Μακαριος Δρουσιώτης

 

Όταν άρχισε να εφαρμόζεται το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα, υπουργός Εσωτερικών ήταν ο Σωκράτης Χάσικος. Τον Μάιο του 2017, ο Χάσικος παραιτήθηκε επικαλούμενος οικογενειακά προβλήματα. Στις σχέσεις του Αναστασιάδη με τον Χάσικο είχαν συσσωρευτεί πολλά προβλήματα. Ένα από τα σοβαρότερα που μόλυναν τις σχέσεις τους ήταν η διαφθορά του Αναστασιάδη. «Ο Πρόεδρος νομίζει ότι η Κύπρος έν’ δική του», μου είπε μετά την παραίτησή του, και μου εξήγησε ότι εκτός από τον ίδιο τον Πρόεδρο, και η οικογένειά του επενέβαινε σε ζητήματα πολιτικής και πίεζε για διευκολύνσεις είτε για θέματα της Πολεοδομίας είτε των διαβατηρίων.

 

Τον Σωκράτη Χάσικο διαδέχθηκε ο μέχρι τότε υφυπουργός παρά τω Προέδρω Κωνσταντίνος Πετρίδης, ο οποίος σύντομα διέγνωσε ότι το ΚΕΠ ήταν φυτώριο διαφθοράς. Για τις πρώτες εμπειρίες του από την εφαρμογή του ΚΕΠ μίλησε στην κατάθεσή του ενώπιον της Επιτροπής Νικολάτου: «Τους πρώτους μήνες παρατήρησα ότι υποβαλλόταν αυξημένος αριθμός αιτήσεων από άτομα υψηλού ρίσκου (π.χ. Πολιτικά Εκτεθειμένα Άτομα), καθώς και από πρόσωπα που κατάγονταν από χώρες που συνδέονταν με ευρωπαϊκές ή διεθνείς κυρώσεις, ή διαφθορά (π.χ. Ιράν, Συρία, Αφγανιστάν).

 

Επίσης, συνειδητοποίησα ότι εδώ και καιρό, αριθμός πάροχων υπηρεσιών επιδίδονταν σε αμφισβητούμενες μεθόδους και είχαν εφαρμόσει επιθετική διαφημιστική εκστρατεία– κυρίως στο εξωτερικό και στο διαδίκτυο– η οποία ξεκάθαρα αναφερόταν σε πώληση διαβατηρίων, κάτι το οποίο αδιαμφισβήτητα προκαλούσε ζημιά στο όνομα της χώρας».[1]

 

Ο Πετρίδης ζήτησε από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών να του ετοιμάσει μια μελέτη για τα προβλήματα που υπήρχαν και να προτείνει λύσεις. Η λειτουργός του υπουργείου Χριστίνα Καούλλα τού υπέβαλε τον Φεβρουάριο του 2018 ένα σημείωμα στο οποίο συνόψισε όλα τα σοβαρά προβλήματα. Στο σημείωμα αναφερόταν ότι ο μεγάλος αριθμός αιτήσεων δημιούργησε μια βιομηχανία παραγωγής εύκολου και γρήγορου πλούτου. Οι πάροχοι υπηρεσιών (δικηγόροι, λογιστές, εξειδικευμένα γραφεία) διαφήμιζαν και πωλούσαν διαβατήρια δημιουργώντας μια αρνητική εικόνα για την Κύπρο στο εξωτερικό. «Υπάρχουν σαφείς υποψίες ότι οι παροχείς υπηρεσιών επιδίδονται σε ύποπτες συναλλαγές, οι οποίες περιλαμβάνουν την υπερτιμολόγηση ακινήτων ή ακόμη και την επιστροφή επενδυθέντων κεφαλαίων στους ίδιους τους επενδυτές». Καταγράφηκαν επίσης φαινόμενα παρεμβάσεων προς τους λειτουργούς των υπουργείων, αλλά και προς τους γενικούς διευθυντές και τους υπουργούς, με πιεστικά αιτήματα για γρήγορη έγκριση αιτήσεων. Οι λειτουργοί οι οποίοι απασχολούνταν με το ΚΕΠ μόλις που προλάβαιναν να διεκπεραιώνουν τις αιτήσεις που δέχονταν και δεν είχαν ούτε τον χρόνο ούτε τα μέσα να προβούν σε ελέγχους.[2]

 

Οι αδελφοί Σαντεσάρα

Με λίγα λόγια, το κυπριακό κράτος είχε στήσει έναν μηχανισμό πώλησης διαβατηρίων. Το κίνητρο του εύκολου και γρήγορου χρήματος είχε διαβρώσει όλους τους θεσμούς και ισοπέδωσε κάθε αρχή δικαίου. Το σχέδιο αυτό τελούσε υπό την προστασία του ίδιου του Προέδρου του κράτους. Περί τον Απρίλιο του 2018, ο Αναστασιάδης ζήτησε από τον υπουργό Εσωτερικών Κωνσταντίνο Πετρίδη να διευκολύνει την έκδοση διαβατηρίων στα αδέλφια Νιτίν και Τσετάν Σαντεσάρα από τις Ινδίες. Ο Πετρίδης διερεύνησε την περίπτωσή τους και διαπίστωσε ότι κατηγορούνταν για χρηματοοικονομικές απάτες και διέφυγαν από τη χώρα τους για να αποφύγουν τις διώξεις. Το ινδικό κράτος είχε ακυρώσει τα διαβατήριά τους και οι Harley & Partners  τους έφεραν κι αυτούς στην Κύπρο για να αποκτήσουν διαβατήρια μέσω του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος.

 

Ο Πετρίδης ενημέρωσε τον Αναστασιάδη ότι δεν μπορούσε να συγκατατεθεί, λόγω του βεβαρημένου ιστορικού τους, κάνοντας αναφορά σε δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου. Ο Αναστασιάδης του απάντησε ότι επρόκειτο για fake news, καταλόγισε στον υπουργό του ότι δεν ήταν διαλλακτικός και επέμενε να τον διευκολύνει. Τότε ο Πετρίδης του πρότεινε να συμφωνήσουν έναν τρόπο να αποχωρήσει από την κυβέρνηση, και να αναλάβει την ευθύνη ο αντικαταστάτης του. Τελικά ο Αναστασιάδης αποδέχτηκε να γίνει έρευνα δέουσας επιμέλειας για τους αιτούντες και να το συζητήσουν ξανά. Η έρευνα επιβεβαίωσε ότι τα δύο αδέλφια κατηγορούνταν στις Ινδίες για οικονομικές απάτες και ότι βρίσκονταν στη λίστα καταζητούμενων προσώπων της Ιντερπόλ. Ο Πετρίδης αρνήθηκε να εγκρίνει την πολιτογράφησή τους και ο Αναστασιάδης δεν επέμεινε.

 

Ο Πετρίδης αναφέρθηκε στην περίπτωση των αδελφών Σαντεσάρα στην κατάθεσή του ενώπιον της Επιτροπής Νικολάτου. Ο Σαντεσάρα, είπε, είχε προσκομίσει λευκό ποινικό μητρώο από τις Ινδίες , αλλά «ήταν ένας μπαγαπόντης με βάση τις δικές μας εκτιμήσεις, χωρίς να έχει καταδικαστεί ή οτιδήποτε». Όταν αρνήθηκε να εγκρίνει την πολιτογράφησή του, είπε ο Πετρίδης, «έγινε το σώσε από διαφορετικούς και υψηλού κύρους δικηγόρους, οι οποίοι επικοινωνούσαν, ήθελαν να επικοινωνήσουν και μαζί μου, αλλά πήγαιναν και ενοχλούσαν και το Προεδρικό».^[3]

 

Σύμφωνα με μεταγενέστερη έρευνα του OCCRP, οι Σαντεσάρα εξασφάλισαν τελικά διαβατήριο από τον Πρόεδρο της Αλβανίας Ιλίρ Μέτα. Η Αλβανία αρνήθηκε την έκδοσή τους στις Ινδίες και τους παραχώρησε άσυλο έναντι επένδυσης 33 εκατομμυρίων στον κατασκευαστικό τομέα.  Ενόσω βρίσκονταν στη λίστα καταζητούμενων προσώπων της Ιντερπόλ, τα μέλη της οικογένειας Σαντεσάρα ταξίδευαν με το ιδιωτικό τους τζετ στη Νιγηρία, όπου έκαναν μπίζνες στον τομέα της ενέργειας. Σύμφωνα με την έρευνα του OCCRP, υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Αλβανίας και της Νιγηρίας βοήθησαν την οικογένεια να ξεφύγει από επανειλημμένες προσπάθειες έκδοσής τους στην Ινδία. «Αστυνομικές αναφορές, δικαστικά έγγραφα, συνεντεύξεις και στοιχεία πτήσεων δείχνουν πώς οι εν λόγω αξιωματούχοι επέτρεψαν στην οικογένεια [Σαντεσάρα] να κινείται ελεύθερα και να συνεχίζει να διευθύνει τις επιχειρήσεις της ενώ καταζητείτο.^[4]

 

Η υπόθεση των αδελφών Σαντεσάρα ήταν πανομοιότυπη με εκείνη του Τζο Λόου. Και οι δύο κατηγορούνταν για απάτες στις χώρες τους, ήταν καταζητούμενοι, οι χώρες τους ανακάλεσαν τα διαβατήριά τους και αναζητούσαν ευρωπαϊκό διαβατήριο.  Τους αδελφούς Σαντεσάρα, όπως και τον Τζο Λόου, εκπροσωπούσε ο οίκος Henley & Partners. Οι αδελφοί Σαντεσάρα προστατεύονταν από την Αλβανία με τον ίδιο τρόπο που η Κύπρος πρόσφερε προστασία στον Τζο Λόου. Αν συναινούσε ο Πετρίδης, οι Σαντεσάρα προφανώς θα «επένδυαν» στην Κύπρο πολλά εκατομμύρια στον κατασκευαστικό τομέα, κατά τον ίδιο τρόπο που ο Τζο Λόου «επένδυσε» για να αγοράσει το κυπριακό διαβατήριο.

 

Μεταρρυθμίσεις Πετρίδη

Η έρευνα δέουσας επιμέλειας για αιτητές κυπριακής υπηκοότητας είχε εισαχθεί για πρώτη φορά από τον Πετρίδη, με αφορμή τις πιέσεις για πολιτογράφηση των αδελφών Σαντεσάρα. Τον Ιούλιο του 2018, το Υπουργείο Εσωτερικών ξεκίνησε να χρησιμοποιεί το ηλεκτρονικό σύστημα World Check Database, που είναι μια συνδρομητική υπηρεσία ελέγχου φυσικών προσώπων. Επίσης ξεκίνησε διαδικασία για υπογραφή συμβάσεων με εξειδικευμένους διεθνείς οίκους για τη διεξαγωγή ενισχυμένων ελέγχων δέουσας επιμέλειας (enhanced due diligence). Επίσης, εισήγαγε κανονισμό σύμφωνα με τον οποίο οι αιτητές έπρεπε να είναι κάτοχοι θεώρησης βίζας Schengen σε ισχύ πριν από την υποβολή αίτησης.

 

Η πιο σημαντική μεταρρύθμιση που προώθησε ο Πετρίδης ήταν η θέσπιση κριτηρίων αποκλεισμού για επενδυτές υψηλού ρίσκου, όπως πολιτικά εκτεθειμένων προσώπων.[5]  Σύμφωνα με τη γραπτή κατάθεση του Πετρίδη στην Επιτροπή Νικολάτου, η πρόταση που είχε καταθέσει στο Υπουργικό Συμβούλιο ήταν τόσο αυστηρή, που κάποιες από τις πρόνοιές της δεν υιοθετήθηκαν, όπως για παράδειγμα ο πλήρης αποκλεισμός όλων των κατηγοριών των πολιτικά εκτεθειμένων προσώπων.[6] Παρόλα αυτά, τα κριτήρια αποκλεισμού, όπως εγκρίθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο, αφορούσαν 11 κατηγορίες ατόμων υψηλού ρίσκου, μεταξύ των οποίων των πολιτικά εκτεθειμένων προσώπων, όσων υπόκειντο σε κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή ήταν υπό έρευνα για υποθέσεις διαφθοράς. Επίσης, αποκλείονταν όσοι είχαν υποβάλει αίτηση πολιτογράφησης σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είχε απορριφθεί.

 

Ωστόσο, από τις μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε ο Πετρίδης απουσίαζε η σημαντικότερη απαίτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να έχει ο αιτητής δεσμό με τη χώρα και να διαμένει μόνιμα στην Κύπρο τουλάχιστον 12 μήνες πριν από την πολιτογράφησή του.  Ο Αναστασιάδης, αν και στήριξε τις μεταρρυθμίσεις  για να κατευνάσει τις αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έθετε βέτο σε έναν τέτοιο όρο, διότι αυτό δεν βόλευε τη βιομηχανία πώλησης διαβατηρίων που είχε στηθεί.

 

Η πρωτοβουλία του Πετρίδη χαρακτηρίστηκε από την Επιτροπή Νικολάτου ως η μόνη προσπάθεια που έγινε για βελτίωση του ΚΕΠ. «Μόλις ανέλαβε καθήκοντα Υπουργού Εσωτερικών, φρόντισε να ενημερωθεί για τη λειτουργία και τα προβλήματα που παρουσίαζε το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα, να τροχοδρομήσει συναντήσεις με τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες και το Υπουργείο Οικονομικών και να προωθήσει σημαντικές τροποποιήσεις που εισήγαγαν κάποιες, έστω καθυστερημένα, ασφαλιστικές δικλείδες στο πρόγραμμα».[7]

 

«Τα κριτήρια αποκλεισμού άρχισαν να ισχύουν άμεσα και για όλες τις εκκρεμούσες αιτήσεις, παρά τις έντονες ενστάσεις και πιέσεις των παρόχων και επιχειρηματιών γης»,[8] ανέφερε στην Επιτροπή Νικολάτου ο Πετρίδης. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές έφεραν αποτέλεσμα τουλάχιστον ως προς το ποιόν των αιτητών, και δεν υπήρξαν κρούσματα πολιτογράφησης ατόμων με βεβαρημένο ιστορικό από το 2019 και μετά.  Αυτό ωστόσο προκάλεσε τη δυσφορία  των μεσαζόντων και των επιχειρηματιών γης, διότι μειώθηκε το ενδιαφέρον για το ΚΕΠ. Στα τέλη του 2019 ο Πετρίδης μετακινήθηκε στο Υπουργείο Οικονομικών και τον διαδέχθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών ο Νίκος Νουρής.

 

Αντιδράσεις από την ΕΕ

Η τελευταία πράξη του Πετρίδη για το ΚΕΠ ήταν η πρότασή του προς το Υπουργικό Συμβούλιο, τον Νοέμβριο του 2019, για αποστέρηση της υπηκοότητας του Τζο Λόου, όπως και άλλων 26 ατόμων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή  ζήτησε πληροφορίες για τις διαδικασίες αποστέρησης  των υπηκοοτήτων και κατά πόσο  θα αξιολογείτο η συμπεριφορά των παρόχων υπηρεσιών οι οποίοι είχαν προωθήσει αυτές τις πολιτογραφήσεις.[9] Από τις διευκρινίσεις που ζητούσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκύπτει ότι δεν είχε πια εμπιστοσύνη στις διαδικασίες και είχε αποκρυσταλλωμένη άποψη ότι μια συγκεκριμένη κατηγορία οικονομικών παραγόντων εμπορεύονταν την ευρωπαϊκή υπηκοότητα σε μαζική κλίμακα. 

 

Ήταν τότε που ο Αναστασιάδης, για να αγοράσει χρόνο και να απαλύνει τις πιέσεις, διόρισε την πρώτη ερευνητική επιτροπή, υπό την Δήμητρα Καλογήρου. Η κυβέρνηση δεν απάντησε στα ερωτήματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και την ενημέρωσε ότι είχε διορίσει ad hoc τριμελή επιτροπή η οποία θα εξέταζε το θέμα και «θα απαντούσαν ένα προς ένα τα ερωτήματα». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέχισε να πιέζει και να ζητεί πληροφορίες, «κυρίως στατιστικών στοιχείων που να αποδείκνυαν τη μείωση του αριθμού των αιτήσεων που υποβάλλονταν από επενδυτές».[10]

 

Την 1η Δεκεμβρίου 2019, ανέλαβε τα καθήκοντά της νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με πρόεδρο την Ούρσουλα Γκέρτρουντ φον ντερ Λάιεν. Η νέα Επιτροπή επέδειξε περισσότερη αποφασιστικότητα από την προηγούμενη στην πάταξη του φαινομένου της εμπορίας της ευρωπαϊκής ιθαγένειας.  Ο Επίτροπος Δικαιοσύνης Ντιντιέ Ρέιντερς είχε δύο συναντήσεις με τον υπουργό Εσωτερικών Νίκο Νουρή και του μετέφερε τις ανησυχίες του για τις επιπτώσεις που είχε το ΚΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση.[11]

 

Για να αντιμετωπίσει τις πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και ειδικά τη νέα προσέγγιση ότι η ανεξέλεγκτη παραχώρηση υπηκοοτήτων υπονόμευε την ασφάλεια των κρατών μελών, ο Αναστασιάδης έδωσε οδηγίες για τη θέσπιση νέων κανονισμών. Η κυβέρνηση ενημέρωσε την Ευρωπαϊκή Ένωση για τους νέους κανονισμούς, υποστήριξε ότι θα θωράκιζαν και θα αυστηροποιούσαν το πρόγραμμα, και δεν θα συνέτρεχε κανένας λόγος ανησυχίας εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ωστόσο, η θέση της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετατοπίστηκε από τη βελτίωση του προγράμματος πολιτογραφήσεων, που ζητούσε η προηγούμενη, στην κατάργησή του. Τον Απρίλιο του 2020,  ο Επίτροπος Δικαιοσύνης ζήτησε από την Κυπριακή Δημοκρατία «να εξετάσει το ενδεχόμενο του σταδιακού τερματισμού του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος».  Απαντώντας ο υπουργός Εσωτερικών Νίκος Νουρής αρνήθηκε να αναλάβει τέτοια δέσμευση και ανέφερε ότι η επικείμενη τροποποίηση της νομοθεσίας θα προνοούσε αυστηρούς κανόνες αξιολόγησης των επενδυτών που θα υπέβαλλαν αίτηση στα πλαίσια του ΚΕΠ.[12]

 

Παρά τις διαβεβαιώσεις προς την Ευρωπαϊκή Ένωση για αυστηροποίηση του προγράμματος, η κυβέρνηση το χαλάρωσε! Με αφορμή την αναθεώρηση του Περί Αρχείου Πληθυσμού Νόμου, η κυβέρνηση ετοίμασε και η Βουλή ενέκρινε, τον Ιούλιο του 2020, νέους κανονισμούς για τη διαδικασία πολιτογράφησης, ακυρώνοντας μερικά από τα πιο αυστηρά κριτήρια που είχε εισαγάγει ο Πετρίδης. «Συνειδητά η κυβέρνηση αποφάσισε […] να διευκολύνει την πολιτογράφηση κάποιων ατόμων με ποινικό ιστορικό, ατόμων που είχαν μπελάδες με ξένες διωκτικές αρχές, αλλά και Πολιτικά Εκτεθειμένων Προσώπων (ΠΕΠ), τροποποιώντας αποφάσεις που είχε λάβει η ίδια τον Ιούλιο του 2019, παρόλο ότι δημόσια τα στελέχη της –και κυρίως ο υπουργός Εσωτερικών Νίκος Νουρής– δήλωναν πως το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα θα γινόταν ακόμα πιο αυστηρό, το αυστηρότερο όλων!», έγραψε η εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος.[13]

 

Λίγο αργότερα προβλήθηκαν τα ρεπορτάζ του Αλ Τζαζίρα και το πρόγραμμα καταργήθηκε πριν αποδώσουν τα νέα χαλαρά κριτήρια. Ο λόγος που η κυβέρνηση χαλάρωσε τα κριτήρια ήταν πως οι μεταρρυθμίσεις του Πετρίδη χάλασαν το πάρτι των διαβατηρίων και υπήρξε μείωση του αριθμού των αιτήσεων. Από το 2018 όταν άρχισαν να εφαρμόζονται οι πρώτες μεταρρυθμίσεις με ελέγχους στο παρελθόν των αιτητών, δεν εντοπίστηκαν σοβαρά κρούσματα διαφθοράς με ξέπλυμα χρήματος μέσω του ΚΕΠ.

 

 

[1] «Κατάθεση τέως Υπουργού Εσωτερικών και νυν Υπουργού Οικονομικών κ. Κωνσταντίνου Πετρίδη στην Ερευνητική Επιτροπή για το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα (ΚΕΠ)» (γραπτό κείμενο), σ. 3.

[2] Όπ. π., Παράρτημα 4, Εσωτερικό Σημείωμα ημ. 9.2.2018.

[3] Κατάθεση του Κωνσταντίνου Πετρίδη ενώπιον της Επιτροπής Νικολάτου, 24.11.2020.

[4] “Above the Law: How a Wealthy Indian Family Evaded Justice”, OCCRP, 8.6.2021.

[5] Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 87.926, 25.7.2019.

[6] «Κατάθεση τέως Υπουργού Εσωτερικών και νυν Υπουργού Οικονομικών κ. Κωνσταντίνου Πετρίδη στην Ερευνητική Επιτροπή για το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα (ΚΕΠ)» (γραπτό κείμενο), σ. 11.

[7] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 185.

[8] «Κατάθεση τέως Υπουργού Εσωτερικών και νυν Υπουργού Οικονομικών κ. Κωνσταντίνου Πετρίδη στην Ερευνητική Επιτροπή για το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα (ΚΕΠ)» (γραπτό κείμενο), σ. 11.

[9] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 208.

[10] Όπ. π.

[11] Όπ. π., σ. 209.

[12] Όπ. π.

[13] «Θεσμικό φιάσκο οι κανονισμοί για διαβατήρια», Philenews, 26.10.2020.

Μακάριος Δρουσιώτης

29/05/2023