Μακαριος Δρουσιώτης

Με τη συνέντευξη που έδωσε ο πρόεδρος της χούντας του Ιωαννίδη, Φαίδωνας Γκιζίκης άνοιξε ξανά ο διάλογος για τα αίτια και τις ευθύνες του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου.  Δυστυχώς, παρά το γεγονός ότι πέρασε ένα τέταρτο του αιώνα από τότε που διαπράχθηκε το έγκλημα της προδοσίας του 1974, εξακολουθούν να υπάρχουν κενά και να αιωρούνται ερωτηματικά για το πώς και το γιατί οδηγηθήκαμε στην καταστροφή.  Κι αυτό διότι ούτε στην Κύπρο ούτε στην Ελλάδα επιτράπηκε ποτέ να γνωστεί όλη η αλήθεια. Ο Φάκελος της Κύπρου, ο οποίος ουσιαστικά άνοιξε ενώπιον της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων, σφραγίστηκε μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας και τα ευρήματα του είναι ακόμη απόρρητα.  Αυτή η εκκρεμότητα δίνει την ευκαιρία, κυρίως σε όσους βαρύνονται με ευθύνες και εγκλήματα εσχάτης προδοσίας να προσπαθούν να επιρρίψουν ευθύνες στα θύματα της συμφοράς.

 

Ο Ανδρέας Χριστοφίδης υπήρξε ένας από τους συνεργάτες του αρχιεπισκόπου Μακαρίου.  Δυστυχώς δεν υπάρχουν σήμερα πολλοί που έζησαν κοντά στον Μακάριο, οι οποίοι να είναι σε θέση να υποστηρίξουν με μαρτυρίες και εμπειρίες την πολιτική που ακολούθησε ο πρώτος πρόεδρος της Κύπρου.  Κι αυτό διότι κοντά στον Μακάριο φαίνεται πως δεν υπήρξαν πολλοί πιστοί και ανιδιοτελείς συνεργάτες.  Αυτό το παραδέχεται και ο Ανδρέας Χριστοφίδης, ο οποίος στη σημερινή αντεξέταση απαντά στα κλασσικά ερωτήματα που απασχολούν την κοινή γνώμη:  Πώς φθάσαμε στην τραγωδία και γιατί δεν την αποτρέψαμε.

 

Είναι διάχυτη η εντύπωση τον τελευταίο καιρό ότι πολλοί από τους συνεργάτες του Μακαρίου τον κατέδιδαν στη χούντα.

Δεν γνωρίζω καλά πολλούς από τους συνεργάτες του Μακαρίου, αλλά δεν αμφιβάλλω ότι μερικοί είχαν συνεργασία με τη χούντα.

 

Ο Μακάριος δεν το αντιλαμβανόταν αυτό;

Έχω την εντύπωση ότι ο Μακάριος το αντιλήφθηκε μετά το πραξικόπημα.  Πάντως αν αναφέρεστε και στο ΡΙΚ που ήμουν διευθυντής, η αλήθεια είναι ότι το ίδρυμα αποτελούσε τη φωνή της ελεύθερης Ελλάδος.

 

Έχω υπόψη μου τις δραστηριότητες του Κυριάκου Καραμάνου, ο οποίος λογόκρινε τα πάντα στο ΡΙΚ.

Όταν ανέλαβα εγώ, ο λόγος που με κάλεσαν να έρθω ήταν για να φύγει ο Καραμάνος.  Το ΡΙΚ το απείλησαν επανειλημμένα οι άνθρωποι της χούντας.  Ο Λιασκόνης, ο οποίος ανέλαβε το ΡΙΚ στο πραξικόπημα, ήρθε ένα – δύο μήνες πριν και με απείλησε ότι θα έστελνε τεθωρακισμένα να καταλάβουν το ίδρυμα.

 

Θυμάστε κάποια έντονη εικόνα από την ημέρα του πραξικοπήματος στο ΡΙΚ;

Εγώ έλειπα από την Κύπρο.   Ήμουν καθ’ οδόν από το Παρίσι προς την Κύπρο, όπου πήρα μέρος στο συνέδριο ραδιοφωνίας.   Μετά που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα τη Δευτέρα 15 Ιουλίου πήγα στην Αθήνα.  Την Τετάρτη τηλεφώνησα στον Μακάριο στην Αγγλία.  Τον ρώτησα αν ήθελε βοήθεια να πάω εκεί να τον συναντήσω, αλλά με προέτρεψε να επιστρέψω στην Κύπρο, όπου έφθασα την Πέμπτη με την πρώτη πτήση.

 

Πότε επιστρέψατε στο ΡΙΚ;

Στις 31 Αυγούστου 1974.

 

Και ο Σπύρος Παπαγεωργίου που διορίστηκε από τον Κληρίδη διευθυντής του ΡΙΚ;

Κοιτάξετε, μετά το πραξικόπημα και την εισβολή ο Παύλος Μπακογιάννης μου πρόσφερε τη θέση του γενικού διευθυντή προγραμμάτων της ΕΡΤ.  Πήγα στον Κληρίδη να ζητήσω άδεια εξόδου από την Κύπρο.  Τότε ήρθε και ο Δούντας ως πρώτος πρέσβης, ο οποίος με πίεζε να παραμείνω.  Τελικά και ο κ. Κληρίδης μου ζήτησε να μείνω και την 31η Αυγούστου επέστρεψα στο ΡΙΚ ως διευθυντής.

 

Ο Παπαγεωργίου παρέδωσε τη διεύθυνση ομαλά;

Ναι, μου είπε μάλιστα ότι θα με παρουσίαζε στο προσωπικό.  Οι άνθρωποι του ΡΙΚ, όμως, με υποδέχτηκαν ήδη με ενθουσιασμό και εκείνο τον αγνόησαν.  Έτσι, πήρε το αυτοκίνητο του και έφυγε.

 

Πιστεύετε ότι σήμερα μπορεί να ανοίξει ο φάκελος της Κύπρου;

Όχι.  Πιστεύω ότι υπήρχαν σοβαροί λόγοι που δεν έγινε αυτό μέχρι σήμερα.

 

Σαν τι λόγοι;

Κάποτε λέχθηκε ότι θα φαινόταν η στρατιωτική αδυναμία της Ελλάδος.  Μετά από 25 χρόνια, όμως, δεν μπορεί να ευσταθεί αυτός ο λόγος.  Πιστεύω ότι το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που επηρεάζονται και είναι ακόμη μέσα στα πράγματα.

 

Έχετε καθόλου εμπειρίες για τη στάση του Μακαρίου απέναντι στην κάθαρση;

Την πρώτη φορά που τον είδα μετά το πραξικόπημα ήταν λίγο μετά την επιστροφή του στην Κύπρο.  Ήταν στο γραφείο του στο Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών.  Εκεί δίπλα του είχε τρεις σακούλες.  Του λέω τι είναι αυτά Μακαριότατε; «Είναι τα τηλεγραφήματα που στάλησαν προς τον Σαμψών», απάντησε.  Και χαριτολογώντας μου είπε πως αν επικρατούσε για άλλη μια εβδομάδα το πραξικόπημα ενδεχομένως να τον εγκατέλειπε και η αδελφή του η Μαρία.

 

Εάν δεν επικρατούσε η εισβολή θα ήταν πολλοί που θα το στήριζαν το πραξικόπημα.

Είναι φανερό ότι υπήρξαν πάρα πολλοί άνθρωποι που το υποστήριξαν.

 

Εννοώ και από τους λεγόμενους μακαριακούς.  Φαίνεται ότι ο Μακάριος απέτυχε στην επιλογή πολλών από τους συνεργάτες του.

Ο Μακάριος πίστευε ότι ο ίδιος μπορούσε να αντιμετωπίσει κάθε κατάσταση.  Δεν έδινε πολλή σημασία στους συνεργάτες γιατί είχε μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στις δικές του δυνάμεις.

 

Ήταν δηλαδή αλαζονικός.

Δεν θα το έλεγα αλαζονεία, αλλά μια αυτοπεποίθηση που την απέκτησε λόγω των περιστάσεων.

 

Γιατί όταν γίνεται το μνημόσυνο του Γρίβα πηγαίνουν δύο χιλιάδες άνθρωποι, ενώ στο θρονί πηγαίνουν πενήντα;

Κοιτάξετε, οι οπαδοί του Γρίβα εξακολουθούν να είναι φανατικοί διότι αισθάνονται έντονη την ανάγκη της δικαίωσης.  Κι όποτε γίνεται μια εκδήλωση που σκοπό έχει τον εξαγνισμό του Γρίβα σπεύδουν να συμμετέχουν, διότι ελπίζουν πως δικαιώνοντας τον Γρίβα θα δικαιωθούν και οι ίδιοι και θα απαλλάξουν τον εαυτό τους από τις ενοχές.

 

Και οι μακαριακοί γιατί απέχουν;

Δεν αισθάνονται αυτή την ενοχή.

 

Είναι όμως αλήθεια ότι ανάμεσα στους οπαδούς του Γρίβα υπάρχει μια σημαντική μερίδα ιδεολόγων ενωτικών, οι οποίοι πίστεψαν πραγματικά στο σκοπό, έστω κι αν με τον τρόπο αυτό έβαλαν ταφόπετρα στην Ένωση.

Ασφαλώς υπήρχαν αυτοί, που ήταν και οι περισσότεροι.  Αυτοί, όμως, ήταν τα θύματα.  Νόμιζαν ότι ο Γρίβας πολεμούσε για την Ένωση, ενώ ο Μακάριος ήταν ανθενωτικός.  Τις αποφάσεις τις έπαιρναν αυτοί που είχαν ύποπτες σχέσεις και διασυνδέσεις με κέντρα εκτός Κύπρου.

 

Αντίθετα στο στρατόπεδο των μακαριακών υπήρχε και μια στρατιά καιροσκόπων, οι οποίοι υποκλίνονται στην κάθε εξουσία.

Οι καιροσκόποι υπάρχουν πάντοτε γύρω από την εξουσία.  Ο Μακάριος ως εθνάρχης, τον οποίο αγκάλιασε όλη η Κύπρος δεν μπορούσε να ξεφύγει από αυτούς.  Ο Μακάριος ήταν πανέξυπνος άνθρωπος και μπορούσε να διακρίνει, αλλά δεν έδινε σημασία σε αυτά.  Τα θεωρούσε μικρά πράγματα για να ασχολείται.

 

Ήταν αυτός ο λόγος που εξήγγειλε τον κλάδο ελαίας;

Θυμάμαι τότε ο Μακάριος μου είπε, ποιους να δικάσω και ποιους να αφήσω.  Νομίζω ότι τον προέτρεψε και ο Καραμανλής να εξαγγείλει τον κλάδο ελαίας.

 

Μπορεί ο ίδιος να ήθελε να διώξει ποινικά τους ενόχους, αλλά δεν είχε τη δύναμη;

Πιστεύω ότι τη στιγμή που εξήγγειλε την εθνική συμφιλίωση την εννοούσε.  Στην πορεία του χρόνου, όμως, όταν αυτοί ξεθάρρεψαν και απειλούσαν αναθεώρησε τις απόψεις του.  Αν θυμάστε αποφάσισε να διώξει τον Σαμψών όταν άρχισε να εκδηλώνεται δημόσια.

 

Ήταν τότε που μίλησε σε ένα μνημόσυνο του Γρίβα και του φώναζαν οι ΕΟΚΑβητατζήδες «Σαμψών – ξανακτύπα».

Είναι αλήθεια ότι οι πραξικοπηματίες άρχισαν να προκαλούν και ο Μακάριος αναθεώρησε την αρχική του άποψη για κλάδο ελαίας.  Να μην ξεχνάμε ότι προτού πεθάνει ο Μακάριος άρχισε τη διαδικασία για την κάθαρση, αλλά πέθανε και την άφησε στη μέση.  Τελικά πλήρωσαν ορισμένοι κλητήρες, ενώ οι πρωταίτιοι του πραξικοπήματος δεν υπέστησαν καμιά απολύτως συνέπεια.

 

Πώς σχολιάζετε τις «αποκαλύψεις» του Σαμψών ότι το πραξικόπημα το έκανε ο Μακάριος με τον Καραμανλή και τον Ετζεβίτ;

Αυτό είναι τόσο γελοίο που δεν σηκώνει καμιά συζήτηση.  Επί πραξικοπηματικής κυβέρνησης το ΡΙΚ μετέδωσε ότι ο Μακάριος συναντήθηκε με τον Ετζεβίτ στο Λονδίνο.  Λέχθηκε μάλιστα ότι συνέφαγαν μπριζόλες.  Αυτή η συνάντηση έγινε όταν ο Ετζεβίτ ήταν μεν στο Λονδίνο, αλλά ο Μακάριος στη Νέα Υόρκη!  Αυτή η ανοησία διαδόθηκε τόσο πολύ που θεωρήθηκε τότε ως γεγονός.  Βεβαίως αυτά τα πράγματα μπορεί να δημιουργούν εντυπώσεις, αλλά ξεθωριάζουν με την πάροδο του χρόνου.

 

Θυμάστε κάποια εμπειρία από τη συνεργασία σας με τον Μακάριο που σας έκανε εντύπωση;

Μόλις ο Μακάριος πήρε την επιστολή του δικτάτορα Παπαδόπουλου, με την οποία τον απειλούσε με πικρά μέτρα…

 

Αναφέρεστε για την κρίση του Φεβρουαρίου του 1972, η οποία δημιουργήθηκε με αφορμή την εισαγωγή οπλισμού από την Τσεχοσλοβακία.

Ακριβώς.  Μόλις λοιπόν πήρε την επιστολή αυτή, μου τηλεφώνησε η Ουρανία Κοκκίνου και μου την έδωσε.  Της λέω γιατί μου δίνεις αυτή την επιστολή;  Μου λέει «κάνε ό,τι νομίζεις».

 

Φαντάζομαι ότι επρόκειτο για σκόπιμη διαρροή.

Ναι.  Εγώ τότε ξεκίνησα να πάω δήθεν στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ραδιοφωνίας στη Γερμανία.  Ήταν τότε εκεί ο Παύλος Μπακογιάννης, ο οποίος φώναξε τον Τσάτσο που τη μετέφρασε στα γερμανικά.  Πήγαμε μαζί με τον Μπακογιάννη στο Αμβούργο, στα γραφεία του Σπίγκελ, και την παραδώσαμε.  Στην επόμενη έκδοση του περιοδικού δημοσιεύτηκε ολόκληρη.  Θυμάμαι τότε έγινε χαμός.

 

Ο Μακάριος φαίνεται ότι το γνώριζε πως θα γινόταν η διαρροή.

Μάλλον το ευνοούσε.  Όταν επέστρεψα στην Κύπρο με κάλεσε και με ρώτησε πού ήμουν.  Του είπα ότι πήγα στο εξωτερικό για δουλειά.  Μου λέει «μήπως έλαχε να πας και στη Γερμανία;  Μήπως έδωσες και την επιστολή στο Σπίγκελ»;  Του λέω κάναμε ζημιά;  «Όχι, βοήθησε», μου απάντησε.

 

Χρησιμοποιούσε τακτικά αυτές τις μεθόδους ο Μακάριος;

Εμένα μου έλαχε ακόμη μια φορά, την ίδια περίοδο, όταν ο Παπαδόπουλος έστειλε φιρμάνι για αντικατάσταση ορισμένων μελών του Υπουργικού Συμβουλίου.  Τότε φωνάξαμε τον ανταποκριτή μίας μεγάλης γερμανικής εφημερίδας και του δώσαμε τις πληροφορίες.  Την επόμενη μέρα ήταν όλα εκεί δημοσιευμένα.

 

Κάποια άλλη εμπειρία που δεν την ξεχνάτε;

Θυμάμαι όταν με κάλεσε πάνω στο προεδρικό και με ρώτησε εάν μπορούσα να πάω σε αποστολή στην Αθήνα.  Όταν του απάντησα θετικά μου είπε ότι θα με έστελνε στην Αθήνα για να μάθω ποιος έστειλε τον Γρίβα στην Κύπρο.

 

Πώς θα μαθαίνατε;

Με έστειλε σε κάποιον που εργαζόταν στην ελληνική ΚΥΠ, τον οποίο γνώριζα προσωπικά.  Θα τον συναντούσα για να μου δώσει τις σχετικές πληροφορίες.

 

Και ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτής της αποστολής;

Η πληροφορία που έφερα έλεγε ότι τη δραστηριότητα του Γρίβα στην Κύπρο κατηύθυνε ο Σιδερίδης, αρχηγός της ΚΥΠ στην Αθήνα.  Ο Σιδερίδης έπαιρνε τις οδηγίες από τον Ρουφογάλη.  Ήταν δηλαδή καθαρή υπόθεση της χούντας.

Μακάριος Δρουσιώτης

Φιλελεύθερος

17/08/1997