν.
Ασχολήθηκα σε βάθος με αυτό το έργο, ως ειδικός συνεργάτης του προέδρου. Από την πρώτη στιγμή που άρχισα να ασχολούμαι κρατούσα σημειώσεις στο ημερολόγιό μου. Η επικοινωνία μου με τον πρόεδρο και τις αρμόδιες υπηρεσίες γινόταν κυρίως με γραπτά σημειώματα και ηλεκτρονικά μηνύματα. Στη συνέχεια είχα την ευκαιρία να αποκτήσω πρόσβαση στο αρχειακό υλικό του Υπουργείου Εσωτερικών και να εμβαθύνω ακόμη περισσότερο. Οι γνώσεις μου εμπλουτίστηκαν από τα ευρήματα μιας εμπεριστατωμένης διοικητικής έρευνας που έγινε για το θέμα αυτό και ουδέποτε δημοσιοποιήθηκε.
Με οδηγό τα στοιχεία που έχω συγκεντρώσει, ταξιδεύω τον αναγνώστη στα άδυτα των διαδικασιών λήψης αποφάσεων για την εκτέλεση μεγάλων έργων υποδομής. Η ιστορία που θα διαβάσετε δεν είναι άλλη μια περίπτωση διασπάθισης δημόσιου χρήματος, είναι η επιτομή της διαφθοράς: στημένες διαδικασίες, φωτογραφικές προσφορές, αποφάσεις με βάση πολιτικά κίνητρα και οικονομικά συμφέροντα, κρατικοί λειτουργοί και θεσμοί υπόδουλοι σ’ ένα διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας και μέσα ενημέρωσης σε ρόλο υπηρέτη των συμφερόντων των αφεντικών τους.
Πρόκειται για ένα κατά συρροή οικονομικό και περιβαλλοντικό έγκλημα, με θύμα μισό εκατομμύριο νοικοκυριά που πληρώνουν τέλη για την αποκομιδή των σκυβάλων. Η ανάμειξη της μαφίας στην αποκομιδή και τη διαχείριση των σκουπιδιών συναντάται σε πολλά κράτη, από τις ΗΠΑ και τις Ινδίες, μέχρι την Ιταλία και τον Λίβανο, και η Κύπρος δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση.
Μακάριος Δρουσιώτης
Νοέμβριος 2024
05/11/2024