Μακαριος Δρουσιώτης

ΗΠΑ προς Αθήνα: Να συνεννοηθείτε με την Αγκυρα

"Μην μπείτε σε πόλεμο με την Τουρκία, θα το πληρώσετε"

Ιωαννίδης: Μας εξαπατήσατε

Η τουρκική επιδρομή κατά της Κύπρου εκδηλώθηκε τα χαράματα της 20ής Ιουλίου 1974, με μαζικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς εναντίον στρατιωτικών και άλλων στόχων. Η τουρκική επίθεση έγινε τουλάχιστον με την ανοχή των Αμερικανών, οι οποίοι αποδέχτηκαν την αξίωση της Τουρκίας να δημιουργήσει στο νησί "ισοδύναμο τετελεσμένο".

Η Αγκυρα δεσμεύτηκε πως μετά τη "στρατιωτική εξισορρόπηση" θα διαπραγματευόταν από θέσεως ισχύος λύση με όρους που θα ικανοποιούσαν τις στρατηγικές της επιδιώξεις.

Οταν άρχισε η τουρκική εισβολή ο Κίσινγκερ έδωσε οδηγίες στον υφυπουργό Εξωτερικών Γιόζεφ Σίσκο, ο οποίος βρισκόταν στην Αγκυρα, να σπεύσει αμέσως στην Αθήνα με αποστολή να πειθαναγκάσει τη στρατιωτική ηγεσία να μην προβάλει αντίσταση στην τουρκική επιδρομή, διότι αυτό θα σήμαινε πόλεμο με την Τουρκία.

Τα επιχειρήματα των Αμερικανών προς την Ελλάδα ήταν τα εξής:

• Μην μπείτε σε πόλεμο με την Τουρκία, γιατί θα ηττηθείτε και εκτός από την Κύπρο θα χάσετε και τμήμα της Ελλάδας.
• Η Ελλάδα βρίσκεται σε διεθνή απομόνωση λόγω του πραξικοπήματος στην Κύπρο. Ο μόνος αληθινός της φίλος και σύμμαχός της είναι οι ΗΠΑ και οφείλουν να τις ακούσουν.
• Ο,τι έγινε με την Κύπρο έγινε, εκείνο που προέχει τώρα είναι να αποτρέψουμε τα χειρότερα.
• Αν δεν εμπλακείτε σε περιπέτειες με την Τουρκία, θα τη πείσουμε να σταματήσει τις επιχειρήσεις στην Κύπρο και θα λύσουμε το πρόβλημα με διαπραγματεύσεις.
• Γενίκευση της σύρραξης θα έχει σοβαρές επιπτώσεις κατά της Συμμαχίας με υπαρκτό τον κίνδυνο ανάμιξης της Σοβιετικής Ενωσης.
• Αν η Ελλάδα δεν εισακούσει τις προτροπές των ΗΠΑ, θα διακοπεί η αμερικανική στρατιωτική βοήθεια.
• Κατά την αποστολή του στην Αθήνα, ο Σίσκο θα ενεργοποιούσε την επιλογή της "συνταγματικής στρατηγικής", η οποία προτάθηκε ως διέξοδος στην Αθήνα. Συγκεκριμένα, το σχέδιο του Σίσκο ήταν το εξής:
• Κατάπαυση του πυρός, αφού προηγουμένως η Τουρκία αποκτήσει το στρατιωτικό πλεονέκτημα που επιδίωκε στην Κύπρο.
• Αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης, με την ανάληψη της προεδρίας από τον Κληρίδη. Ο Μακάριος να κρατηθεί εκτός Κύπρου.
• Συνομιλίες μεταξύ των τριών εγγυητριών δυνάμεων στο Λονδίνο, για οριστική λύση του Κυπριακού, στο πνεύμα των συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου.

Την όλη προσπάθεια συντόνιζε από την Ουάσιγκτον ο Χένρι Κίσινγκερ, ο οποίος άρχισε αμέσως διαβουλεύσεις με τον Βρετανό ομόλογό του Τζ. Κάλαχαν, για να συγκαλέσει η Βρετανία διάσκεψη των Εγγυητριών Δυνάμεων στο Λονδίνο, προς αναζήτηση συνταγματικής λύσης.

Με μήνυμα του προς τον Σίσκο, ο συνεργάτης του Κίσινγκερ, Ινγκερσολ, του ανακοίνωσε ότι ο "Κάλαχαν τώρα υποστηρίζει πλήρως το σχέδιο των ΗΠΑ για προώθηση της λύσης Κληρίδη. Ο Κάλαχαν αναγνωρίζει ότι η επιστροφή του Μακαρίου είναι τώρα απίθανη και αποδέχεται τη δική μας γνώμη ότι πρέπει να ρίξουμε όλες μας τις δυνάμεις για συμφωνημένη λύση, στην οποία ο Κληρίδης θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο". Ο Κάλαχαν θα απηύθυνε προσκλήσεις στην Ελλάδα και την Τουρκία για να συμμετάσχουν σε συνομιλίες μεταξύ των εγγυητριών δυνάμεων, στο Λονδίνο.

Ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Λευκωσία Ρότζερ Ντέιβις βολιδοσκόπησε σχετικά τον Κληρίδη από τις 19 Ιουλίου. Ο πρόεδρος της Βουλής της Κύπρου αποδέχτηκε την πρόταση και περίμενε τις ΗΠΑ να κινηθούν προς την Αθήνα. Στις 20 Ιουλίου 1974 ο Ρότζερ Ντέιβις συναντήθηκε με τον Κληρίδη και του παρέδωσε μήνυμα του Κίσινγκερ, για το οποίο, σύμφωνα με τον Ντέιβις, ο Κληρίδης "ήταν ευγνώμων". Ο Ντέιβις ενημέρωσε τον Κίσινγκερ ότι "ο Κληρίδης δεν θα προβεί σε καμία ενέργεια μέχρι να διευκρινιστεί η κατάσταση".

Οι οδηγίες Κίσινγκερ

Ο Κίσινγκερ έστειλε το πρωί της 20ής Ιουλίου οδηγία στον πρέσβη των ΗΠΑ στην Αγκυρα, να συναντήσει αμέσως τον Ετζεβίτ και να του διαβιβάσει την "εξαιρετικά έντονη άποψη των ΗΠΑ", ότι η τουρκική στρατιωτική επέμβαση στην Κύπρο θα έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στη Συμμαχία και θα θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια του ελεύθερου κόσμου.

Στη συνέχεια, να του μεταφέρει το εξής μήνυμα:

"Τώρα που έγινε ό,τι έγινε, το πιο επείγον είναι να αποκαταστήσουμε την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή". Για το λόγο αυτό οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι προετοιμασμένες να υποστηρίξουν "συνταγματική λύση" και αποκατάσταση του ισοζυγίου δυνάμεων που ίσχυε πριν από το πραξικόπημα. "Κατά την άποψή μας, η μόνη οδός να αποκαταστήσουμε τη συνταγματική κυβέρνηση της Κύπρου, είναι μέσω της νόμιμης διαδοχής Κληρίδη. Καμία άλλη λύση δεν είναι πιθανή ή αποδεκτή από τους Ελληνες".

Σύμφωνα με το μήνυμα του Κίσινγκερ, κατά τις συνομιλίες που είχε με τον Σίσκο, "ο πρωθυπουργός Ετζεβίτ υπέδειξε ότι δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το ποιος πρέπει να είναι ο ηγέτης του κυπριακού κράτους". Γι' αυτό, ο Σίσκο βρίσκεται καθ' οδόν προς την Αθήνα, "για να προτείνει στους Ελληνες τη λύση Κληρίδη". Αναλόγου περιεχομένου μήνυμα απέστειλε ο Κίσινγκερ και προς τον πρέσβη στην Αθήνα, Χένρι Τάσκα, για να το διαβιβάσει στον Γκιζίκη, ενώ αναφερόταν ρητώς ότι αντίγραφο έπρεπε να δοθεί και στον Ιωαννίδη.

Το μήνυμα προς την Αθήνα ανέφερε ότι τα γεγονότα στην Κύπρο είχαν φέρει την Ατλαντική Συμμαχία κοντά στην πιο σοβαρή κρίση στην ιστορία της. "Τώρα δεν είναι η ώρα για την απόδοση ευθυνών γι' αυτή την τραγική κατάληξη, αλλά πρέπει να ασχοληθούμε με τα γεγονότα", γι' αυτό:

• "Απευθύνομαι σε σας ως συμμάχους για να αποτρέψουμε περαιτέρω επιδείνωση της κατάστασης και για να ενώσουμε τις προσπάθειές μας για να φτάσουμε σε μια διαπραγματευτική λύση. Οι μόνες δυνάμεις που θα κερδίσουν από μια περαιτέρω διένεξη θα είναι οι κομμουνιστές οι οποίοι θα δουν την κατάσταση ως μια ευκαιρία να κερδίσουν οφέλη που ποτέ δεν ήλπιζαν να επιτύχουν.
• Η Βρετανία, ως εγγυήτρια δύναμη, έχει καλέσει τις κυβερνήσεις της Ελλάδος και της Τουρκίας να παρακαθήσουν σε διαπραγματεύσεις για την εξεύρεση μιας ειρηνικής λύσης στο πρόβλημα. Σας δίνω τη διαβεβαίωσή μου ότι οι ΗΠΑ θα διαθέσουν όλες τους τις δυνάμεις σε αυτές τις συνομιλίες για να διασφαλίσουν μια δίκαιη και σταθερή ισορροπία στην Κύπρο.
• Σας παροτρύνω έντονα να αποδεχτείτε τη βρετανική πρόσκληση και να αποφύγετε οποιαδήποτε ενέργεια που μπορεί να οδηγήσει σε εξάπλωση της σύρραξης στην Κύπρο".
• Ο Κίσινγκερ έστειλε ακόμη ένα μήνυμα προς τον Σίσκο, ο οποίος έφτασε ήδη στην Αθήνα, να συναντήσει τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας και να συζητήσει μαζί τους, στο πνεύμα του περιεχομένου των τηλεγραφημάτων που έστειλε στους πρέσβεις στην Αγκυρα και την Αθήνα και να επιδιώξει αποδοχή της "λύσης Κληρίδη".
• "Κατά πάσα πιθανότητα ο Ετζεβίτ απέρριψε από την αρχή την πρόταση Κληρίδη, γιατί την είδε ως πιθανό εμπόδιο στην τουρκική στρατιωτική επέμβαση. Εντούτοις, τώρα που οι Τούρκοι έχουν επέμβει, σας έχει πει ότι δεν νοιάζεται ιδιαίτερα για το ποιος θα είναι ο πρόεδρος της Κύπρου. Κάτω από αυτές τις συνθήκες πιστεύουμε ότι υπάρχει ακόμα πιθανότητα, αν και αμυδρή, να δοκιμάσουμε ακόμα μια φορά τη λύση Κληρίδη". Ως προς επιχειρήματα που θα ακολουθούσε, ο Κίσινγκερ συνέστησε στον Σίσκο τα εξής:
• Η ελληνική κυβέρνηση έχει τεράστιο μερίδιο ευθύνης για ό,τι συμβαίνει στην Κύπρο και αν δεν θέλουν να δουν αλλαγές στη γεωγραφική επικράτεια και δομή της Κύπρου, τότε πρέπει να συνενωθούν με τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, και την Τουρκία σε μια προσπάθεια για αναζήτηση συνταγματικής λύσης στην Κύπρο.
• Μόνο ο Κληρίδης μπορεί να αποτελέσει μια αποδεχτή εναλλακτική λύση και είμαστε προετοιμασμένοι να υποστηρίξουμε την πρόταση αυτή προς την Τουρκία".

Στο μεταξύ, παρά τις πασιφανείς τουρκικές προετοιμασίες για εισβολή στην Κύπρο, η Αθήνα αιφνιδιάστηκε. Ενώ στην Κύπρο ο τουρκικός στρατός αποβιβαζόταν σχεδόν ανενόχλητος, στην Αθήνα η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων συνεδρίαζε στο γραφείο του αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων Γρ. Μπονάνου. Η συνεδρίαση γινόταν ενόψει της σύγκλησης του Πολεμικού Συμβουλίου που είχε οριστεί για τις 8 το πρωί.

Κατόπιν οδηγιών που πήρε από την Ουάσιγκτον, ο πρέσβης των ΗΠΑ Χένρι Τάσκα, πήγε στο Πεντάγωνο για να εξηγήσει στην ελληνική στρατιωτική ηγεσία την αμερικανική πολιτική, όπως την είχε καθορίσει ο Κίσινγκερ. Ο Τάσκα πήρε μέρος στη σύσκεψη των αρχηγών, ενώ προς το τέλος της συνεδρίας μπήκε στην αίθουσα και ο Σίσκο, ο οποίος μόλις είχε φτάσει από την Αγκυρα.

Ο Σίσκο ήταν ωμός στις τοποθετήσεις του και η προτροπή του προς τη χούντα ήταν:

• Μη μπείτε σε πόλεμο με την Τουρκία.
• Μόνη διέξοδος για να αποφύγουμε τον όλεθρο είναι η συνεννόηση.
• Αν δεν εισακούσετε τις Ηνωμένες Πολιτείες θα σας εγκαταλείψουν.

Ηταν σε αυτή τη συνάντηση που εξερράγη ο Ιωαννίδης, ο οποίος, αφού απείλησε ότι η Ελλάδα θα κηρύξει τον πόλεμο στην Τουρκία, σηκώθηκε και έφυγε από την αίθουσα λέγοντας στον Σίσκο: "Μας εξαπατήσατε".

Οι Αμερικανοί διπλωμάτες αποχώρησαν από το Πεντάγωνο και άφησαν τη στρατηγική ηγεσία να πάρει τις αποφάσεις της. Μόλις έφτασε στην πρεσβεία, ο Τάσκα έστειλε στον Κίσινγκερ το ακόλουθο τηλεγράφημα:

"Ο Ιωαννίδης συσκέπτεται τώρα με το Πολεμικό Συμβούλιο και μας έχει πει ότι οι όροι του έχουν ως εξής: θέλουν άμεση κατάπαυση του πυρός από τους Τούρκους, άμεση αποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων από την Κύπρο, διαφορετικά "θα ανακηρύξουμε την ένωση με την Κύπρο και κηρύξουμε πόλεμο κατά της Τουρκίας"".

Οι όροι της Ελλάδας

Υστερα από τη συνεδρία του Πολεμικού Συμβουλίου, ο Σίσκο κλήθηκε από τον αν. υπουργό Εξωτερικών Κ. Κυπραίο στο υπουργείο Εξωτερικών, για να ενημερωθεί για τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί. Στη συνάντηση ο Κυπραίος ανέγνωσε δήλωση, η οποία ανέφερε ότι:

• Η Ελλάδα απαιτούσε από την Τουρκία να σταματήσει κάθε πολεμική δραστηριότητα στην Κύπρο και μέχρι η ώρα δύο το απόγευμα όλα τα τουρκικά στρατεύματα, που είχαν αποβιβαστεί στην Κύπρο, να συγκεντρωθούν και να παραμείνουν εντός των τουρκικών θυλάκων.

Επίσης, ανακοινώθηκε στον Σίσκο η απόφαση της Ελλάδας να αποσύρει την ελληνική στρατιωτική αποστολή από το στρατηγείο της Σμύρνης, να ανακαλέσει τον πρέσβη της χώρας από την Αγκυρα και την προκήρυξη γενικής επιστράτευσης. Ο Σίσκο ανέπτυξε στον Κυπραίο την αμερικανική πολιτική, σύμφωνα με τις οδηγίες που του είχε δώσει ο Κίσινγκερ. Ακολούθως, αφού μίλησε στο τηλέφωνο με τον Κίσινγκερ, ο Σίσκο συνέταξε μαζί με τον Κυπραίο την ελληνική πρόταση προς την Τουρκία, για την κατάπαυση του πυρός. "Η κυβέρνηση της Τουρκίας συμφωνεί να τερματίσει αμέσως όλες τις πολεμικές δραστηριότητες και να μην αποβιβάσει άλλο οπλισμό, πυρομαχικά, στρατιωτικό υλικό ή προσωπικό στο νησί. Η κυβέρνηση της Τουρκίας συμφωνεί ότι μέχρι την... ώρα όλες οι τουρκικές δυνάμεις που αποβιβάστηκαν στην Κύπρο από τις 5.45 το πρωί της 20ής Ιουλίου θα συγκεντρωθούν στους τουρκοκυπριακούς θυλάκους.

Η Ελλάδα και η Τουρκία συμφωνούν να αποστείλουν αμέσως αντιπροσώπους τους στο Λονδίνο για να εμπλακούν σε συνομιλίες μεταξύ των εγγυητριών δυνάμεων, στο πνεύμα των συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου". Η πρόταση του Κυπραίου ήταν όπως η απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων στους θύλακες ολοκληρωθεί μέχρι τις 2.00 το απόγευμα. Ο Σίσκο τού είπε ότι το χρονοδιάγραμμα ήταν πολύ μικρό, αλλά θα πήγαινε αμέσως στην Αγκυρα, για να εξασφαλίσει ένα χρονοδιάγραμμα όσο το δυνατόν πιο σύντομο.

Η ελληνική πρόταση ήταν απίθανο να γίνει αποδεχτή από την Τουρκία, ιδιαίτερα μετά την εδραίωση του προγεφυρώματος μεταξύ του τουρκικού θυλάκου βόρεια της Λευκωσίας και της ακτής της Κερύνειας. Ωστόσο, η δέσμευση του Σίσκο, ότι θα πίεζε την Αγκυρα να αποδεχτεί την πρόταση, απομάκρυνε τον άμεσο κίνδυνο να κηρύξει η Ελλάδα τον πόλεμο στην Τουρκία.

Σίσκο - Ετζεβίτ

Η Αγκυρα, έχοντας ήδη τον αέρα του νικητή, επεδίωκε να εκμεταλλευτεί το πλεονέκτημα που απέκτησε με την επιτυχή απόβαση στην Κύπρο και προσπαθούσε να ενισχύσει όσο περισσότερο ήταν δυνατόν τη στρατιωτική της παρουσία στο νησί, προτού αποδεχτεί οποιαδήποτε πρόταση για κατάπαυση του πυρός.

Για το λόγο αυτό, οι τουρκικές αρχές, επικαλούμενες λόγους ασφάλειας, αρνήθηκαν να επιτρέψουν πτήση του αεροπλάνου του Σίσκο από την Αθήνα στην Αγκυρα. Οπόταν, ο Αμερικανός υφυπουργός απογειώθηκε από την Αθήνα και ενημέρωσε εν πτήσει την τουρκική κυβέρνηση ότι κατευθυνόταν προς την Αγκυρα.

Μια ώρα μετά την άφιξή του στην Αγκυρα, ο Σίσκο συναντήθηκε με τον υπουργό Εξωτερικών και ακολούθως με τον Ετζεβίτ. Οπως γράφει σε σημείωμά του ο Σίσκο, δεν σπατάλησε καθόλου χρόνο σε φιλοφρονήσεις και μπήκε κατ' ευθείαν στην ουσία: "Του είπα ότι αμέσως μετά την τελευταία συνομιλία που είχαμε, λίγο πριν αρχίσει η επιχείρηση εναντίον της Κύπρου, μου δώσατε οδηγίες να μεταβώ στην Αθήνα και να συναντήσω την ελληνική ηγεσία".

Στη συνέχεια αναφέρθηκε στο τι είπε στους Ελληνες: "Ημουν πολύ προσεκτικός σε σχέση με αυτά που ο Ετζεβίτ ζήτησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες", και κυρίως στο ότι "θα χρησιμοποιούσαμε την επιρροή μας να πείσουμε τους Ελληνες "να μην πυροβολήσουν"".

Αναφερόμενος στο τι άκουσε από τους Ελληνες, ο Σίσκο τού είπε πως "άνοιξαν τη συζήτηση, λέγοντας ότι θα κηρύξουν τον πόλεμο και θα ανακηρύξουν την Ενωση, εκτός αν οι Τούρκοι αποχωρήσουν αμέσως".

Ακολούθως, ο Σίσκο είπε στον Ετζεβίτ ότι "η κυβέρνηση των ΗΠΑ έπεισε τους Ελληνες να αναβάλουν για λίγο την απόφασή τους για κήρυξη πολέμου. Ομως δεν θα περιμένουν πολύ. Είναι υψίστης σημασίας για την Τουρκία, τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και τη μελλοντική σταθερότητα στην περιοχή να σταματήσουν οι επιχειρήσεις και να αρχίσει ο διάλογος".

Ακολούθως, του έδωσε ένα αντίγραφο της πρότασης για κατάπαυση του πυρός. Ο Ετζεβίτ τού απάντησε ότι από τη στιγμή που αρχίζει μια πολεμική επιχείρηση, δεν μπορεί να σταματήσει αμέσως. "Εχουν τεθεί ορισμένοι αντικειμενικοί σκοποί και πρέπει να επιτευχθούν", είπε.

Ο Ετζεβίτ ξεκαθάρισε στον Σίσκο ότι δεν μπορούσε να γίνει τίποτα εκείνο το βράδυ και ότι την επόμενη μέρα θα συναντιόταν με τους στρατιωτικούς και το υπουργικό συμβούλιο για να συζητήσει την πρότασή του. "Είμαι ένας απλός πολιτικός και δεν μπορώ να αποφασίσω μόνος για την Τουρκία", είπε.

"Τα υπεσχημένα..."

Ακολούθως, ο Σίσκο, όπως γράφει, σήκωσε τον τόνο της φωνής του: "Είπα στον Ετζεβίτ ότι ζήτησε από τις ΗΠΑ να αφήσει την Τουρκία να το κάνει με το δικό της τρόπο (αντί να πιέσει την τουρκική κυβέρνηση να μην πολεμήσει όπως το 1964), ότι ζήτησε από τις ΗΠΑ να πείσουν την Ελλάδα να μην προβεί σε εχθροπραξίες και είπε ότι εφόσον οι τουρκικές δυνάμεις επιτύχουν ισορροπία με τις ελληνικές δυνάμεις στην Κύπρο, η τουρκική κυβέρνηση θα είναι έτοιμη να αρχίσει διάλογο με τα Ηνωμένα Εθνη και τους Ελληνες στο πνεύμα των συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου. Ολα αυτά έχουν περάσει. Υπολογίσαμε ότι ο Ετζεβίτ μιλούσε για την Τουρκία και αναμέναμε ότι η Τουρκία θα συμφωνούσε στην κατάπαυση του πυρός πριν η ελληνική κυβέρνηση υποχρεωνόταν σε εχθροπραξίες.

Εμείς έχουμε τηρήσει αυτά που είπαμε και έχουμε το δικαίωμα να αναμένουμε ότι (και ο Ετζεβίτ) θα τηρήσει το λόγο του και θα κάνει αυτό που είπε. Αν η Τουρκία δεν ανταποκριθεί θετικά στην προσέγγισή μας, θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες στις σχέσεις ΗΠΑ και Τουρκίας, περιλαμβανομένης της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας".

Σύμφωνα με το σημείωμα του Σίσκο, η αναφορά του στο ότι οι ΗΠΑ εκπλήρωσαν όλες τις υποσχέσεις που έδωσαν στην Τουρκία και η απειλή για διακοπή της βοήθειας, κλόνισαν τον Ετζεβίτ, ο οποίος του υποσχέθηκε πως θα συσκεπτόταν αμέσως με τους στρατιωτικούς και το υπουργικό συμβούλιο και θα τον συναντούσε ξανά, αμέσως μετά.

Μακάριος Δρουσιώτης

Ελευθεροτυπία

20/07/2001