Μακαριος Δρουσιώτης

Ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης του 2013, το μοντέλο της Κύπρου ως διεθνούς χρηματοοικονομικού κέντρου που εξυπηρετούσε κυρίως Ρώσους και άλλους ολιγάρχες από την πρώην Σοβιετική Ένωση κλονίστηκε. Οι introducers προσαρμόστηκαν αμέσως στα νέα δεδομένα και υιοθέτησαν ένα διαφορετικό μοντέλο απόκτησης εύκολου και γρήγορου κέρδους, εισάγοντας το σχέδιο των χρυσών διαβατηρίων.

 

Το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα (ΚΕΠ) εκπονήθηκε από την κυβέρνηση της Κύπρου το 2013, για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων με κίνητρο την παραχώρηση ιθαγένειας, και εξελίχθηκε σε βιομηχανία πώλησης διαβατηρίων. Το πρόγραμμα αξιοποιήθηκε από μεγάλο αριθμό πολιτικά εκτεθειμένων προσώπων και από διεθνείς απατεώνες οι οποίοι προσπαθούσαν να αποφύγουν τη λαβίδα του νόμου στις χώρες τους. Οι πλείστες από τις αιτήσεις πολιτογράφησης ήσαν από υπηκόους διεφθαρμένων και αυταρχικών καθεστώτων, όπως εκείνων στη Ρωσία, την Κίνα, την Ουκρανία, τον Λίβανο, τη Σαουδική Αραβία και τη Λευκορωσία.[1] Μεσάζοντες μεταξύ των αιτητών και του κράτους ήταν οι πάροχοι υπηρεσιών, συνήθως δικηγόροι και λογιστές οι οποίοι είχαν προσβάσεις στο σύστημα εξουσίας.

 

Από το 2013, όταν υιοθετήθηκε το ΚΕΠ, μέχρι το 2020, που τερματίστηκε, εγκρίθηκαν 3.082 αιτήσεις πολιτογράφησης. Ένα αντίστοιχο πρόγραμμα βρισκόταν σε ισχύ από το 2007, όμως οι επιδόσεις του ήταν περιορισμένες. Από το 2008 μέχρι το 2012 είχαν εγκριθεί μόνο 186 αιτήσεις. Όλες οι πολιτογραφήσεις από το 2008 μέχρι το 2020, περιλαμβανομένων και των μελών των οικογενειών των επενδυτών, αφορούσαν 6.580 πρόσωπα.[2]

 

Ως αποτέλεσμα της αρνητικής διεθνούς δημοσιότητας, το ΚΕΠ ερευνήθηκε από δύο ξεχωριστές επιτροπές. Η πρώτη έρευνα ανατέθηκε τον Νοέμβριο του 2019 από το Υπουργικό Συμβούλιο σε ad hoc τριμελή επιτροπή, υπό την πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς Δήμητρα Καλογήρου. Η δεύτερη επιτροπή, υπό τον τέως πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου Μύρωνα Νικολάτο, διορίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2020, με διάταγμα του γενικού εισαγγελέα, με βάση τον Περί Ερευνητικών Επιτροπών Νόμο. Τα πορίσματα των δύο ερευνών δόθηκαν στη δημοσιότητα έχοντας αποκρυβεί πολλά στοιχεία. Τα πλήρη κείμενα παραμένουν εμπιστευτικά και μη προσβάσιμα στην κοινή γνώμη. Η παρούσα εργασία στηρίζεται στα πλήρη κείμενα των πορισμάτων και στα έγγραφα που τα συνοδεύουν.

 

Τα βασικά κριτήρια για την κατ’ εξαίρεση πολιτογράφηση αλλοδαπών στο πλαίσιο του ΚΕΠ ήταν η οικονομική επένδυση, το λευκό ποινικό μητρώο του επενδυτή και η απόκτηση μόνιμης κατοικίας στην Κύπρο. Τα κριτήρια αυτά ωστόσο ήταν τυπικά, και σπάνια υπήρξαν η αιτία για την απόρριψη μιας αίτησης. Οι ευκαιρίες για εύκολο κέρδος υπερίσχυαν των αρχών ενός κράτους δικαίου. Τους κανόνες δεν τους έθεταν οι νόμοι, αλλά το κύκλωμα της μαύρης οικονομίας, καθώς τα χρήματα που διακινούνταν ήταν σε πολλές περιπτώσεις προϊόν παράνομων συναλλαγών. Αξιόπιστοι μηχανισμοί ελέγχου των αιτήσεων, επιβεβαίωσης των στοιχείων και διερεύνησης του πρότερου βίου των αιτητών δεν υπήρχαν. Τις αιτήσεις πολιτογράφησης διεκπεραίωνε μια υποστελεχωμένη υπηρεσία στο Υπουργείο Εσωτερικών, χωρίς πρόσβαση σε εργαλεία και μηχανισμούς επαλήθευσης στοιχείων, ενώ το Υπουργείο Οικονομικών έκανε κάποιους υποτυπώδεις ελέγχους των οικονομικών κριτηρίων, και η αστυνομία του ποινικού μητρώου των αιτητών.

 

Η Επιτροπή Νικολάτου εξέτασε σε βάθος περί τις 200 περιπτώσεις πολιτογράφησης υψηλού κινδύνου. Οι 55 από αυτές, δηλαδή η μία στις τέσσερις, δεν πληρούσαν τα κριτήρια που ίσχυαν κατά τον χρόνο έγκρισής τους.[3] Από τις 200 αυτές περιπτώσεις που ερεύνησε, η επιτροπή καταγράφει ονομαστικά 94 υποψήφιους επενδυτές οι οποίοι είχαν υποβάλει ψευδείς δηλώσεις και παραπλανητικά στοιχεία.[4] Σημειώνεται ότι η Επιτροπή Νικολάτου δεν εξέτασε 67 φακέλους πολιτογραφήσεων υψηλού κινδύνου, επειδή είχαν παραδοθεί στην αστυνομία,[5] η οποία διερευνούσε ποινικά αδικήματα τα οποία είχαν προκύψει από την έρευνα της Επιτροπής Καλογήρου και από τηλεοπτικό ρεπορτάζ του ειδησεογραφικού πρακτορείου Al Jazeera.

 

Στο πρώτο σχέδιο πολιτογραφήσεων του 2013, το ύψος της απαιτούμενης οικονομικής επένδυσης ορίστηκε στα 5 εκ. ευρώ, ενώ ο αιτητής έπρεπε να διαθέτει στην Κύπρο ιδιόκτητη κατοικία αξίας πέραν των €500.000.[6] Το 2014, το Υπουργικό Συμβούλιο εισήγαγε ένα εναλλακτικό οικονομικό κριτήριο για συλλογικές επενδύσεις ύψους 12,5 εκατομμυρίων ευρώ, με μίνιμουμ ατομική επένδυση τα 2,5 εκατομμύρια. Εάν, δηλαδή, πέντε άτομα έκαναν μία συλλογική επένδυση, είχαν το δικαίωμα να κάνουν πέντε διαφορετικές αιτήσεις πολιτογράφησης. Οι πάροχοι υπηρεσιών και οι επιχειρήσεις ανάπτυξης γης ομαδοποιούσαν τους αιτητές, πουλούσαν στον καθένα μία έπαυλη για 2,5 εκατομμύρια και υπέβαλλαν αίτηση ως συλλογική επένδυση. Έτσι, οι συλλογικές επενδύσεις μετατράπηκαν με την ανοχή του κράτους σε «ομαδικές αιτήσεις».[7]

 

Οι δήθεν συλλογικές επενδύσεις αποδείχτηκαν πολύ ελκυστικές, επειδή έτσι το κόστος για την απόκτηση διαβατηρίου ήταν στο 50% μιας κανονικής επένδυσης. Το 2016, η κυβέρνηση ακύρωσε το κριτήριο των συλλογικών επενδύσεων και μείωσε το κόστος της επένδυσης για δικαίωμα πολιτογράφησης στα 2 εκατομμύρια.[8] Πρακτικά, όποιος διέθετε 2 εκατομμύρια μπορούσε να αγοράσει μία έπαυλη ή ένα πολυτελές διαμέρισμα και να πάρει δώρο το διαβατήριο. Οι επενδύσεις για την αγορά ακινήτου, ύψους 2,5 εκατομμυρίων την περίοδο 2014–2016 και 2 εκατομμυρίων μεταγενέστερα, αντιπροσωπεύουν το 80% του συνόλου των πολιτογραφήσεων.[9]

 

Με λίγα λόγια, οι κατ’ εξαίρεση πολιτογραφήσεις δεν ήταν ένα σχέδιο επενδύσεων, αλλά ένα πρόγραμμα για την πώληση επαύλεων και πολυτελών διαμερισμάτων. Η αξία των ακινήτων αυτών ήταν πολύ μικρότερη από την τιμή πώλησης. Σύμφωνα με εκτίμηση της Επιτροπής Καλογήρου, στις πλείστες περιπτώσεις οι επενδυτές κατέβαλλαν πέραν του 200% της πραγματικής αξίας των επενδύσεων![10] Για παράδειγμα, αν η πραγματική αξία μιας έπαυλης ή ενός πολυτελούς διαμερίσματος ήταν περί τις €800.000, πωλούνταν στο πλαίσιο του ΚΕΠ για 2,5 εκατομμύρια. Σύμφωνα με την έκθεση της Επιτροπής Καλογήρου, οι πάροχοι υπηρεσιών ήταν συχνά οι ίδιοι που έκαναν τις αναπτύξεις ή συνεργάζονταν πάντα με τους ίδιους ντιβέλοπερ. Από τη στιγμή που το κίνητρο του επενδυτή ήταν το διαβατήριο και όχι το σπίτι, «οι τιμές των “επενδύσεων” φαίνεται να καθορίζονταν σε τεχνικά επίπεδα για να ικανοποιηθούν τα κριτήρια του επενδυτικού προγράμματος».[11]

 

Το σοβαρότερο επιχείρημα υπέρ του ΚΕΠ ήταν η συνεισφορά του στην ανάκαμψη της οικονομίας μετά την κρίση του 2013. Αναμφίβολα το ΚΕΠ βοήθησε στην ανάκαμψη του τομέα των κατασκευών, όμως η συνεισφορά του στη συνολική οικονομία ήταν μηδαμινή, ενώ προκάλεσε στρεβλώσεις στην αγορά των ακινήτων. Το Υπουργείο Οικονομικών εκτίμησε ότι στο πλαίσιο του ΚΕΠ επενδύθηκαν περίπου 10 δις και οι επενδύσεις σε ακίνητα αποτελούσαν το 65% του συνόλου. Σε πραγματικούς αριθμούς, από σύνολο 9,67 δις ευρώ που επενδύθηκαν στο πλαίσιο του ΚΕΠ, τα 6,43 δις πήγαν σε ακίνητα. Παρόλα αυτά, η επίδραση του ΚΕΠ στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) ήταν περιορισμένη. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, η σωρευτική αύξηση του ΑΕΠ την περίοδο 2016–2019 ήταν 18,4% και η συνεισφορά των κατασκευών στo πλαίσιο του ΚΕΠ ήταν σωρευτικά μόλις στο 1,7%![12]

 

Η μηδαμινή επίδραση του ΚΕΠ στη συνολική οικονομία οφείλεται στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του τζίρου των πολιτογραφήσεων ήταν «αέρας» για την εξασφάλιση διαβατηρίου. Τα κέρδη αυτά δεν μπήκαν στην οικονομία, αλλά τα καρπώθηκαν μερικές εκατοντάδες ντιβέλοπερ, πάροχοι υπηρεσιών και στελέχη του συστήματος εξουσίας. Στον πυρήνα αυτού του κυκλώματος εμπορίας της κυπριακής –και κατ’ επέκταση της ευρωπαϊκής– υπηκοότητας ήταν ο Νίκος Αναστασιάδης, ο οποίος είχε την τριπλή ιδιότητα του προέδρου της χώρας, του δικηγόρου και του εμπόρου ανάπτυξης γης μέσω των οικογενειακών του επιχειρήσεων. Σε αυτή την εργασία υπάρχουν συχνές αναφορές στην κυβέρνηση, στο υπουργικό συμβούλιο και στα υπουργεία. Αν και τα όργανα αυτά είναι συλλογικά και έχουν θεσμική αυτονομία, όταν αναφερόμαστε σε καθορισμό πολιτικής και σε αποφάσεις σχετικές με το ΚΕΠ, ο ρόλος του Αναστασιάδη ήταν κυρίαρχος.

 

Ο Αναστασιάδης και το ΚΕΠ

 

Η πρώτη περίπτωση κατάχρησης του ΚΕΠ που απασχόλησε τη δημοσιότητα ήταν με αφορμή ταξίδια που έκανε ο Αναστασιάδης με ιδιωτικό τζετ που ανήκε στον Σαουδάραβα Αμπντούλ Μπιν Μαχφούζ, ο οποίος είχε εξασφαλίσει την κυπριακή ιθαγένεια μέσω του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος. Ο Μαχφούζ ήταν ιδιοκτήτης της εταιρείας Jetstream Aviation, η οποία ενοικίαζε τζετ για ιδιωτικές πτήσεις. Ο Αναστασιάδης προσέγγισε τον Μαχφούζ και του πρόσφερε κίνητρα για να μεταφέρει την έδρα των αεροπλάνων του από τη Βηρυτό στη Λάρνακα, με αντάλλαγμα να εξυπηρετούν και τον ίδιο.

 

Τον Ιούνιο του 2014 ο Μαχφούζ ήρθε στην Κύπρο για να προωθήσει την υπόθεση της πολιτογράφησής του, οι δικηγόροι που ανέλαβαν την υπόθεσή του φρόντισαν να δοθεί προβολή στην επίσκεψή του ως εάν το κίνητρό του να ήταν αμιγώς επενδυτικό. Σε δηλώσεις του στο Σίγμα, το οποίο πρόβαλε τόσο την άφιξη όσο και την αναχώρησή του, ο Μαχφούζ είπε ότι είχε συναντήσει τον πρόεδρο και τον αρχιεπίσκοπο. «Είναι υπέροχοι άνθρωποι, πέρασα πολύ ωραία μαζί τους», είπε.[13]

 

Επειδή ο Μαχφούζ είχε λόγους να μη θέλει να δημοσιοποιηθεί η πολιτογράφησή του, ο Αναστασιάδης επικοινώνησε με τον τότε υπουργό Εσωτερικών Σωκράτη Χάσικο –όπως μου είπε αργότερα ο ίδιος ο Χάσικος– και του διαβίβασε την παράκληση του Σαουδάραβα να τον διευκολύνει στην έκδοση του διαβατηρίου χωρίς να δημοσιοποιηθεί το όνομά του. Στις 10 Οκτώβριου 2014 ο Μαχφούζ υπέβαλε αίτηση πολιτογράφησης μαζί με άλλα πέντε άτομα, εκ των οποίων τα δύο ήταν αδέλφια του. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε με γρήγορους ρυθμούς και οι πολιτογραφήσεις εγκρίθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο στις 14 Ιανουαρίου 2015. Τα διαβατήρια παρέλαβε αυτοπροσώπως ο Μαχφούζ, ο οποίος επισκέφθηκε τον Φεβρουάριο την Κύπρο ως προσκεκλημένος σε συνέδριο του Κυπριακού Οργανισμού Προώθησης Επενδύσεων (CIPA). Στις 9 Φεβρουαρίου ο Αναστασιάδης δέχθηκε στο Προεδρικό τον Μαχφούζ, μαζί με τον πρώην πρωθυπουργό του Πακιστάν Σαουκάτ Αζίζ, ο οποίος τον συνόδευε στο ταξίδι του στην Κύπρο.

 

Αργότερα πολιτογραφήθηκαν άλλα 36 άτομα, ως σύζυγοι και παιδιά των έξι Σαουδαράβων οι οποίοι είχαν αποκτήσει την κυπριακή ιθαγένεια. Από τις 36 πρόσθετες πολιτογραφήσεις η μία αφορούσε τη δεύτερη σύζυγο του Μαχφούζ. Η αίτηση υποβλήθηκε από το δικηγορικό γραφείο Λουκή Παπαφιλίππου, και αρχικά απορρίφθηκε. Τον Απρίλιο του 2015, το Υπουργείο Εσωτερικών ενημέρωσε γραπτώς το δικηγορικό γραφείο Παπαφιλίππου ότι «η κυπριακή νομοθεσία δεν αναγνωρίζει την πολυγαμία και συνεπώς οι έτεροι σύζυγοι δεν είχαν δικαίωμα πολιτογράφησης χωρίς επιπρόσθετη επένδυση».[14] Στη συνέχεια έγινε νέα διαδικασία, από το δικηγορικό γραφείο Χρίστου Πατσαλίδη. Η αίτηση υποβλήθηκε στις 5 Μαΐου 2015.

 

Από τις 3 μέχρι τις 13 Αυγούστου 2015 ο Αναστασιάδης και τα μέλη της οικογένειάς του φιλοξενήθηκαν σε έπαυλη του Αμπντούλ Μπιν Μαχφούζ σε ιδιωτικό νησί στις Σεϋχέλλες. Η οικογένεια Αναστασιάδη ταξίδεψε στις Σεϋχέλλες με το υπερπολυτελές Τζάμπο 747-200 το οποίο χρησιμοποιεί ο Μαχφούζ για τις δικές του μετακινήσεις. Στις 18 Αυγούστου, πέντε μόλις μέρες μετά την επιστροφή της οικογένειας Αναστασιάδη από τις Σεϋχέλλες, έγινε η πολιτογράφηση της δεύτερης συζύγου του Μαχφούζ, και την επομένη εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο.[15]

 

Στις 29 Ιανουαρίου 2015, μετά την έκδοση των πρώτων έξι διαβατηρίων που είχε αιτηθεί ο Μαχφούζ, ενεγράφη στον έφορο εταιρειών η Murjan Aviation, που επίσης ανήκει στην οικογένεια. Από τα μέσα του 2015 ο Αναστασιάδης άρχισε να χρησιμοποιεί τα αεροπλάνα της εταιρείας για ταξίδια του στο εξωτερικό. Στα τέλη του 2015 η Jetstream Aviation μετέφερε τη βάση τριών αεροπλάνων της από τη Βηρυτό στη Λάρνακα.

 

Η πρώτη πτήση του Αναστασιάδη με την Jetstream Aviation ήταν το ιδιωτικό ταξίδι στις Σεϋχέλλες τον Αύγουστο του 2015. Τον Αύγουστο του 2018, η οικογένεια Αναστασιάδη έκανε δεύτερο ταξίδι στις Σεϋχέλλες. Και τα δύο αυτά ταξίδια πραγματοποιήθηκαν με το προσωπικό αεροπλάνο του Μαχφούζ. Το πρώτο κρατήθηκε μυστικό, αλλά στο δεύτερο, οι κόρες του προέδρου ανάρτησαν φωτογραφίες στα κοινωνικά δίκτυα. Από το 2015 μέχρι το 2019 ο Αναστασιάδης πραγματοποίησε συνολικά 39 ταξίδια με αεροπλάνα του Σαουδάραβα.[16] Συνήθως ταξίδευε με ένα Boeing 737-800, το οποίο είναι ειδικά διαρρυθμισμένο για VIPs, με υπνοδωμάτια, μπαρ και σαλόνια. Το κόστος πτήσης ενός Boeing 737-800 είναι περίπου €20.000 την ώρα.

 

Παρόλον ότι στο παρασκήνιο συζητούνταν ευρέως τα χλιδάτα ταξίδια του Αναστασιάδη με το τζετ του Σαουδάραβα, ουδέποτε τέθηκε δημόσια το ερώτημα ποιος πλήρωνε τον λογαριασμό. Τον Σεπτέμβριο του 2019, ένα πουλί προσέκρουσε στον υαλοθώρακα του αεροσκάφους που μετέφερε τον πρόεδρο και τη συνοδεία του από τη Νέα Υόρκη στην Κύπρο, και τον θρυμμάτισε. Οι κανόνες ασφάλειας των πτήσεων επέβαλλαν την επιστροφή του αεροπλάνου στη Νέα Υόρκη. Η δημοσιοποίηση αυτού του περιστατικού άνοιξε τη δημόσια συζήτηση για το ποιος πλήρωνε τις πτήσεις. Ο γενικός ελεγκτής Οδυσσέας Μιχαηλίδης ερεύνησε το κατά πόσο υπήρχε διασύνδεση των πτήσεων με την πολιτογράφηση του Μαχφούζ και των μελών της οικογένειάς του.[17] Απαντώντας σε ερωτήσεις του γενικού ελεγκτή, ο Αναστασιάδης διατύπωσε τον ισχυρισμό ότι πλήρωνε ο φίλος του Κρις Λαζαρή και «μετά τον θάνατο αυτού την ευθύνη ανέλαβαν οι κληρονόμοι του».[18]

 

Ο Αναστασιάδης απέκρυψε το πρώτο οικογενειακό ταξίδι, που έγινε το 2015, ενώ για το δεύτερο ισχυρίστηκε ότι δεν ήταν δωρεάν, αλλά το αεροπλάνο, το οποίο είχε έδρα το αεροδρόμιο Λάρνακας, θα πήγαινε στις Σεϋχέλλες, και «λόγω των φιλικών σχέσεων που διατηρεί με τον ΠτΔ, ο ιδιοκτήτης του πρότεινε, προς αποφυγή των εμπορικών πτήσεων μέσω τρίτων χωρών, τη διευθέτηση μετάβασης του Προέδρου και της οικογένειάς του κατά την ημέρα αναχώρησης του αεροσκάφους για Σεϋχέλλες, όπως και κατ’ ανάλογο τρόπο διευθετήθηκε και η επιστροφή».[19]

 

Τα γεγονότα αυτά καταγράφηκαν στην έκθεση του γενικού ελεγκτή, η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα στις 31 Ιανουαρίου 2020. Ακολούθησε έντονη κριτική κατά του προέδρου για το ταξίδι του στις Σεϋχέλλες σε συνάρτηση με την παραχώρηση ιθαγένειας στον Μαχφούζ. Ο Αναστασιάδης απάντησε διά του κυβερνητικού εκπροσώπου Κυριάκου Κούσιου ότι είχε γνωρίσει τον Σαουδάραβα τον Φεβρουάριο του 2015, μετά την πολιτογράφησή του, όταν συμμετείχε στο συνέδριο του CIPA, ενώ το ταξίδι στις Σεϋχέλλες έγινε τρία χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 2018.[20]

 

Ο Αναστασιάδης σκηνοθέτησε αυτό το άλλοθι μη γνωρίζοντας ότι ο Μαχφούζ είχε κάνει δηλώσεις στο Σίγμα ευχαριστώντας τον για τη συνάντηση που είχαν τον Οκτώβριο του 2014. Είχα στο αρχείο μου το σχετικό βίντεο επειδή διερευνούσα αυτή την υπόθεση, και το έστειλα σε δημοσιογράφο, που το δημοσιοποίησε. Ο πρόεδρος πιάστηκε να λέει ψέματα.

 

Στο μεταξύ, κυκλοφορούσε στο παρασκήνιο η πληροφορία ότι ο Αναστασιάδης είχε ταξιδέψει και το 2015 στις Σεϋχέλλες. Στις 13 Φεβρουαρίου 2020, όταν συζητείτο στην Επιτροπή Ελέγχου της Βουλής η έκθεση του γενικού ελεγκτή, ρωτήθηκε σχετικά με το πρώτο ταξίδι ο υπουργός Εσωτερικών Νίκος Νουρής, ο οποίος το αρνήθηκε. «Με ενημέρωσαν οι συνάδελφοι της προεδρίας ότι δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε για ιδιωτικούς σκοπούς το αεροσκάφος από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας…», είπε.[21]

 

Τα ταξίδια του προέδρου επανήλθαν στην επικαιρότητα στα μέσα του 2020, με αφορμή τις αποκαλύψεις του τηλεοπτικού δικτύου Al Jazeera για τη διαφθορά πίσω από το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα. Ήταν τότε, που, υπό την πίεση της κριτικής που δεχόταν η κυβέρνηση, διορίστηκε ερευνητική επιτροπή υπό τον Μύρωνα Νικολάτο, για να εξετάσει το ΚΕΠ εφ’ όλης της ύλης. Στις 2 Φεβρουαρίου 2021, ο Αναστασιάδης κατέθεσε ως μάρτυρας ενώπιον της επιτροπής. Ο πρόεδρος της επιτροπής ρώτησε τον Αναστασιάδη: «Κύριε Πρόεδρε, η μαρτυρία σας μπορεί να ληφθεί ενόρκως ή με διαβεβαίωση. Πώς επιθυμείτε;». Ο Αναστασιάδης απάντησε: «Ενόρκως». Αφού ορκίστηκε ότι θα έλεγε την αλήθεια, στην κατάθεσή του επέμεινε στο ίδιο ψέμα: « Ένας άλλος εξαίρετος φίλος, πρώην συμμαθητής μου, ο Κρις ο Λαζαρής, έχει εκδαπανήσει για τα ταξίδια του Προέδρου που είναι υποχρεωμένος, 3 εκατομμύρια, από το 2014 όταν έκανε τη δημόσια δήλωση, μέχρι το 2020».[22] Αυτό ήταν ένα άλλοθι που είχε επινοήσει ο Αναστασιάδης όταν τις πτήσεις του τις πλήρωνε ο Ρώσος ολιγάρχης Ντμίτρι Ριμπολόβλεφ, και το χρησιμοποίησε για να παραπλανήσει την Επιτροπή. Από το 2014, όταν διατυπώθηκε αυτός ο ισχυρισμός, δεν υπήρξε ίχνος στοιχείου που να τον επιβεβαιώνει.

 

Όταν τον Φεβρουάριο του 2015 ο Μαχφούζ συνάντησε τον Αναστασιάδη στο Προεδρικό συνοδευόταν από τον πρώην πρωθυπουργό του Πακιστάν Σαουκάτ Αζίζ [23] Αμέσως μετά, ο  Αζίζ που ήταν άνθρωπος του Μαχφούζ, ξεκίνησε διαδικασία απόκτησης ακίνητης ιδιοκτησίας στην Κύπρο, για να υποβάλει αίτηση πολιτογράφησης στο πλαίσιο του ΚΕΠ.

 

Την αίτηση του Αζίζ υπέβαλε, στις 16 Φεβρουαρίου 2016, ο δικηγόρος Χρίστος Πατσαλίδης. Ο Αζίζ είχε προσκομίσει πιστοποιητικό λευκού ποινικού μητρώου από την Τουρκία, και όχι από το Πακιστάν, που είναι η χώρα καταγωγής του και στην οποία διετέλεσε πρωθυπουργός. Το 2011, το 2012 και το 2013 είχαν εκδοθεί στο Πακιστάν εντάλματα σύλληψης του Αζίζ, «διότι αποτελούσε αντικείμενο έρευνας για διάφορα αδικήματα που σχετίζονταν με την τρομοκρατία». Μεταξύ των κατηγοριών που του αποδίδονταν ήταν και εκείνη της δολοφονίας ενός τοπικού ηγέτη. «Το γεγονός ότι δεν υποβλήθηκε πιστοποιητικό λευκού ποινικού μητρώου από τη χώρα καταγωγής του, (ενώ φαίνεται να εκκρεμούν υποθέσεις ή/και έρευνες εναντίον του για διάφορα θέματα), θα έπρεπε να ωθούσε το Υπουργείο Εσωτερικών να διενεργήσει περισσότερους ελέγχους και να ζητήσει να υποβληθούν περαιτέρω εξηγήσεις», αναφέρεται σε σημείωμα των ερευνητών της Επιτροπής Νικολάτου.[24]

 

Στον φάκελο πολιτογράφησης του Σαουκάτ Αζίζ εντοπίστηκε ενημερωτικό δελτίο του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, σύμφωνα με το οποίο, την 1η Ιουνίου 2005, η τουρκική τηλεόραση είχε μεταδώσει ότι ο Αζίζ, που ήταν τότε πρωθυπουργός του Πακιστάν, μετά από συνάντηση που είχε με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν, δήλωσε ότι στήριζε την πολιτική της Τουρκίας στο Κυπριακό και ότι το Πακιστάν «είναι αποφασισμένο να επεκτείνει τη βοήθειά του με κάθε τρόπο, έτσι ώστε να αρθεί η απομόνωση των Τουρκοκυπρίων». [25] Με τα κριτήρια του Υπουργείου Εσωτερικών, αυτή και μόνο η αναφορά θα ήταν αρκετή για να απορρίψει την αίτησή του. Στην προκειμένη περίπτωση οι διαδικασίες κινήθηκαν με αστραπιαία ταχύτητα και η πολιτογράφηση εγκρίθηκε σε δυόμισι μήνες.

 

Ο Σαουκάτ Αζίζ, χωρίς να φαίνεται, ήταν ο ιδιοκτήτης της εταιρείας Murjet Properties Ltd, η οποία, στις 28 Απριλίου 2015, συμφώνησε την αγορά ενός ξενοδοχείου στην Κύπρο έναντι 3,5 εκατομμυρίων ευρώ. Τα εμβάσματα για την αγορά του ακινήτου έγιναν από κοινό λογαριασμό του Αμπντούλ Μπιν Μαχφούζ, του αδελφού του και της αδελφής του. Σε ειδική έκθεση της Επιτροπής Καλογήρου για την πολιτογράφηση του Σαουκάτ Αζίζ αναφέρεται ρητά ότι η επένδυσή του «δεν πληρώθηκε με δικά του κεφάλαια, αλλά με τα κεφάλαια των πιο πάνω αναφερόμενων προσώπων, χωρίς να δίδεται εξήγηση για το γεγονός». Η περίπτωση του Αζίζ, αναφέρει η έκθεση, «είναι κατά την άποψή μας κλασική περίπτωση Πολιτικά Εκτεθειμένου Προσώπου που ενδεχομένως δεν μπορεί ή/και αποφεύγει να δικαιολογήσει την πηγή των εισοδημάτων του, εγείροντας υποψίες ότι αυτά δεν αποκτήθηκαν με νόμιμους τρόπους».[26]

 

Η μεταφορά των χρημάτων έγινε μέσω της Τράπεζας Κύπρου, η οποία αξιολόγησε τη συναλλαγή ως ύποπτη για ξέπλυμα χρήματος. Εφαρμόζοντας τους σχετικούς κανονισμούς, η Τράπεζα Κύπρου έκανε αναφορά στη ΜΟΚΑΣ, στις 11 Μαΐου 2015.  Η ΜΟΚΑΣ, επικαλούμενη τη συνάντηση που είχε ο πρόεδρος Αναστασιάδης με τον Αζίζ τέσσερις μήνες προηγουμένως, έστειλε, στις 16 Ιουνίου, επιστολή στο Προεδρικό και ενημέρωσε τον πρόεδρο για τις ύποπτες συναλλαγές του Αζίζ.[27]

 

Προφανώς η ΜΟΚΑΣ ήταν ενήμερη για το ενδιαφέρον του Αναστασιάδη στην υπόθεση αυτή και το κίνητρο της επιστολής στο Προεδρικό ήταν να ασκήσει έμμεση πίεση στον πρόεδρο να μην επιμείνει στην εκτέλεση της συναλλαγής, και να δημιουργήσει άλλοθι ότι τον είχε ενημερώσει. Η ΜΟΚΑΣ, ως θεσμικά ανεξάρτητη, είχε καθήκον να ερευνήσει την πηγή των χρημάτων. Αντί αυτού, στις 17 Ιουλίου, η Τράπεζα Κύπρου ξεμπλόκαρε τη συναλλαγή και κατέβαλε στους πωλητές του ξενοδοχείου το ποσό των €150.000 ως προκαταβολή. Στις 8 Αυγούστου 2015 εξοφλήθηκε το υπόλοιπο ποσό, που σημαίνει ότι η Τράπεζα είχε εγκρίνει και τη νέα μεταφορά των χρημάτων.[28]

 

Δύο εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της αγοράς των πρώτων ακινήτων από τον Σαουκάτ Αζίζ με χρήματα του Μαχφούζ, ο Αναστασιάδης έκανε το πρώτο προσωπικό του ταξίδι στις Σεϋχέλλες με το ιδιωτικό Τζάμπο του Σαουδάραβα. Συνεπώς, είναι εύλογη η υπόθεση ότι ο Μαχφούζ είχε ζητήσει τη βοήθεια του Αναστασιάδη για να ξεμπλοκάρει τα χρήματα που προορίζονταν για την αγορά του ακινήτου από τον Αζίζ.

 

Στο πλαίσιο της πολιτογράφησης του Αζίζ αγοράστηκαν, τον Οκτώβριο του 2015, δύο κατοικίες στη Λάρνακα συνολικής αξίας €760.000. Η πληρωμή έγινε και πάλι από κοινό λογαριασμό του Αμπντούλ Μπιν Μαχφούζ, του αδελφού και της αδελφής του. Το έμβασμα είχε φτάσει στην Τράπεζα Κύπρου στις 17 Σεπτεμβρίου 2015. Και πάλι η Τράπεζα Κύπρου πρέπει να είχε δυσκολία να εγκρίνει τη συναλλαγή. Τελικά, η πληρωμή στους πωλητές έγινε πέντε εβδομάδες αργότερα, στις 21 Οκτωβρίου.[29] Από τις 20 μέχρι τις 23 Οκτωβρίου 2015, ο Αναστασιάδης ταξίδεψε με το Τζάμπο 747 του Μαχφούζ από και προς τη Μαδρίτη, όπου έλαβε μέρος στο συνέδριο του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.

 

Η πολιτογράφηση του Αζίζ έγινε στο πλαίσιο συλλογικής επένδυσης μαζί με τέσσερις άλλους «επενδυτές», όλοι Ρώσοι, οι οποίοι πολιτογραφήθηκαν, μαζί και οι σύζυγοί τους. Από έρευνα στο διαδίκτυο, οι τρεις φαίνεται ότι είχαν επιχειρηματική δραστηριότητα στην Κύπρο, ενώ η τέταρτη αφορούσε την Gul­na­ra Kerimova, κόρη του Suleiman Abusaidovich Kerimov, ενός από τους πλουσιότερους ολιγάρχες της Ρωσίας, με περιουσία $14,4 δισεκατομμύρια. Ο Kerimov είναι έμπιστος του Βλαντιμίρ Πούτιν και από το 2018  βρίσκεται στη λίστα των κυρώσεων των Ηνωμένων Πολιτειών για τον ρόλο του στην προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Η πολιτογράφηση αυτών των ατόμων μέσω του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος έχει οπωσδήποτε οικονομική πτυχή. Προφανώς, αντί να αγοράσουν υπερτιμημένα ακίνητα για να αποκτήσουν την κυπριακή ιθαγένεια, κατέβαλαν κάποιο πολύ μικρότερο ποσό, και στην ουσία αγόρασαν τα διαβατήρια.

 

Τα άτομα αυτά δεν φαίνεται να έχουν σχέση με τον Αμπντούλ Μπιν Μαχφούζ, αλλά οι πολιτογραφήσεις σχετίζονται μαζί του, διότι έγιναν μέσω της αίτησης πολιτογράφησης του Αζίζ. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η οικονομική σχέση του Μαχφούζ με τον Αναστασιάδη τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Η πολιτογράφηση του Αζίζ ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2016. Από τα μέσα του 2016 ο Αναστασιάδης άρχισε να χρησιμοποιεί σε τακτική βάση τα αεροπλάνα του Μαχφούζ για τα υπηρεσιακά και τα ιδιωτικά του ταξίδια, χωρίς να γνωρίζει κανείς ποιος τα πλήρωνε.

 

Ο Αναστασιάδης πραγματοποίησε μερικές δεκάδες υπηρεσιακά και ιδιωτικά ταξίδια με το Boeing 737-800 της Jetstream Aviation. Όπως έχει αναφερθεί, το κόστος πτήσης ενός τέτοιου αεροπλάνου στοιχίζει περίπου €20.000 την ώρα. Επίσης, υπάρχει πρόσθετο κόστος για τη στάθμευση και την αναμονή του πληρώματος μέχρι την ολοκλήρωση μιας επίσκεψης. Ένα ταξίδι στη Νέα Υόρκη, με πολυήμερη αναμονή, μπορεί να στοιχίσει πέραν του μισού εκατομμυρίου ευρώ. Ο Αναστασιάδης έκανε τουλάχιστον τρία τέτοια ταξίδια, το 2017, το 2018 και το 2019. Το Προεδρικό αξιοποιούσε τα κονδύλια που είχε στη διάθεσή του για τα ταξίδια του προέδρου, αλλά ήταν πολύ περιορισμένα για να καλύψουν δαπάνες για υπερατλαντικές πτήσεις με ιδιωτικά τζετ.

 

Το 2019 το Προεδρικό ζήτησε προσφορές για την ενοικίαση τζετ για το ταξίδι του προέδρου στη Νέα Υόρκη, για να παραστεί στην τελετή έναρξης της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Υποβλήθηκαν δύο προσφορές, €330.000 και €360.000, που αφορούσαν μικρά τζετ με περιορισμένο αριθμό θέσεων. Η Jetstream Aviation υπέβαλε προσφορά €60.000 και πραγματοποίησε την πτήση με Boeing 737-800. Όταν ρωτήθηκε από τον γενικό ελεγκτή, «ο ιδιοκτήτης του αεροσκάφους της Jetstream Aviation Inc. απάντησε ότι το έπραξε για να συνεισφέρει στην Κυπριακή Δημοκρατία και τον λαό της». [30]  

 

Βεβαίως, η Κυπριακή Δημοκρατία και ο λαός της δεν σημαίνουν τίπο­τα για έναν Σαουδάραβα επιχειρηματία. Ο Αμπντούλ Μπιν Μαχφούζ έκανε μπίζνες. Δεν διέθετε τα αεροπλάνα του χωρίς ανταλλάγματα. Ούτε ο Κρις Λαζαρή και οι κληρονόμοι του πρόσφεραν €3 εκατομμύρια, όπως ψευδώς ισχυρίστηκε ο Πρόεδρος ενώπιον της ερευνητικής επιτροπής. Τα €3 εκατομμύρια, ή και περισσότερα, κάποιος άλλος τα πλήρωσε.

 

Στις 25 Αυγούστου 2016, σε μια πρωινή σύσκεψη στο Προεδρικό, ο Νίκος Χριστοδουλίδης είπε στον Ανδρέα Χατζηκυριάκο ότι ο πρόεδρος θα έκανε μονοήμερο ταξίδι στη Γερμανία, στις 11 Σεπτεμβρίου, και ήθελε αεροπλάνο. Ο Χατζηκυριάκος του είπε «OK», άνοιξε το δεφτέρι του και πήρε σημείωση.[31] Όπως αναφέρθηκε ήδη, ο Χατζηκυριάκος διαχειριζόταν τις πτήσεις του Αναστασιάδη όταν τον λογαριασμό τον πλήρωνε ο Ρώσος ολιγάρχης Ντμίτρι Ριμπολόβλεφ, όμως μετά που ο Ριμπολόβλεφ συμβιβάστηκε με τη σύζυγό του για την υπόθεση του διαζυγίου, δεν είχε κανένα κίνητρο να πληρώνει, και ο Αναστασιάδης αναζήτησε εναλλακτική λύση, την οποία βρήκε στον Μαχφούζ. Το γεγονός ότι ο Χατζηκυριάκος εξακολουθούσε να ρυθμίζει τα ταξίδια του Αναστασιάδη σημαίνει ότι ο μηχανισμός που είχε δημιουργηθεί με τη δήθεν δωρεά του Κρις Λαζαρή συνέχισε να λειτουργεί, με διαφορετική πηγή κεφαλαίων. Η πιο λογική εξήγηση είναι ότι οι Ρώσοι που πολιτογραφήθηκαν μαζί με τον Αζίζ, αντί να αγοράσουν υπερτιμημένα ακίνητα που δεν τα χρειάζονταν, και θα έπρεπε να τα συντηρούν, πλήρωσαν ένα ποσό και πήραν τα διαβατήρια χωρίς επένδυση. Με το ποσό αυτό δημιουργήθηκε ένα ταμείο, από το οποίο καλύπτονταν τα έξοδα για τη ναύλωση αεροσκαφών. Αυτή είναι μια εύλογη υπόθεση. Οι μόνοι που γνωρίζουν τα πραγματικά γεγονότα και θα μπορούσαν να διαφωτίσουν την κοινή γνώμη είναι ο Νίκος Χριστοδουλίδης και ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος. Ο Χριστοδουλίδης, ως μόνιμος συνοδός του Αναστασιάδη, ήταν τακτικός επιβάτης των τζετ, ενώ ο Χατζηκυριάκος πραγματοποίησε μαζί του τουλάχιστον δύο υπερατλαντικά ταξίδια.

 

Η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

 

Η παραχώρηση της ευρωπαϊκής ιθαγένειας σε όποιον είχε χρήματα να την αγοράσει προκάλεσε εξαρχής την αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πολιτογραφήσεις είναι θέμα εθνικής αρμοδιότητας των κρατών μελών, όμως το αποτέλεσμά τους επηρέαζε την Ευρώπη, διότι οι πολιτογραφηθέντες αποκτούσαν όλα τα προνόμια του Ευρωπαίου πολίτη. Ο Αναστασιάδης, ο οποίος είχε οικογενειακά οικονομικά συμφέροντα από το ΚΕΠ, δεν ήταν πρόθυμος να ακούσει τις ανησυχίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

 

Τον Απρίλιο του 2014, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισηγήθηκε στην κυβέρνηση της Κύπρου να τροποποιήσει το ΚΕΠ κατά τρόπο που να δικαιούνταν πολιτογράφηση μόνο αλλοδαποί που διατηρούσαν δεσμούς με τη χώρα. Η κυπριακή κυβέρνηση διαβεβαίωσε, ψευδώς, την Επιτροπή ότι «η κάθε αίτηση εξετάζεται ξεχωριστά από το Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο πέραν από τις επενδυτικές δραστηριότητες του αιτητή/τριας λαμβάνει σοβαρά υπόψη τους δεσμούς του με την Κύπρο».[32] Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ικανοποιήθηκε από τις διαβεβαιώσεις αυτές και ζητούσε να υπάρξει κανονισμός που να διασφαλίζει ότι όσοι αιτούνταν την κυπριακή ιθαγένεια έπρεπε να διαμένουν στη χώρα για τουλάχιστον 12 μήνες πριν από την υποβολή της αίτησης. Προκειμένου να συμμορφωθεί με τις εισηγήσεις των Βρυξελλών, το Υπουργείο Εσωτερικών ετοίμασε, τον Αύγουστο του 2014, προσχέδιο πρότασης προς το Υπουργικό Συμβούλιο για τροποποίηση των κριτηρίων του ΚΕΠ. Η κυβέρνηση έδωσε οδηγίες στον μόνιμο αντιπρόσωπο της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση να ενημερώσει την Επιτροπή ότι η ρύθμιση για 12μηνη παραμονή στην Κύπρο ως προϋπόθεση για υποβολή αίτησης πολιτογράφησης θα ετίθετο σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2015. Ωστόσο, σύμφωνα με το πόρισμα της Επιτροπής Νικολάτου, «το συγκεκριμένο προσχέδιο πρότασης δεν διαβιβάστηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο για λήψη τελικής απόφασης»,[33] και ως εκ τούτου ουδέποτε εφαρμόστηκε. Λόγω της άρνησης της Κύπρου να συνεργαστεί, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε, τον Απρίλιο του 2015, διαδικασία «διαρθρωμένου διαλόγου» (EU-PILOT),[34] με σκοπό τη διερεύνηση του ΚΕΠ.

 

Το Υπουργικό Συμβούλιο εισήγαγε τον Σεπτέμβριο του 2016 τον εξής κανονισμό στα κριτήρια του ΚΕΠ: «Ο αιτών, πριν την πολιτογράφησή του ως Κύπριος πολίτης, θα πρέπει να είναι κάτοχος άδειας παραμονής στην Κυπριακή Δημοκρατία. Σε περίπτωση που ο αιτών δεν είναι ήδη κάτοχος άδειας παραμονής, θα μπορεί να υποβάλει αίτηση για χορήγηση άδειας μετανάστευσης».[35] Η τροποποίηση αυτή ήταν άνευ ουσίας. Όπως συμπέρανε και η Επιτροπή Νικολάτου, με την υποβολή αίτησης για πολιτογράφηση, ο αιτητής υπέβαλλε ταυτόχρονα αίτηση για άδεια μετανάστευσης. «Μερικούς μήνες αργότερα (όσο χρειαζόταν δηλαδή για να εξεταστεί η αίτησή του) λάμβανε και την πολιτογράφηση».[36]

 

Τον Οκτώβριο του 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενημέρωσε την κυβέρνηση της Κύπρου ότι εξακολουθούσε να την ανησυχεί «το γεγονός ότι το κυπριακό σχέδιο για την πολιτογράφηση επενδυτών χορηγεί την κυπριακή υπηκοότητα, και συνεπώς την ιθαγένεια της Ένωσης, στη βάση μιας αποκλειστικά οικονομικής σχέσης με την Κύπρο, χωρίς οποιαδήποτε απαίτηση εγκαθίδρυσης πραγματικού δεσμού με τη χώρα, όπως για παράδειγμα, απαίτηση διαμονής στην Κύπρο για επαρκές χρονικό διάστημα».[37]

 

Η Κύπρος, δηλαδή ο πρόεδρος Αναστασιάδης, ο οποίος είχε τον τελικό λόγο σε οτιδήποτε αφορούσε το ΚΕΠ, αρνείτο να συμμορφωθεί και επέμενε ότι η παραχώρηση ιθαγένειας ήταν εθνική αρμοδιότητα και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχε λόγο. Είναι σύνηθες φαινόμενο η διαφωνία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με ένα κράτος μέλος, ιδιαίτερα όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα. Στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης όμως, ίσως να μην υπάρχει άλλο παράδειγμα αντιπαράθεσης με διακύβευμα τα ατομικά συμφέροντα του ηγέτη ενός κράτους μέλους.

 

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε διαδικασία εσωτερικής διαβούλευσης για να διαμορφώσει μια στέρεα νομική βάση που θα της επέτρεπε να επιβάλει έλεγχο στα προγράμματα πολιτογράφησης. Αυτή η διαδικασία κράτησε δύο χρόνια. Τελικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε την προσέγγιση ότι η ανεξέλεγκτη παραχώρηση της ευρωπαϊκής υπηκοότητας αποτελούσε κίνδυνο για την ασφάλειά της. Η επίτροπος Δικαιοσύνης Βέρα Γιούροβα αναφέρθηκε στις προθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ομιλία της στη Μάλτα τον Οκτώβριο του 2018: «Έχουμε εύλογες ανησυχίες, διότι αν σε μια χώρα ένα επικίνδυνο άτομο αποκτήσει υπηκοότητα, αποκτά υπηκοότητα για όλη την Ευρώπη. Ίσως πρέπει όλοι μαζί να επαναδιαπραγματευτούμε όλο το σύστημα και όλη την αρμοδιότητα της Ευρώπης».[38]

 

Τον Ιανουάριο του 2019, το Κολέγιο των Επιτρόπων ενέκρινε και δημοσιοποίησε έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις χρυσές βίζες και τα χρυσά διαβατήρια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κάλεσε τα κράτη μέλη να καταργήσουν την παραχώρηση υπηκοότητας σε ξένους επενδυτές, επισημαίνοντας ότι κατά την εφαρμογή τους τα σχέδια αυτά προκαλούσαν διαφθορά και εξυπηρετούσαν το ξέπλυμα χρήματος. Η έκθεση ανέφερε ότι η παραχώρηση ιθαγένειας σε επενδυτές ξένων χωρών ήταν μεν εθνική αρμοδιότητα, ωστόσο αυτό αφορούσε και την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεδομένου ότι κάθε πρόσωπο που αποκτούσε την ιθαγένεια ενός κράτους μέλους αποκτούσε ταυτόχρονα και την ιθαγένεια της Ένωσης. «Ένας πολίτης μιας χώρας της ΕΕ έχει το δικαίωμα να ταξιδεύει σε άλλες χώρες, να ασκεί οικονομικές δραστηριότητες εντός της εσωτερικής αγοράς των 28 χωρών και να ψηφίζει στις τοπικές και ευρωπαϊκές εκλογές», σημειωνόταν.[39]

 

Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έκανε ειδική αναφορά στα τρία κράτη μέλη τα οποία εφάρμοζαν επενδυτικά σχέδια πολιτογράφησης τα οποία, σε αντίθεση με άλλα κράτη μέλη που παρείχαν άδεια παραμονής, παρείχαν απευθείας διαβατήριο και ιθαγένεια στους επενδυτές: ήταν η Κύπρος, η Μάλτα και η Βουλγαρία. Αμέσως μετά τη δημοσιοποίηση της έκθεσης, ο πρόεδρος Αναστασιάδης αμφισβήτησε ξανά την αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο ζήτημα αυτό. «Τα θέματα υπηκοοτήτων είναι καθαρά εθνικής αρμοδιότητας», είπε, και κατάγγειλε ότι «στοχοποιείται [η Κύπρος] για τους καλά γνωστούς λόγους, είτε για ανταγωνιστικότητα είτε για άλλους λόγους». Ο Αναστασιάδης ισχυρίστηκε ότι η Κύπρος είχε «τα αυστηρότερα κριτήρια» από όλες τις χώρες που πρόσφεραν τη δυνατότητα απόκτησης της ευρωπαϊκής υπηκοότητας.[40]

 

Την ίδια μέρα που ανακοινώθηκε η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο επίτροπος της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση Χρήστος Στυλιανίδης θα ταξίδευε αεροπορικά με συναδέλφους του, και από το αεροδρόμιο των Βρυξελλών τηλεφώνησε στον Αναστασιάδη για να συζητήσουν το θέμα. Στην παρουσία και άλλων επιτρόπων που ταξίδευαν μαζί του, ο Στυλιανίδης προσπαθούσε να εξηγήσει στον Αναστασιάδη ότι είχε σοβαρό πρόβλημα με τα διαβατήρια και έπρεπε να ληφθούν διορθωτικά μέτρα. Η συζήτηση ήταν έντονη και σε ψηλούς τόνους. Ο Αναστασιάδης ήταν έξαλλος με τον Στυλιανίδη, επειδή δεν είχε αποτρέψει την κυκλοφορία της έκθεσης της Επιτροπής που έθετε σε κίνδυνο τη βιομηχανία των διαβατηρίων.[41]

 

Δούρειος ίππος ξένων δυνάμεων

 

Οι ανησυχίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ζητήματα ασφάλειας δεν ήταν άνευ λόγου. Το σχέδιο πολιτογραφήσεων ήταν πύλη διείσδυσης και δραστηριοποίησης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης στελεχών αυταρχικών καθεστώτων, όπως της Ρωσίας και της Κίνας. Το ιταλικό κρατικό κανάλι RAI3 ερεύνησε την υπόθεση πολιτογράφησης ενός Κινέζου επενδυτή, του Lai Liang, ο οποίος φαίνεται να ενεργούσε για λογαριασμό της κινεζικής κυβέρνησης. Ο Lai Liang πολιτογραφήθηκε Κύπριος μέσω του ΚΕΠ και ακολούθως, με μια τυπική διαδικασία, άλλαξε το όνομά του στο ελληνικό Αλέξανδρος Ρήγας, ενώ διατήρησε και το διαβατήριο της χώρας του με το κινεζικό όνομα. Ο Lai Liang ή Αλέξανδρος Ρήγας είχε κι ένα τρίτο όνομα, Richard Liang, με το οποίο δραστηριοποιείτο στον Καναδά!

 

Ο Lai Liang ήταν διευθυντής της κυπριακής εταιρείας S.K.S. Eustars Investment Ltd. Πίσω από την κυπριακή εταιρεία βρισκόταν μια καναδική εταιρική οντότητα συνδεδεμένη με τον Richard Liang, που ήταν το ίδιο πρόσωπο με τον Lai Liang και τον Αλέξανδρο Ρήγα. Η κυπριακή εταιρεία ήταν ο μοναδικός μέτοχος της ιταλικής εταιρείας International Radio & Media, η οποία ήταν ιδιοκτήτρια του ραδιοφωνικού σταθμού China FM στην Ιταλία, ενώ ήταν συνδεδεμένη και με έναν ραδιοφωνικό σταθμό στην Ισπανία.

 

Τον Ιανουάριο του 2020 ο Lai Liang παραιτήθηκε από διευθυντής της International Radio & Media και τον αντικατέστησε ο… ίδιος ως Αλέξανδρος Ρήγας. Ως λόγος της παραίτησης αναφέρθηκαν τα πολλά ταξίδια που πραγματοποιούσε ο Lai Liang. Οι δημοσιογράφοι του RAI3 που ερευνούσαν το ιδιοκτησιακό καθεστώς του China FM διαπίστωσαν ότι ο Lai Liang και ο διάδοχός του στην εταιρεία Αλέξανδρος Ρήγας γεννήθηκαν την ίδια μέρα και είχαν την ίδια διεύθυνση στην Κύπρο. 

 

Ο Cataldo Ciccolella, δημοσιογράφος του RΑΙ3 ο οποίος συμμετείχε στην έρευνα, είπε στο ρεπορτάζ ότι το συμπέρασμα που έβγαινε από τη δημοσιογραφική έρευνα ήταν πως η Κύπρος αποτελούσε το παραθυράκι για τα σχέδια του Πεκίνου στην Ευρώπη. Εξήγησε πως η κινεζική κυβέρνηση «θέλει να ελέγχει τους Κινέζους της διασποράς σε όλη την Ευρώπη» και ότι «η Κύπρος προσφερόταν ως εφαλτήριο για την υλοποίηση του σχεδίου μέσω του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος».[42]

 

Ο Gian Gaetano Bellavia, Ιταλός εμπειρογνώμονας σε θέματα ξεπλύματος χρήματος, μιλώντας στην ιταλική τηλεόραση σχολίασε: «Έχει δημιουργηθεί μία περίπλοκη δομή, ιδιαίτερα με εταιρείες offshore μέσω Κύπρου που καταλήγουν στον Ειρηνικό Ωκεανό, στο Βανκούβερ, ώστε να μην είναι ξεκάθαρο ποιος βρίσκεται από πίσω. Και πιθανότατα την υλοποίηση αυτής της επιχείρησης έχει αποφασίσει η κινεζική κυβέρνηση, αλλά χωρίς να φαίνεται ή ίδια».

 

Μια παρόμοια περίπτωση αφορά την πολιτογράφηση Ρώσων πολιτών προσκείμενων στο καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν, μέσω της ρωσικής τράπεζας RCB, η οποία λειτουργούσε τότε στην Κύπρο. Η RCB ήταν από τις πρώτες οικονομικές οντότητες που έκαναν χρήση του επενδυτικού προγράμματος, το 2008, αμέσως μετά που θεσπίστηκε. Συνολικά οκτώ διευθυντικά στελέχη της RCB εξασφάλισαν κυπριακά διαβατήρια την περίοδο από το 2008 μέχρι το 2011, ενώ άλλα 24 στελέχη ή και πελάτες της RCB πολιτογραφήθηκαν από το 2013 μέχρι το 2019 μέσω του ΚΕΠ.[43]

 

Τα πρώτα σχέδια πολιτογράφησης προέβλεπαν καταθέσεις μέχρι 10 εκατομμύρια λίρες (18 εκατομμύρια ευρώ). Τα χρήματα αυτά έπρεπε να μεταφερθούν από το εξωτερικό και να επενδυθούν στην Κύπρο. Η RCB έδινε μια βεβαίωση ότι ο αιτητής είχε κατατεθειμένο στην τράπεζα το ποσό των 10 εκατομμυρίων λιρών ακριβώς. Τις βεβαιώσεις υπέγραφαν οι ενδιαφερόμενοι, χωρίς αποδεικτικά στοιχεία που να τεκμηριώνουν ότι υπήρχαν πράγματι προσωπικές καταθέσεις. Η Επιτροπή Νικολάτου, ύστερα από μελέτη των δηλωμένων εισοδημάτων των πολιτογραφηθέντων, εξέφρασε την υπόνοια ότι οι βεβαιώσεις που έδινε η RCB ήταν ψευδείς.[44]

 

Η RCB ήταν θυγατρική της κρατικών ρωσικών συμφερόντων τράπεζας VTB και χρησιμοποιείτο από το περιβάλλον του Πούτιν για παράνομη διακίνηση χρημάτων.[45] Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, η VTB τοποθετήθηκε στη λίστα των κυρώσεων που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση στη Ρωσία κατά οντοτήτων, ενώ μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υποχρέωσε την RCB να τερματίσει τις τραπεζικές δραστηριότητές της στην Κύπρο. Η πολιτογράφηση πολλών από τα στελέχη της RCB είχε προηγηθεί των πιο πάνω γεγονότων. Ωστόσο, σύμφωνα με το πόρισμα της Επιτροπής Νικολάτου, «έπρεπε να προβληματίσει το Υπουργείο Εσωτερικών η πρακτική να πολιτογραφούνται άτομα προσκείμενα σε ξένες κυβερνήσεις που διορίζονται σε σημαντικές θέσεις κρατικών οργανισμών».[46]

 

Με αφορμή την πολιτογράφηση στελεχών της RCB, η Επιτροπή Νικολάτου επεσήμανε ότι η ιδιότητα του επενδυτή για ένα πολιτικά εκτεθειμένο πρόσωπο θα έπρεπε να τυγχάνει διαφορετικής αντιμετώπισης και να εξετάζεται με τη δέουσα επιμέλεια. Τέτοιες ευαισθησίες δεν υπήρχαν στην Κύπρο, ειδικά όταν επρόκειτο για ρωσικά συμφέροντα. Τουναντίον, Κύπριοι που ήταν πολιτικά εκτεθειμένα πρόσωπα κατείχαν θέσεις στο διοικητικό συμβούλιο της RCB, όπως ο πρώην γενικός εισαγγελέας Πέτρος Κληρίδης, η πρώην υπουργός Εξωτερικών Ερατώ Κοζάκου Μαρκουλλή και ο πρώην γενικός διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών Σώτος Ζακχαίος. Ο τελευταίος, ενώ ήταν εκτελεστικός διευθυντής της RCB, διορίστηκε από τον πρόεδρο Αναστασιάδη ειδικός απεσταλμένος του για τις σχέσεις της Κύπρου με τη Ρωσία. Ο Ζακχαίος είχε στενή συνεργασία και επικοινωνία με τον Αναστασιάδη, και ήταν σε θέση να διεκδικεί την ικανοποίηση αιτημάτων της RCB με το επιχείρημα ότι η Ρωσία ήταν φίλη και σύμμαχος χώρα.

 

Η λειτουργός του Υπουργείου Εσωτερικών Χριστίνα Καούλλα, η οποία διεκπεραίωνε αιτήσεις πολιτογράφησης, κατέθεσε στην Επιτροπή Νικολάτου ότι ο Σώτος Ζακχαίος ήταν εκείνος που είχε προωθήσει όλες τις αιτήσεις που προέρχονταν από την RCB.[47] Το 2018, όταν υπουργός Εσωτερικών ήταν ο Κωνσταντίνος Πετρίδης, ο Ζακχαίος έκανε αίτηση για την πολιτογράφηση της Alina Solovyeva, συζύγου του αντιπροέδρου της VTB Yuriy Soloviev. Ο Πετρίδης δεν ενέκρινε την πολιτογράφηση, διότι η VTB βρισκόταν στη λίστα των κυρώσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας. Μετά την απόρριψη της αίτησης, ο Ζακχαίος τηλεφωνούσε στην Καούλλα και πίεζε για αναθεώρηση της απόφασης απόρριψης. Όταν το αίτημά του δεν ικανοποιήθηκε, επισκέφθηκε αυτοπροσώπως το Υπουργείο Εσωτερικών συνοδευόμενος από τον διευθύνοντα σύμβουλο της RCB Kirill Zimarin, και ζήτησαν εξηγήσεις από τον Πετρίδη. «Ήταν ιδιαίτερα έντονοι, σε σημείο που έφτασε ο ένας εκ των δύο να με αποκαλέσει σχεδόν προδότη και ότι θα έβλαπτα τις σχέσεις μεταξύ της Κύπρου και της Ρωσίας», είπε ο Πετρίδης.[48] Ο Ζακχαίος κατάγγειλε τον Πετρίδη στον πρόεδρο Αναστασιάδη.

 

Η περίπτωση της RCB είναι ενδεικτική του βαθμού διείσδυσης και επιρροής της Ρωσίας στο σύστημα εξουσίας στην Κύπρο. Η Κύπρος είχε σχέση εξάρτησης από τη Ρωσία, και μέρος αυτής της σχέσης ήταν ο χρηματισμός πολιτικά εκτεθειμένων προσώπων. Διόλου τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι το 50% των πολιτογραφήσεων μέσω του ΚΕΠ αφορούσαν Ρώσους. Ακόμη και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, η Κύπρος έδινε στη ρωσική κυβέρνηση πληροφορίες για τη διαδικασία επιβολής κυρώσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση κατά της Ρωσίας.[49]

 

Η περίπτωση του Τζο Λόου

 

Μια άλλη μεγάλη κατηγορία ατόμων τα οποία επωφελήθηκαν από το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα και εξασφάλισαν την κυπριακή υπηκοότητα ήταν οι διεθνείς απατεώνες. Υπάρχουν δεκάδες τέτοιες περιπτώσεις οι οποίες απασχόλησαν τον διεθνή τύπο και διερευνήθηκαν από τις Επιτροπές Καλογήρου και Νικολάτου. Για τους σκοπούς αυτής της έρευνας παρουσιάζεται εξαντλητικά μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση διεθνούς απατεώνα ο οποίος πολιτογραφήθηκε Κύπριος. Πρόκειται για τον Τζο Λόου, ο οποίος ήταν σύμβουλος του πρωθυπουργού της Μαλαισίας Νατζίπ Ραζάκ. Ο Τζο Λόου θεωρείται ο εγκέφαλος ενός σκανδάλου υπεξαίρεσης 4,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το επενδυτικό ταμείο 1Malaysia Development Berhad (1MDB) και αναζήτησε προστασία από την Κύπρο μέσω του ΚΕΠ.

 

Το επενδυτικό ταμείο 1MDB δημιουργήθηκε από την κυβέρνηση της Μαλαισίας για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, μεταξύ 2009 και 2015. Τα χρήματα υπεξαιρέθηκαν από υψηλόβαθμους αξιωματούχους του ταμείου και τους συνεργάτες τους. Στη συνέχεια ξεπλύθηκαν μέσω μιας σειράς πολύπλοκων συναλλαγών και εταιρειών-βιτρίνα (shell companies) με τραπεζικούς λογαριασμούς στη Σιγκαπούρη, την Ελβετία, το Λουξεμβούργο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η υπεξαίρεση των πόρων του ταμείου 1MDB χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ως το μεγαλύτερο οικονομικό σκάνδαλο στην ιστορία.[50]

 

Tον Φεβρουάριο του 2015, o ρόλος του Τζο Λόου στο σκάνδαλο ήταν στην πρώτη σελίδα της New York Times.[51] Σύμφωνα με έρευνα του Προγράμματος Διερεύνησης Υποθέσεων Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς (OCCRP), στα μέσα του 2015 οι τράπεζες ήταν όλο και πιο επιφυλακτικές απέναντι στον Τζο Λόου, το ίδιο και οι κυβερνήσεις. Διεξάγονταν εναντίον του έρευνες από τις διωκτικές αρχές της Σιγκαπούρης και της Ελβετίας, ενώ τον παρακολουθούσαν και οι αμερικανικές αρχές. «Χρειαζόταν ένα ασφαλές καταφύγιο τόσο για τον εαυτό του όσο και για τα χρήματά του», και το αναζήτησε στην Κύπρο, γράφει το OCCRP.[52]

 

Τον Μάιο του 2015, ο Τζο Λόου υπέγραψε συμφωνία με τη Henley & Partners, την πιο γνωστή εταιρεία για την απόκτηση υπηκοότητας μέσω επένδυσης στον κόσμο, για να του παράσχει τις υπηρεσίες της. Η Henley & Partners ανέθεσε στον διεθνή οίκο Thomson Reuters να κάνει έρευνα δέουσας επιμέλειας (due diligence) για τον Τζο Λόου. H Thomson Reuters παρέδωσε τα αποτελέσματα στις 2 Ιουνίου 2015. Η έρευνα κατέδειξε ότι είχε πρόβλημα ως πολιτικά εκτεθειμένο πρόσωπο, είχε κατηγορίες εναντίον του για ξέπλυμα βρώμικου χρήματος και κατηγορείτο για απάτη και παραβίαση χρηματοπιστωτικών κανονισμών.[53]

 

Η Henley & Partners συμβλήθηκε με την εταιρεία παροχής υπηρεσιών FidesCorp, που εδρεύει στη Λευκωσία, την οποία χρησιμοποίησε ως «ασπίδα για να αποφύγει τον έλεγχο της σχέσης της με τον Τζο Λόου».[54] Η FidesCorp είχε υποβάλει συνολικά 119 αιτήσεις πολιτογράφησης, οι οποίες αφορούσαν εκατοντάδες διαβατήρια.[55] Διευθύνων σύμβουλος της FidesCorp ήταν ο Σάββας Πογιατζής, γαμπρός τότε του προέδρου της Βουλής Δημήτρη Συλλούρη, ο οποίος είχε στενή συνεργασία με τον πρόεδρο Αναστασιάδη και σε άλλες σοβαρές υποθέσεις διαφθοράς.[56] Ο Συλλούρης χρησιμοποιούσε την ιδιότητά του ως δεύτερου τη τάξει πολιτειακού αξιωματούχου, για να προωθεί αιτήσεις πολιτογράφησης.[57]

 

Εκείνη την περίοδο ιδρύθηκε και η εταιρεία Donnica Management Ltd. H Donnica ήταν μέρος ενός δαιδαλώδους ιδιοκτησιακού καθεστώτος, με το οποίο ήταν συνδεδεμένοι ο εκπρόσωπος της Henley & Partners στην Κύπρο Γιάννης Τρισόκκας και η Ha Thi Hong Gam,[58] διευθύντρια της Henley & Partners στο Βιετνάμ. Η Donnica ήταν μια εταιρεία-βιτρίνα, πίσω από την οποία βρίσκονταν άλλες εταιρείες, συνδεδεμένες με συνεργάτες της Henley & Partners στην Κύπρο. Η Donnica έκανε συμφωνία με την αρχιεπισκοπή, για την απόκτηση εκκλησιαστικής γης στην τουριστική περιοχή της Αγίας Νάπας. Η εταιρεία σχεδίαζε να ανεγείρει επαύλεις και να τις πωλήσει στο πλαίσιο του ΚΕΠ. Τις επαύλεις θα ανέγειρε η εταιρεία Skyprime, η οποία είναι συνδεδεμένη με την Donnica και ήταν μακροχρόνιος συνεργάτης της Henley & Partners στην Κύπρο.[59] Οι πραγματικοί ιδιοκτήτες όλων αυτών των εταιρειών ήταν κρυμμένοι πίσω από την εταιρεία Memphisco (Nominees) Ltd, που ανήκε στο δικηγορικό γραφείο Τσίτσιος & Συνεργάτες, στο οποίο κατέληγαν όλες οι συνδεδεμένες εταιρείες.[60]

 

Λόγω της συμφωνίας αυτής, στην εικόνα μπήκε και ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος.[61] Ο Χρυσόστομος διατηρούσε ιδιαίτερη σχέση με τον Αναστασιάδη, η οποία είχε και οικονομικές προεκτάσεις. Μία περίπτωση αθέμιτης οικονομικής συναλλαγής μεταξύ των δύο ήταν αυτή που αναφέρεται στο προηγούμενο κεφάλαιο, της αγοράς, το 2014, από τη σύζυγο του προέδρου, Άντρη Αναστασιάδη, μιας έκτασης γης που ανήκε στην αρχιεπισκοπή, σε πολύ χαμηλή τιμή και με όρους αποπληρωμής που παρέπεμπαν σε ξέπλυμα χρήματος.

 

Δύο μήνες πριν τη συμφωνία για την αγορά της έκτασης αυτής από την Άντρη Αναστασιάδη, το Υπουργικό Συμβούλιο είχε εγκρίνει την παραχώρηση στην αρχιεπισκοπή κρατικής γης μεγάλης αξίας στην Αγία Νάπα, με αντάλλαγμα απαλλοτρίωση εκκλησιαστικής γης στη Λευκωσία. H αρχιεπισκοπή είχε αιτηθεί την ανταλλαγή από το 2011, αλλά το αίτημά της δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί με βάση την κείμενη νομοθεσία. Στις 10 Οκτωβρίου 2013, το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε το αίτημα, θεωρώντας την περίπτωση εξαιρετική.[62]

 

Συνομιλητής του αρχιεπισκόπου στη συμφωνία που έκανε με την εταιρεία Donnica για την αξιοποίηση της εκκλησιαστικής γης στην Αγία Νάπα ήταν ο Χρίστος Χαρτούμπαλος. Σε κατάθεσή του στην Επιτροπή Νικολάτου, ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος είπε ότι ο ίδιος προσωπικά είχε διαπραγματευτεί την πώληση της γης, αλλά δεν γνώριζε το όνομα της εταιρείας που την απέκτησε. «Εγώ ξέρω τον Χαρτούπαλλο, ο οποίος έρχεται τακτικά μέχρι σήμερα, έρχεται τακτικά και τον βλέπω», είπε.[63] Ο Χρίστος Χαρτούμπαλος έχει εγκληματικό ιστορικό. Kαταδικάστηκε το 2000 για απόσπαση χρημάτων με ψευδείς παραστάσεις, πλαστοπροσωπία και συγκάλυψη, με συγκατηγορούμενο τον Αντώνη Φανιέρο, ο οποίος θεωρείτο νονός του υπόκοσμου.

 

Ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος ήταν περισσότερο αφελής παρά απατεώνας, και τύγχανε εκμετάλλευσης από τους επιχειρηματίες ανάπτυξης γης, οι οποίοι, λόγω της σχέσης που είχε με τον Αναστασιάδη, τον χρησιμοποιούσαν ως μεσάζοντα για την επιτάχυνση των αιτήσεων πολιτογράφησης. Ο αρχιεπίσκοπος είχε το ελεύθερο από τον Αναστασιάδη να επικοινωνεί με τους υπουργούς και τις κρατικές υπηρεσίες, και να ζητεί εξυπηρετήσεις. «Έχω στείλει πολλές επιστολές, σε πάρα πολλούς Υπουργούς. Δεν μπορώ να θυμηθώ, διότι είναι εκατοντάδες, για να μην πω χιλιάδες οι επιστολές που έχω στείλει μέχρι τώρα και στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στους Υπουργούς και σε Γενικούς Διευθυντές»,[64] είπε ο ίδιος σε κατάθεσή του στην Επιτροπή Νικολάτου. Ωστόσο, ο αρχιεπίσκοπος ήταν μόνο ένα γρανάζι σε αυτό το σύστημα διαφθοράς. Πίσω από αυτό το κύκλωμα ταχύρρυθμης διαδικασίας πολιτογράφησης του Τζο Λόου υπήρχε ένα άλλο, πανίσχυρο, αόρατο χέρι, το οποίο παρενέβαινε και παραμέριζε κάθε εμπόδιο που προβαλλόταν.

 

Οι εταιρείες που αξιοποίησαν τη γη της αρχιεπισκοπής στην Αγία Νάπα ήταν συνδεδεμένες με τη Henley & Partners, και οι αναπτύξεις που έγιναν ήταν προσαρμοσμένες στα κριτήρια του ΚΕΠ. Σύμφωνα με στοιχεία που καταγράφονται στο πόρισμα της Επιτροπής Νικολάτου, στο τεμάχιο όπου βρίσκεται η έπαυλη του Τζο Λόου ανεγέρθηκαν συνολικά επτά επαύλεις και διατέθηκαν όλες στο πλαίσιο του ΚΕΠ. Για τις έξι επαύλεις, η τιμή πώλησής τους ήταν περίπου 2,3 εκατομμύρια, ενώ εκείνη του Τζο Λόου πωλήθηκε 6 εκατομμύρια.[65]

 

Υπάρχει εύλογη εξήγηση για την υπερτιμολόγηση της έπαυλης που συμφώνησε να αγοράσει ο Τζο Λόου: Το 2015, όταν προωθείτο η πολιτογράφησή του, το ύψος της επένδυσης που απαιτείτο από το ΚΕΠ ήταν 5 εκατομμύρια ευρώ, ενώ υπήρχε και η δυνατότητα των συλλογικών επενδύσεων με 2,5 εκατομμύρια. Ο Τζο Λόου ενδιαφερόταν να αγοράσει διαβατήριο, και το ήθελε αμέσως. Αποδέχθηκε να αγοράσει μία έπαυλη 5 εκατομμύρια, όσο ήταν και το όριο της ατομικής επένδυσης, συν €250.000 ΦΠΑ. Το κυπριακό κράτος χρέωνε μειωμένο συντελεστή ΦΠΑ 5% στις βίλες των επενδυτών του ΚΕΠ, επειδή τις κατέτασσε στην κατηγορία της πρώτης κατοικίας.[66] Επίσης, συμφώνησε να πληρώσει €660.000 προμήθεια στη Henley & Partners και €60.000 για έξοδα διεκπεραίωσης της αίτησης.[67] Το επιπλέον ποσό σε σύγκριση με τις αντίστοιχες χρεώσεις του ντιβέλοπερ στην ίδια περιοχή παρείχε ένα μαξιλάρι 3 περίπου εκατομμυρίων, το οποίο προφανώς προοριζόταν για μίζες προώθησης της εξαιρετικά προβληματικής αίτησης του Τζο Λόου.

 

Η πολιτογράφηση του Τζο Λόου απασχόλησε αρχικά την Επιτροπή Καλογήρου, η οποία ετοίμασε ειδική έκθεση για την περίπτωσή του.[68] Η έκθεση αυτή εμπλουτίστηκε στη συνέχεια από την Επιτροπή Νικολάτου, με πρόσθετες πληροφορίες. Το έγγραφο αυτό της Επιτροπής Νικολάτου, έκτασης 37 σελίδων, περιέχει πληθώρα πληροφοριών για το παρασκήνιο της πολιτογράφησης του Τζο Λόου.[69]

 

Ο Τζο Λόου, για να μη φαίνεται ο ίδιος, είχε εγγράψει δύο εταιρείες στην Κύπρο μέσω των οποίων θα έκανε την επένδυση, την Damarion Holdings Ltd και την Beagan Management Ltd. Και οι δύο είχαν έδρα το γραφείο του Σάββα Πογιατζή. Στις 16 Ιουνίου 2015, ο Τζο Λόου άνοιξε προσωπικό λογαριασμό στην Τράπεζα Κύπρου, καθώς και λογαριασμούς για τις δύο εταιρείες του.[70]

 

Στις 21 Ιουνίου 2015, ο συνεργάτης της Henley & Partners στην Κύπρο Γιάννης Τρισόκκας έστειλε email στον Τζο Λόου και τον ενημέρωσε για τα επόμενα βήματα για την υπογραφή των συμβολαίων αγοράς της βίλας. Ο Τρισόκκας έδωσε οδηγίες στον Λόου να μεταφέρει το συμφωνηθέν ποσό των 5,96 εκατομμυρίων ευρώ σε καταπιστευτικό λογαριασμό (escrow account) που του είχε ανοίξει το γραφείο παροχής υπηρεσιών FidesCorp.[71] Τρεις μέρες αργότερα, ο Τζο Λόου έκανε το έμβασμα στον πιο πάνω λογαριασμό στην Τράπεζα Κύπρου.[72]

 

Ο χρόνος ήταν τόσο πιεστικός, που η εταιρεία Began, την οποία είχε ιδρύσει ο Τζο Λόου ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό, υπέγραψε αμέσως ένα εντελώς πρόχειρο αγοραπωλητήριο συμβόλαιο με την εταιρεία Donnica, για την αγορά μίας έπαυλης αξίας 5 εκατομμυρίων συν το ΦΠΑ. Στις 6 Ιουλίου 2015 υποβλήθηκε από το γραφείο FidesCorp, απευθείας στον υπουργό Εσωτερικών Σωκράτη Χάσικο, αίτηση πολιτογράφησης του Τζο Λόου. Στην αίτηση επισυνάφθηκε το πρόχειρο συμβόλαιο, χωρίς ημερομηνία και χωρίς να είναι καν χαρτοσημασμένο. Ως διεύθυνση μόνιμης διαμονής αναφέρθηκε το άδειο οικόπεδο όπου θα κτιζόταν η έπαυλη. Τον Τζο Λόου συνέστησαν δύο άτομα που εργάζονταν σε εταιρείες που τον εκπροσωπούσαν και «μπορούν να θεωρηθούν ως agents του επενδυτή».[73] Και στο σημείο της αίτησης που όφειλε να αναφέρει τυχόν δικαστικά μέτρα εναντίον του, ο Λόου απέφυγε να απαντήσει.

 

Με βάση τα κριτήρια του ΚΕΠ, ο επενδυτής όφειλε να επισυνάψει στην αίτησή του ένα έγκυρο συμβόλαιο αγοραπωλησίας και αποδεικτικά στοιχεία ότι τα χρήματα καταβλήθηκαν πράγματι στον πωλητή. Η αίτηση προωθήθηκε αμέσως στο Υπουργείο Οικονομικών, για αξιολόγηση των οικονομικών κριτηρίων. Στις 29 Ιουλίου 2015, λειτουργός του Υπουργείου Οικονομικών ενημέρωσε τον Σάββα Πογιατζή της FidesCorp «ότι η πολιτογράφηση του Jho Low δεν μπορεί να προχωρήσει», επειδή «δεν είχαν επισυναφθεί τα απαραίτητα δικαιολογητικά έγγραφα» που να επιβεβαιώνουν ότι έγινε η επένδυση.[74] Ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος επικοινώνησε ο ίδιος με το Υπουργείο Οικονομικών και έδωσε διαβεβαιώσεις ότι θα έστελνε ο ίδιος τα έγγραφα που έλειπαν. «Ως έχετε μιλήσει με τον Μακαριώτατο, το αγοραπωλητήριο έγγραφο, πλήρως χαρτοσημασμένο και απόδειξη κατάθεσής του στο Κτηματολόγιο θα σας προωθηθούν από την Αρχιεπισκοπή», ανέφερε ο Σάββας Πογιατζής σε απαντητικό email προς το Υπουργείο Οικονομικών.[75] Ο Πογιατζής ανέφερε επίσης ότι ο αρχιεπίσκοπος θα προσκόμιζε και την απόδειξη είσπραξης του τιμήματος της επένδυσης. Ο αρχιεπίσκοπος δεν έστειλε κανένα έγγραφο, αλλά το Υπουργείο Οικονομικών ενέκρινε την οικονομική πτυχή της αίτησης. Στις 25 Αυγούστου 2015, λειτουργός του Υπουργείου Οικονομικών, ενεργώντας «εκ μέρους του γενικού διευθυντή», ενημέρωσε το Υπουργείο Εσωτερικών ότι «o Jho Low πληροί το οικονομικό κριτήριο» για να αιτηθεί κατ’ εξαίρεση πολιτογράφηση.[76]  

 

Αυτή ήταν μια καθ’ ολοκληρία ψευδής βεβαίωση. Σύμφωνα με την ειδική έκθεση της Επιτροπής Νικολάτου για την πολιτογράφηση του Τζο Λόου, «η επένδυση του υπό συζήτηση επενδυτή δεν ικανοποιεί το οικονομικό κριτήριο», επειδή δεν υποβλήθηκαν τα κατάλληλα έγγραφα.[77] Αυτή ήταν η πρώτη σοβαρή παρέμβαση από το αόρατο χέρι, το οποίο μετακίνησε το εμπόδιο της μη συμμόρφωσης με τα οικονομικά κριτήρια.

 

Ο Τζο Λόου, ο οποίος πλήρωσε 6 εκατομμύρια για να αγοράσει διαβατήριο, επειγόταν να το αποκτήσει το συντομότερο, διότι είχε κληθεί για ανάκριση από τις αρχές της Μαλαισίας στις 9 Σεπτεμβρίου 2015 και υπήρχε ο κίνδυνος περιπλοκών στη διαδικασία. Ο αρχιεπίσκοπος έστειλε, την 1η Σεπτεμβρίου 2015, επιστολή στον υπουργό Εσωτερικών Σωκράτη Χάσικο λέγοντας ότι ο Τζο Λόου είχε προγραμματίσει επίσκεψη στην Κύπρο για να παραλάβει το διαβατήριο, και τον παρακάλεσε να θέσει το αίτημα πολιτογράφησής του προς έγκριση από το Υπουργικό Συμβούλιο στη συνεδρία της 3ης Σεπτεμβρίου.[78] Είναι ενδιαφέρον το ότι ο αρχιεπίσκοπος γνώριζε πού ακριβώς βρισκόταν η αίτηση, αλλά και την ακριβή ημερομηνία σύγκλησης του Υπουργικού Συμβουλίου.

 

Ο Χάσικος ήταν διστακτικός να εγκρίνει την αίτηση, διότι στο προσχέδιο εισήγησης προς το Υπουργικό Συμβούλιο που είχε ετοιμάσει η λειτουργός του Υπουργείου Εσωτερικών Χριστίνα Καούλλα περιέλαβε εκτενείς αναφορές από δημοσιεύματα που είχε εντοπίσει στο διαδίκτυο για την εμπλοκή του Τζο Λόου στο σκάνδαλο του επενδυτικού ταμείου 1MDB. Ανέφερε επίσης την πληροφορία ότι ο Τζο Λόου είχε κληθεί για ανάκριση στις 9 Σεπτεμβρίου.[79]

 

Στις 10 Σεπτεμβρίου, ο αρχιεπίσκοπος έστειλε και δεύτερη επιστολή προς τον Χάσικο. Ο Τζο Λόου «θα βρίσκεται στην Κύπρο στις 18 Σεπτεμβρίου και θα έχουμε την ευκαιρία να τον συναντήσουμε σε προγραμματισμένη συνάντηση, μετά και από δική του επιθυμία, προκειμένου να συζητήσουμε την προώθηση διαφόρων επενδυτικών έργων σε εκκλησιαστική γη», ανέφερε, και του ζήτησε εξέταση του αιτήματός του για πολιτογράφηση πριν την άφιξή του στην Κύπρο.[80] Την ίδια μέρα που παρέλαβε την επιστολή του αρχιεπισκόπου, ο Χάσικος ενέκρινε την αίτηση. Το αόρατο χέρι παρενέβη ξανά, και στην τελική εισήγηση προς το Υπουργικό Συμβούλιο διαγράφηκαν οι αναφορές της Καούλλα για εμπλοκή του Τζο Λόου σε αδικήματα οικονομικής φύσης.[81] Το Υπουργικό ενέκρινε την πολιτογράφηση στις 16 Σεπτεμβρίου 2015 και την επομένη εκδόθηκε το σχετικό πιστοποιητικό από το Υπουργείο Εσωτερικών.

 

Σύμφωνα με την καθιερωμένη πρακτική, όταν εγκριθεί μία αίτηση, ο επενδυτής επισκέπτεται αυτοπροσώπως το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και δίνει τα βιομετρικά του στοιχεία για την έκδοση διαβατηρίου. Επίσης, υπογράφει διαβεβαίωση πίστης προς την Κυπριακή Δημοκρατία. Για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο, ο Τζο Λόου έδωσε την απαιτούμενη διαβεβαίωση με ένορκη δήλωση στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας, στις 18.9.2015.[82] Το διαβατήριο και η πολιτική ταυτότητα του Τζο Λόου εστάλησαν στην αρχιεπισκοπή, από όπου τα παρέλαβε ο ίδιος στις 22 Σεπτεμβρίου, και ταυτόχρονα παρέδωσε μια επιταγή €300.000 προς την αρχιεπισκοπή και μια δεύτερη επιταγή €10.000, που κατατέθηκε στον προσωπικό λογαριασμό του αρχιεπισκόπου. Στη συνέχεια, ο αρχιεπίσκοπος του παρέθεσε γεύμα. Οι €310.000 ήταν μίζα προς τον αρχιεπίσκοπο για τη βοήθειά του.[83]

 

Στραβά μάτια στο ξέπλυμα

 

Ένα αόρατο χέρι προώθησε την αίτηση του Τζο Λόου στον χρόνο ρεκόρ των δύο μηνών από την ημερομηνία υποβολής της, ενώ ο μέσος όρος έγκρισης μιας αίτησης ήταν γύρω στον ένα χρόνο.[84] Η αίτηση στηριζόταν σε ένα ψεύτικο συμβόλαιο αγοράς μίας έπαυλης, ο αγοραστής δεν είχε καταβάλει το ποσόν για την αγορά, ενώ είχε και βεβαρημένο ιστορικό.

 

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, τον Ιούνιο του 2015 ο Τζο Λόου μετέφερε ένα ποσό 5,96 εκατομμυρίων ευρώ σε λογαριασμό πελάτη που του είχε ανοίξει το γραφείο παροχής υπηρεσιών FidesCorp. Η εταιρεία Began του Τζο Λόου υπέγραψε στις 12 Αυγούστου 2015 ένα κανονικό συμβόλαιο με την εταιρεία Donnica, για την ανέγερση μίας έπαυλης σε μερίδιο ακινήτου που ανήκε στην αρχιεπισκοπή, με τίμημα 5,96 εκατομμύρια. Στις 24 Αυγούστου μεταφέρθηκε από τον λογαριασμό του Τζο Λόου προς την Donnica ολόκληρο το ποσό των 5,96 εκατομμυρίων. Μόλις τέσσερις μέρες αργότερα, το ποσό επιστράφηκε στον λογαριασμό του Τζο Λόου. Η εξήγηση που δόθηκε ήταν πως έγινε νέα συμφωνία, για την καταβολή του ποσού σε δόσεις.[85]

 

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2015, μεταφέρθηκε σε εταιρεία της Henley & Partners στη Μάλτα η συμφωνημένη προμήθεια των €650.000, και στις 10 Οκτωβρίου έγινε ένα έμβασμα 2,3 εκατομμυρίων στην Donnica,[86] την εταιρεία-βιτρίνα η οποία είχε υπογράψει τη συμφωνία ανέγερσης της βίλας. Το ποσό αυτό συνάδει με εκείνο στο οποίο πωλούνταν οι άλλες έξι επαύλεις στο ίδιο τεμάχιο γης. Συνεπώς, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η πραγματική τιμολόγηση της Donnica για την αξία της έπαυλης ήταν 2,3 εκατομμύρια ευρώ. Υπολειπόταν ένα ποσό γύρω στα 3 εκατομμύρια, το οποίο παρέμενε σε εκκρεμότητα.

 

Τέσσερις μόλις μέρες μετά τη μεταφορά των 2,3 εκατομμυρίων στην Donnica από τον λογαριασμό πελάτη του Τζο Λόου στη FidesCorp, η Τράπεζα Κύπρου έκανε αναφορά στη ΜΟΚΑΣ για ύποπτες συναλλαγές.[87] Η τράπεζα ανέφερε ότι τον Ιούλιο–Αύγουστο του 2015 ο Λόου είχε μεταφέρει σε δικό του λογαριασμό ποσό 6 εκατομμυρίων. Από το ποσό αυτό, 4,75 εκατομμύρια έφυγαν προς προσωπικό του λογαριασμό στο εξωτερικό και 1 εκατομμύριο μεταφέρθηκε σε λογαριασμό της εταιρείας Damarion στην Κύπρο. Η Damarion ανήκε στον ίδιο και ιδρύθηκε μαζί με την Began για να διευκολύνει την αγορά της έπαυλης. Από τον λογαριασμό της Damarion πληρώθηκαν και οι 310.000 ευρώ προς την αρχιεπισκοπή.

 

Στο σημείωμα της Τράπεζας Κύπρου προς τη ΜΟΚΑΣ γινόταν αναφορά σε δημοσιεύματα που ενέπλεκαν τον Τζο Λόου στο σκάνδαλο του επενδυτικού ταμείου 1MDB. «Αφού δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την πηγή των χρημάτων που διακινεί ο κ. TAEK JHO LOW, υποψιαζόμαστε ότι χρησιμοποιεί τους λογαριασμούς του με την Τράπεζά μας σε παράνομες δραστηριότητες», ανέφερε, και σημείωσε ότι «το άτομο αυτό φαίνεται να έχει υποβάλει αίτηση για απόκτηση κυπριακής υπηκοότητας».[88]  

 

Από την αναφορά της Τράπεζας Κύπρου προκύπτει ότι ο Τζο Λόου είχε προσωπικό λογαριασμό στην Τράπεζα Κύπρου, πέραν του λογαριασμού πελάτη που του είχε ανοίξει η FidesCorp στην ίδια τράπεζα. Τα 6 εκατομμύρια που διακίνησε μέσω αυτού του λογαριασμού ήταν πρόσθετα των 5,96 εκατομμυρίων που προορίζονταν για την αγορά της έπαυλης. Στην αναφορά της προς τη ΜΟΚΑΣ, η Τράπεζα Κύπρου ομολόγησε ότι δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει την πηγή αυτών των χρημάτων. Παρόλα αυτά, είχε εγκρίνει τις τραπεζικές πράξεις, και μόνο αργότερα τον κατάγγειλε στη ΜΟΚΑΣ. Η Τράπεζα αναφερόταν στο σκάνδαλο του επενδυτικού ταμείου 1MDB, καθώς και στην πολιτογράφηση του Τζο Λόου, αλλά στην αναφορά της προς τη ΜΟΚΑΣ δεν άγγιξε το ζήτημα των χρημάτων που μετέφερε για την αγορά της έπαυλης. Εν ολίγοις, η Τράπεζα Κύπρου έκλεισε τα μάτια στις παράνομες συναλλαγές για την αγορά του διαβατηρίου και έριξε το μπαλάκι στη ΜΟΚΑΣ μόνο για τον δεύτερο λογαριασμό, που δεν είχε σχέση με την πολιτογράφηση.

 

Παρά την αναφορά της προς τη ΜΟΚΑΣ, η Τράπεζα Κύπρου συνέχισε να εξυπηρετεί τις συναλλαγές του Τζο Λόου, κατά παράβαση σχετικής Οδηγίας της Κεντρικής Τράπεζας και της νομοθεσίας για το ξέπλυμα, σύμφωνα με τα οποία ο Τζο Λόου δεν έπρεπε να διατηρεί καν λογαριασμούς στην Κύπρο. Τον Απρίλιο του 2016 μεταφέρθηκε από τον λογαριασμό πελάτη του Τζο Λόου που του είχε ανοίξει η FidesCorp στην εταιρεία Donnica το αδιάθετο ποσό των 3 εκατομμυρίων ευρώ. Αυτή η πληρωμή πρέπει να αφορά μίζες για την αγορά του διαβατηρίου. Μόνο μια έρευνα της ΜΟΚΑΣ στους λογαριασμούς της Donnica θα διαφώτιζε πλήρως τη διαδρομή των χρημάτων και θα οδηγούσε στον τελικό παραλήπτη.

 

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, τον Οκτώβριο του 2015, η ΜΟΚΑΣ έλαβε αναφορά από την Τράπεζα Κύπρου για τις ύποπτες συναλλαγές του Τζο Λόου. Τον Ιούνιο του 2016, η ΜΟΚΑΣ ενημέρωσε γραπτώς το Υπουργείο Εσωτερικών ότι ο Τζο Λόου έκανε ύποπτες μεταφορές χρημάτων.[89] Οι πληροφορίες που η ΜΟΚΑΣ διαβίβασε στο Υπουργείο Εσωτερικών στηρίζονταν εξ ολοκλήρου στην αναφορά που είχε δεχθεί από την Τράπεζα Κύπρου οκτώ μήνες προηγουμένως. Αυτό σημαίνει ότι η ΜΟΚΑΣ δεν ερεύνησε περαιτέρω την υπόθεση. Οι πληροφορίες περιέχονται σε σημείωμα της ΜΟΚΑΣ προς την Επιτροπή Νικολάτου. Στο σημείωμά της η ΜΟΚΑΣ δεν εξήγησε γιατί δεν ερεύνησε την υπόθεση και γιατί οκτώ μήνες αργότερα ενημέρωσε το Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο ήταν εντελώς αναρμόδιο για υποθέσεις ξεπλύματος χρήματος.

 

Ανάλογα ερωτήματα ισχύουν και για την Τράπεζα Κύπρου. Η ίδια η Τράπεζα Κύπρου, στην αναφορά της προς τη ΜΟΚΑΣ τον Οκτώβριο του 2015 ανέφερε ότι δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει την πηγή των χρημάτων που διακινούσε ο Τζο Λόου. Τότε γιατί συνέχισε να δέχεται και να εκτελεί εντολές για εμβάσματα, γνωρίζοντας μάλιστα ότι ο Τζο Λόου διερευνάτο για το σκάνδαλο του ταμείου 1MDB;

 

Το αόρατο χέρι που προωθούσε την πολιτογράφηση του Τζο Λόου είχε τη δυνατότητα παρέμβασης τόσο στη ΜΟΚΑΣ όσο και στην Τράπεζα Κύπρου. Από τα γεγονότα προκύπτει ότι η Τράπεζα Κύπρου έκανε αναφορές στη ΜΟΚΑΣ για να καλύψει τα νώτα της και η ΜΟΚΑΣ με τη σειρά της απευθυνόταν στο Υπουργείο Εσωτερικών για να δημιουργήσει το δικό της άλλοθι, ενώ και οι δύο έκαναν τα στραβά μάτια στο ξέπλυμα χρημάτων από τον Τζο Λόου.

 

Τον Ιούλιο του 2016, το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι επεδίωκε να ανακτήσει περιουσιακά στοιχεία πέραν του ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων, τα οποία «συνδέονται με διεθνή διαφθορά στον δημόσιο τομέα και με μια παγκόσμια συνωμοσία για ξέπλυμα χρήματος».[90] Το ένα δισεκατομμύριο ήταν μέρος των 4,4 δισεκατομμυρίων που υφαρπάχθηκαν από το 1MDB και επενδύθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η γενική εισαγγελέας των ΗΠΑ Λορέτα Ε. Λιντς χαρακτήρισε την υπόθεση αυτή ως τη «μεγαλύτερη υπόθεση κλεπτοκρατίας» που ερευνήθηκε ποτέ στις ΗΠΑ.

 

Σε σημείωμά της προς την Επιτροπή Νικολάτου η ΜΟΚΑΣ ανέφερε ότι έλαβε αναφορά από «υπόχρεα οντότητα» για τον πελάτη της Τζο Λόου, χωρίς να αναφέρει το όνομα της εταιρείας. Από τα γεγονότα προκύπτει ότι η αναφορά έγινε από την εταιρεία παροχής υπηρεσιών FidesCorp, που όπως αναφέρθηκε, ελεγχόταν από τον Σάββα Πογιατζή, γαμπρό του προέδρου της Βουλής Δημήτρη Συλλούρη. Περιέργως η ΜΟΚΑΣ δεν προσδιορίζει τον χρόνο που δέχτηκε την αναφορά για τον Τζο Λόου, αλλά αναφέρει ότι αυτή έγινε «με αφορμή τα αρνητικά δημοσιεύματα».[91] Τα αρνητικά διεθνή δημοσιεύματα για τον Τζο Λόου εμφανίστηκαν αμέσως μετά τις ανακοινώσεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, τον Ιούλιο του 2016. Η FidesCorp έκανε την αναφορά στη ΜΟΚΑΣ υπό τον φόβο διερεύνησης της υπόθεσης από τις αμερικανικές αρχές. Παρά τα καταιγιστικά διεθνή δημοσιεύματα για το «μεγαλύτερο σκάνδαλο του κόσμου»,[92] με πρωταγωνιστή τον Τζο Λόου, και πάλι η ΜΟΚΑΣ δεν προέβη σε καμιά ενέργεια.

 

Ο Τζο Λόου αισθανόταν άνετος από την προστασία των κυπριακών αρχών. Τον Νοέμβριο του 2016 διαβουλευόταν με τον εκπρόσωπο της Henley & Partners στην Κύπρο Γιάννη Τρισόκκα, εκφράζοντας την επιθυμία του να κτίσει το σπίτι του σε μεγαλύτερο οικόπεδο από αυτό που είχε αρχικά αποκτήσει. Ο Τρισόκκας, σύμφωνα με email που αποκάλυψε το OCCRP, του πρότεινε ένα μεγαλύτερο παραθαλάσσιο οικόπεδο στην ίδια περιοχή, που θα είχε «περισσότερη ιδιωτικότητα», εάν συμφωνούσε στην κατάργηση του υφιστάμενου συμβολαίου και στην υπογραφή ενός νέου, «με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις».[93] Το νέο συμβόλαιο αγοράς υπογράφτηκε τον Ιούνιο του 2017, ενώ το τεμάχιο της αρχικής συμφωνίας ήταν άδειο.[94] Με λίγα λόγια, ο Τζο Λόου πλήρωσε 6 εκατομμύρια για την αγορά μιας βίλας που ήταν υπερεκτιμημένη κατά 600% και δύο χρόνια αργότερα, η εταιρεία που την πούλησε δεν είχε κτίσει ούτε ένα τούβλο.

 

Περί τα μέσα του 2017, η ΜΟΚΑΣ έλαβε άλλη μία αναφορά για τις δραστηριότητες του Τζο Λόου στην Κύπρο, από τον Σύνδεσμο Εγκεκριμένων Λογιστών Κύπρου (ΣΕΛΚ). Ο ΣΕΛΚ ανέφερε ότι στο πλαίσιο εποπτικού ελέγχου που διενήργησε σε εποπτευόμενη εταιρεία –περιέργως και πάλι δεν κατονομάζεται, αλλά πρόκειται για τη FidesCorp– εντόπισε ύποπτες συναλλαγές του Τζο Λόου. Ο ΣΕΛΚ παρέθεσε λεπτομερώς τις συναλλαγές που είχαν γίνει μέσω του λογαριασμού πελάτη του Τζο Λόου που του είχε ανοίξει η FidesCorp στην Τράπεζα Κύπρου και αφορούσαν την αγορά της έπαυλης από την εταιρεία Donnica.[95] Η ΜΟΚΑΣ και πάλι δεν  προέβη σε καμιά έρευνα, και ο ΣΕΛΚ δεν πήρε κανένα μέτρο κατά της FidesCorp.

 

Το 2018 ήταν το έτος που κορυφώθηκαν διεθνώς οι έρευνες για το σκάνδαλο 1MDB. Στις 22 Αυγούστου, η αστυνομία της Κύπρου ενημέρωσε τη ΜΟΚΑΣ ότι είχαν εκδοθεί ερυθρές αγγελίες[96] εναντίον του Τζο Λόου, από την Ιντερπόλ Σιγκαπούρης και την Ιντερπόλ Μαλαισίας, για νομιμοποίηση παράνομων εσόδων.[97] Η ΜΟΚΑΣ, σύμφωνα με σημείωμά της προς την Επιτροπή Νικολάτου, έλαβε την ίδια πληροφόρηση και από αντίστοιχη ξένη μονάδα, την οποία δεν κατονόμασε, αλλά πρέπει να αναφέρεται στη μονάδα καταπολέμησης ξεπλύματος χρήματος της Μαλαισίας. Η ΜΟΚΑΣ δεν αναφέρθηκε σε καμιά απολύτως ενέργεια προς διερεύνηση της προέλευσης και της κατάληξης των χρημάτων που διακινούσε ο Τζο Λόου μέσω των λογαριασμών του στην Τράπεζα Κύπρου.

 

Το 2019, τέσσερα ολόκληρα χρόνια μετά την αναφορά της Τράπεζας Κύπρου προς τη ΜΟΚΑΣ για ύποπτες συναλλαγές, ο Τζο Λόου όχι μόνο διατηρούσε τις εταιρείες και τους λογαριασμούς του στην Κύπρο, αλλά και ξεκίνησε διαδικασία για πολιτογράφηση και της φίλης του Chuan Teik Ying. Την αίτηση πολιτογράφησης της Chuan Teik Ying υπέβαλε τον Μάιο του 2019 το γραφείο FidesCorp του Σάββα Πογιατζή.[98] Η FidesCorp, δύο χρόνια προηγουμένως, είχε αναφέρει τον Τζο Λόου στη ΜΟΚΑΣ για ύποπτες συναλλαγές. Αργότερα ο ΣΕΛΚ έκανε αναφορά στη ΜΟΚΑΣ για τη FidesCorp. Παρόλα αυτά, η FidesCorp συνέχισε να συναλλάσσεται ανενόχλητα μαζί του…

 

Όπως αναφέρεται σε έρευνα του OCCRP, το 2019 ο Λόου ήταν ένας από τους πιο διάσημους φυγάδες στον κόσμο. «Αυτό όμως δεν εμπόδισε τους Κύπριους παρόχους υπηρεσιών να του δώσουν για άλλη μια φορά χείρα βοηθείας».[99] Η Chuan Teik Ying αγόρασε κατοικία στις 19 Ιουνίου 2019, αξίας 2,24 εκατομμυρίων. Τα χρήματα για την αγορά της κατοικίας προήλθαν από προσωπική εταιρεία του Τζο Λόου που ήταν εγγεγραμμένη στο Χονγκ Κονγκ. Την πληροφορία αυτή διαβίβασε η ΜΟΚΑΣ με επιστολή στο Υπουργείο Εσωτερικών.[100]

 

Η ΜΟΚΑΣ δεν αναφέρει την πηγή των πληροφοριών της, αλλά για να γνωρίζει από πού προήλθαν τα χρήματα, σημαίνει ότι είχε λάβει πληροφόρηση από την Τράπεζα Κύπρου. Η αγορά κατοικίας με χρήματα τρίτου προσώπου είναι κλασική ένδειξη ύποπτης συναλλαγής για σκοπούς ξεπλύματος παράνομου χρήματος. Ως εκ τούτου, η συναλλαγή έπρεπε να μην επιτραπεί ή τουλάχιστον να ζητηθούν περαιτέρω δικαιολογητικά. Η Τράπεζα Κύπρου ενέκρινε τη συναλλαγή και ακολούθως την ανέφερε στη ΜΟΚΑΣ, η οποία αντί να ερευνήσει την υπόθεση, αποτάθηκε και πάλι στο Υπουργείο Εσωτερικών. Στην επιστολή της η ΜΟΚΑΣ ανέφερε ότι «σύμφωνα με πληροφορίες στο διαδίκτυο, ο Jho Low είναι φυγόδικος και καταζητείται από τις αρχές της Μαλαισίας και της Σιγκαπούρης, σε σχέση με αδικήματα ξεπλύματος παράνομου χρήματος».[101] Οι κατηγορίες αυτές δεν ήταν απλώς «πληροφορίες στο διαδίκτυο», αλλά γεγονός τεκμηριωμένο. Η ΜΟΚΑΣ γνώριζε ότι ο Λόου ήταν ήδη καταζητούμενος από την Ιντερπόλ για την απάτη του αιώνα, αλλά και πάλι δεν πήρε κανένα μέτρο. Παρά τις πληροφορίες αυτές, το αόρατο χέρι προστάτευσε τη διαδικασία πολιτογράφησης της φίλης του Τζο Λόου, η οποία συνεχίστηκε κανονικά. Τον Νοέμβριο του 2019, το FBI ζήτησε μέσω της αμερικανικής πρεσβείας στη Λευκωσία πληροφορίες από την κυπριακή αστυνομία για τις επενδύσεις του Τζο Λόου, καθώς και της φίλης του, την οποία αποκαλούσε σύζυγό του.[102] Αμέσως μετά την παρέμβαση των αμερικανικών αρχών, η FidesCorp απέσυρε την αίτηση πολιτογράφησης της Chuan Teik Ying.

 

Προστασία στον Τζο Λόου

 

Στις 3 Νοεμβρίου 2019, η εφημερίδα Πολίτης αποκάλυψε ότι ο Τζο Λόου, «ο πλέον καταζητούμενος επιχειρηματίας στον πλανήτη», ήταν κάτοχος κυπριακού διαβατηρίου.[103] Η εφημερίδα αναφέρθηκε στο βεβαρημένο ιστορικό του Λόου και δημοσίευσε αντίγραφο της πολιτικής ταυτότητας που του είχε εκδώσει η Κυπριακή Δημοκρατία. Δημοσίευσε επίσης φωτοαντίγραφο αποσπάσματος της αρνητικής αξιολόγησης της έρευνας δέουσας επιμέλειας που είχε κάνει για τον Τζο Λόου η Henley & Partners, καθώς και αντίγραφο του τιμολογίου για την προμήθεια των €650.000 που πήρε η Henley & Partners για την πώληση της έπαυλης. Την επομένη, η εφημερίδα αποκάλυψε τον ρόλο που είχε διαδραματίσει ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος και δημοσίευσε αντίγραφο της δεύτερης επιστολής του προς τον τότε υπουργό Εσωτερικών Σωκράτη Χάσικο με την οποία ζητούσε την άμεση πολιτογράφηση του Τζο Λόου.[104] Η κορύφωση των αποκαλύψεων της εφημερίδας ήταν η δημοσίευση αντίγραφου της επιταγής της μίζας των €300.000 στον αρχιεπίσκοπο.[105]

Οι αποκαλύψεις στην εφημερίδα Πολίτης για την πολιτογράφηση του Τζο Λόου και για τον τρόπο με τον οποίο έγινε προκάλεσαν διεθνές ενδιαφέρον. Στην Κύπρο αίσθηση προκάλεσε η καταβολή μίζας στην Εκκλησία για τις διευκολύνσεις προς τον Τζο Λόου. Ευθύς αμέσως άρχισε δημόσια συζήτηση για το θέμα των ευθυνών. Ο Σωκράτης Χάσικος, ο οποίος στο μεταξύ είχε παραιτηθεί από τα καθήκοντά του, τον Ιούνιο του 2017, υποστήριξε ότι είχαν γίνει όλοι οι δέοντες έλεγχοι πριν εγκριθεί η πολιτογράφηση του Τζο Λόου και ότι «η Τράπεζα Κύπρου πιστοποίησε την καθαρότητα των χρημάτων της επένδυσης».[106] Με ανώνυμες τοποθετήσεις στον τύπο, η Τράπεζα Κύπρου υποστήριξε ότι οι διαδικασίες της λειτούργησαν άψογα: «Η Τράπεζα πρώτη έπαιξε το καμπανάκι για ύποπτη συμπεριφορά, λειτούργησε προληπτικά, κατήγγειλε στις Αρχές και τερμάτισε τη σχέση με τον πελάτη σε ένα χρονικό σημείο όπου ουδείς άλλος δεν είχε την παραμικρή υποψία».[107] Και η ΜΟΚΑΣ αποποιήθηκε οποιασδήποτε ευθύνης και είπε ότι «προειδοποίησε δύο (2) φορές το Υπουργείο Εσωτερικών για το συγκεκριμένο πρόσωπο».[108]

 

Στην πραγματικότητα ο Τζο Λόου τελούσε υπό την προστασία του κυπριακού συστήματος εξουσίας, με τη συνεργασία των κατ’ επίφαση ανεξάρτητων αρχών. Οι πάντες ήταν ενήμεροι, αλλά αδύναμοι να παρεμποδίσουν αυτή την παρανομία. Τίποτα από όσα αποκαλύφθηκαν τον Νοέμβριο του 2019 δεν ήταν άγνωστο για την κυβέρνηση, τη ΜΟΚΑΣ και την Τράπεζα Κύπρου. Η εμπλοκή του Τζο Λόου στο σκάνδαλο του αιώνα, το ξέπλυμα χρήματος από τα κλεμμένα του επενδυτικού ταμείου της Μαλαισίας, η αγορά με τα χρήματα αυτά της έπαυλης στο πλαίσιο του ΚΕΠ, ακόμη και η επιταγή των €300.000 προς τον αρχιεπίσκοπο, περιλαμβάνονταν στις αναφορές της Τράπεζας Κύπρου και του ΣΕΛΚ προς τη ΜΟΚΑΣ.

 

Τρεις εβδομάδες μετά τις αποκαλύψεις του Πολίτη, η ΜΟΚΑΣ εξέδωσε εντολή προς την Τράπεζα Κύπρου «για τον έλεγχο κίνησης τραπεζικών λογαριασμών».[109] Την επομένη, δημοσίευμα στην εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος, με εμφανή πηγή τη ΜΟΚΑΣ, ανέφερε ότι ο Τζο Λόου «έχει προχωρήσει στο κλείσιμο του λογαριασμού του που διατηρούσε σε τράπεζα και το μόνο που εντοπίστηκε ήταν ο λογαριασμός της φίλης ή συζύγου του».[110] Η Τράπεζα Κύπρου με διαρροές στον τύπο ενημέρωνε ότι είχε κλείσει τους λογαριασμούς του Τζο Λόου, χωρίς να διευκρινίζει πότε. Προφανώς αυτό συνέβη μετά τη δημοσιοποίηση του σκανδάλου, διότι μέχρι το καλοκαίρι του 2019 ο Λόου συνέχιζε να στέλλει στην Κύπρο χρήματα, η φίλη του αγόρασε σπίτι στην Κύπρο με δικά του χρήματα και υπέβαλε αίτηση πολιτογράφησης στο πλαίσιο του ΚΕΠ.

 

Στο πόρισμά της η Επιτροπή Νικολάτου κάνει ειδική αναφορά στις €300.000 που πήρε ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος από τον Τζο Λόου: «Θα πρέπει να μελετηθεί κατά πόσον τα ποσά αυτά είναι προϊόν ξεπλύματος παράνομου χρήματος και να ανακτηθούν από τις αρμόδιες υπηρεσίες όπως τη ΜΟΚΑΣ», ανέφερε.[111] Στην κατάθεσή του στην Επιτροπή Νικολάτου ο αρχιεπίσκοπος ανέφερε ότι είχε πάρει τα χρήματα από τον Τζο Λόου επειδή ήταν βέβαιος ότι ήταν καθαρά. «Το τσιέκκι που πήρα εγώ, το πήρα από την Τράπεζα Κύπρου, έν τζιαι εφέραν τα μέσα στη σακούλα. Εάν μου τα έδιδαν μέσα στη σακούλα, δεν θα τα έπαιρνα, διότι θα έμπαινε στο μυαλό μου ότι είναι βρώμικα τα χρήματα», είπε.[112] Συνεπώς, όταν ο αρχιεπίσκοπος πήρε τις €40.000 μέσα στη σακούλα για την αγορά του οικοπέδου από τη σύζυγο του προέδρου Αναστασιάδη, είχε επίγνωση ότι τα χρήματα ήταν μαύρα. Ίσως αυτό να σκεφτόταν ο προκαθήμενος της Εκκλησίας όταν είπε στην Επιτροπή Νικολάτου πως είχε πει στον πρόεδρο «είναι καιρός να σταματήσουμε όλοι να κλέβουμε, βάζω και τον εαυτό μου μέσα».[113]

 

Ωστόσο, δεν ήταν μόνο οι €300.000 της μίζας του αρχιεπισκόπου που έπρεπε να ερευνηθούν, αλλά όλες οι περιπτώσεις μεταφοράς χρημάτων που είχε κάνει ο Τζο Λόου μέσω των λογαριασμών του στην Κύπρο, τόσο ως προς την προέλευση όσο και ως προς την κατάληξή τους. Στα χρήματα που διακινήθηκαν υπάρχει ένα ποσό γύρω στα 3 εκατομμύρια το οποίο κατατέθηκε στον λογαριασμό της εταιρείας Donnica τον Απρίλιο του 2016 και δεν δικαιολογείται από την επένδυση του Τζο Λόου. Είναι εύλογη η υπόθεση ότι το ποσό εκείνο ήταν η μίζα για την έκδοση του διαβατηρίου και την προσφορά προστασίας στον Τζο Λόου. Ο μόνος δρόμος για να φτάσει μια διωκτική αρχή στον τελικό αποδέκτη είναι να ακολουθήσει την πορεία του χρήματος. Αυτή την εξουσία την έχει η ΜΟΚΑΣ, η Κεντρική Τράπεζα και βεβαίως η Τράπεζα Κύπρου.

 

Ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Κωνσταντίνος Ηροδότου ανέφερε στην Επιτροπή Νικολάτου ότι αμέσως μετά τα δημοσιεύματα του Πολίτη για τον Τζο Λόου, έδωσε οδηγίες για εποπτικό έλεγχο στην Τράπεζα Κύπρου. «Αυτές τις μέρες θα βγει εντελώς τελική απόφαση, που είναι το πρόστιμο», είπε. Σε ερώτηση εάν η επιτροπή θα μπορούσε να έχει το πόρισμα, ο Ηροδότου απάντησε «όχι».[114] Το αόρατο χέρι παρενέβη ξανά, οι λίγες μέρες έγιναν πολλοί μήνες, και το πρόστιμο που επιβλήθηκε δεν συνδέθηκε με την υπόθεση του Τζο Λόου.

 

Τον Νοέμβριο του 2021, η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου ανακοίνωσε ότι επέβαλε διοικητικό πρόστιμο €277.000 στην Τράπεζα Κύπρου για παραβίαση της Οδηγίας για το ξέπλυμα. Η απόφαση, σύμφωνα με την ανακοίνωση, αφορούσε έρευνα που είχε γίνει το 2020 και κάλυπτε την περίοδο από το 2008 μέχρι το 2015.[115] Η καθυστέρηση στην ανακοίνωση του προστίμου στην Τράπεζα Κύπρου προφανώς οφειλόταν σε παρεμβάσεις για συγκάλυψη των παράνομων συναλλαγών του Τζο Λόου. Η υπόθεση του Τζο Λόου ξεκίνησε το 2015 και συνεχίστηκε μέχρι το 2019, ενώ το 2016 έγινε η μεταφορά των ύποπτων 3 εκατομμυρίων ευρώ. Η έρευνα, αν και διατάχθηκε από την Κεντρική Τράπεζα αποκλειστικά για την περίπτωση του Λόου, τελικά καταχωνιάστηκε στη μακρά περίοδο της οικονομικής κρίσης (2008–2015), κατά την οποία οι τράπεζες ήταν έτσι κι αλλιώς στιγματισμένες. Η έρευνα περιορίστηκε μέχρι το 2015, αποφεύγοντας την καυτή πατάτα της διακίνησης των 3 εκατομμυρίων, που έγινε το 2016.

 

Τη δεδομένη στιγμή ο Αναστασιάδης είχε μεγάλη επιρροή στην Τράπεζα Κύπρου. Ο Βλαντιμίρ Στραλκόφσκι, Ρώσος ολιγάρχης, πρώην αξιωματικός της KGB, χρηματοδότης της προεκλογικής εκστρατείας του Νίκου Αναστασιάδη και πελάτης στο δικηγορικό του γραφείο, διορίστηκε, με δική του παρέμβαση, αντιπρόεδρος της Τράπεζας Κύπρου, ενώ το δικηγορικό του γραφείο συνεργαζόταν με τον εκτελεστικό διευθυντή της Τράπεζας Τζον Χούρικαν για την πώληση των θυγατρικών της εταιρειών στο εξωτερικό.[116] Επίσης, σε όλη τη διάρκεια της θητείας του επεδίωκε και είχε λόγο στις αποφάσεις της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου.[117]  Ως πρόεδρος τους κράτους είχε επιρροή και στη ΜΟΚΑΣ. Κανένας άλλος στην Κύπρο δεν είχε τις εξουσίες του Αναστασιάδη για να συγκαλύψει την οικονομική πτυχή αυτού του εγκλήματος.

 

 

Αμέσως μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου της παραχώρησης διαβατηρίου στον Τζον Λόου, το Υπουργικό Συμβούλιο υποχρεώθηκε να αποφασίσει την αποστέρηση της υπηκοότητας του. Σύμφωνα με τον Περί Αρχείου Πληθυσμού Νόμο, το Υπουργικό Συμβούλιο είχε την εξουσία να στερήσει με διάταγμα την ιδιότητα του πολίτη της Κυπριακής Δημοκρατίας από οποιοδήποτε άτομο το οποίο με έργα ή με λόγια είχε επιδείξει έλλειψη νομιμοφροσύνης ή δυσμένεια στη Δημοκρατία.[118] Όπως αναφέρεται στο επεξηγηματικό σημείωμα που κατατέθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο, οι ενέργειες του Τζο Λόου «τον εμπλέκουν σε αδικήματα οικονομικής φύσεως, αδικήματα κατά της περιουσίας, ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, καθώς και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας».[119] Το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε στις 6 Νοεμβρίου 2019 να ξεκινήσει διαδικασία αποστέρησης της υπηκοότητας του Τζο Λόου, καθώς και 25 άλλων πολιτογραφηθέντων με προβληματικό ιστορικό.

 

Ο Αναστασιάδης δεσμεύτηκε δημόσια για αποστέρηση της υπηκοότητας από όσους είχαν πολιτογραφηθεί παράνομα. «Όσοι έχουν πάρει υπηκοότητα κατά παράβαση των αυστηρών κριτηρίων που απαιτούνται, θα τους αφαιρεθεί η υπηκοότητα. Τελεία και παύλα. Το συντομότερο», είπε.[120]  Ήταν πάγια η τακτική του Αναστασιάδη να ανακοινώνει κάτι για να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη και στη συνέχεια να προωθεί το εντελώς αντίθετο. Στην ίδια εκείνη συνεδρία, το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε τη σύσταση ad hoc ερευνητικής επιτροπής, για να εξετάσει το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα εφ’ όλης της ύλης. Η επιτροπή, υπό τη Δήμητρα Καλογήρου, πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, ανέλαβε να διερευνήσει κατά προτεραιότητα 12 υποθέσεις πολιτογράφησης και να αποφανθεί εάν είχαν εγκριθεί σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς. Ανάμεσα στις υποθέσεις αυτές ήταν και εκείνη του Τζο Λόου. Με πρόσχημα την έρευνα από την Επιτροπή Καλογήρου, το αόρατο χέρι ανέστειλε την εκτέλεση της απόφασης για την αποστέρηση της υπηκοότητας από τον Τζο Λόου, μέχρι να ολοκληρωθεί η έρευνα…

 

Το πόρισμα της έρευνας για τις πρώτες 12 υποθέσεις παραδόθηκε στον υπουργό Εσωτερικών Νίκο Νουρή[121] δέκα μήνες αργότερα, στις 2 Σεπτεμβρίου 2020. Σε δηλώσεις της η Δήμητρα Καλογήρου είπε ότι από τους 12 φακέλους που ερεύνησε, οι 4 αφορούσαν 7 φυσικά πρόσωπα τα οποία είχαν εξασφαλίσει την πολιτογράφηση με ψευδείς παραστάσεις ή και με απόκρυψη σημαντικών πληροφοριών. «Για αυτούς συγκεκριμένα ενδεχομένως να υπάρχει ποινικό αδίκημα και θα πρέπει τα δεδομένα τους να παραπεμφθούν στον Γενικό Εισαγγελέα και να ξεκινήσει η διαδικασία αποστέρησης της υπηκοότητας», είπε.[122] Η πιο κραυγαλέα από τις τέσσερις υποθέσεις ήταν εκείνη του Τζο Λόου.

 

Ωστόσο, μέχρι να ολοκληρώσει την έρευνά της η Επιτροπή Καλογήρου, το αόρατο χέρι άλλαξε τη νομοθεσία, για να ανασταλεί εκ νέου η απόφαση αποστέρησης της υπηκοότητας από τον Τζο Λόου. Η κυβέρνηση προώθησε στη Βουλή τροποποίηση του Περί Αρχείου Πληθυσμού Νόμου και εισήγαγε νέα διαδικασία αποστέρησης της υπηκοότητας. Σύμφωνα με τη νέα διαδικασία, το Υπουργικό Συμβούλιο μπορούσε να εκδώσει διάταγμα στέρησης της υπηκοότητας οποιουδήποτε ατόμου στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων, όπως να «καταζητείται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο από τη EUROPOL ή σε διεθνές επίπεδο από την INTERPOL για σοβαρό ποινικό αδίκημα» ή το πιστοποιητικό πολιτογράφησής του να είχε αποκτηθεί με «δόλο, ψευδείς παραστάσεις ή απόκρυψη οποιουδήποτε ουσιώδους γεγονότος».[123]

 

Ακόμα και με τη νέα τροποποίηση, η οποία ψηφίστηκε σε νόμο τον Ιούνιο του 2020, θα έπρεπε να αποστερηθεί αμέσως η υπηκοότητα από τον Τζο Λόου. Ωστόσο, σύμφωνα με τον τροποποιημένο νόμο, το Υπουργικό Συμβούλιο, πριν εκδώσει διάταγμα αποστέρησης, «ενημερώνει γραπτώς το επηρεαζόμενο πρόσωπο για τον λόγο βάσει του οποίου πρόκειται να εκδοθεί το εν λόγω Διάταγμα, όπως και για το δικαίωμά του να απευθυνθεί στην Ανεξάρτητη Επιτροπή Εξέτασης Αποστέρησης Υπηκοότητας»,[124] η οποία δημιουργήθηκε για τον σκοπό αυτό. Παρόλο που είναι βασική αρχή της Δικαιοσύνης ότι οι νόμοι δεν έχουν αναδρομική ισχύ, το αόρατο χέρι παρέπεμψε τη διαδικασία αποστέρησης της υπηκοότητας του Τζο Λόου στη νέα επιτροπή.

 

Η Ανεξάρτητη Επιτροπή Αποστέρησης Υπηκοότητας συστάθηκε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ταυτόχρονα με την ολοκλήρωση της έρευνας από την Επιτροπή Καλογήρου. Ως μέλη της επιτροπής διορίστηκαν τρεις ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι: Ως πρόεδρος η Έλενα Ζαχαριάδου Γεωργιάδου, εισαγγελέας της Δημοκρατίας, και ως μέλη ο Στέλιος Κουντούρης, βοηθός γενικός λογιστής της Δημοκρατίας, και η Μαριάννα Πατσαλίδου, διευθύντρια του Τομέα Δικαιοσύνης του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης.^[125]

 

Ο Τζο Λόου ήταν Μαλαισιανός υπήκοος και κάτοχος διαβατηρίου τόσο από τη Μαλαισία όσο και από το μικροσκοπικό νησί Άγιος Χριστόφορος στην Καραϊβική. Το 2018, τόσο η Μαλαισία όσο και ο Άγιος Χριστόφορος του αφαίρεσαν τα ταξιδιωτικά έγγραφα,[126] ενώ ήταν καταζητούμενος και κρυβόταν σε άγνωστο μέρος. Το μόνο έγκυρο ταξιδιωτικό έγγραφο που κατείχε ήταν το διαβατήριο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όπως αναφέρεται στην πρόταση προς το Υπουργικό Συμβούλιο με βάση την οποία αποφασίστηκε να αποστερηθεί η υπηκοότητα από τον Τζο Λόου, υπήρχαν πληροφορίες ότι «βρίσκεται εκτός Κύπρου και πιθανώς να χρησιμοποιεί τα κυπριακά ταξιδιωτικά του έγγραφα για να διαφεύγει της σύλληψης».[127]

 

Ο Περί Αρχείου Πληθυσμού Νόμος περιλαμβάνει δύο λόγους τους οποίους το Υπουργικό Συμβούλιο θα μπορούσε να επικαλεστεί για να εκδώσει διάταγμα αποστέρησης της υπηκοότητας του Τζο Λόου:

 

1. «Η εγγραφή ή το πιστοποιητικό πολιτογράφησης αποκτήθηκε με δόλο, ψευδείς

παραστάσεις ή απόκρυψη οποιουδήποτε ουσιώδους γεγονότος».[128]

1. «Με έργα ή με λόγια επέδειξε έλλειψη νομιμοφροσύνης ή δυσμένεια στη Δημοκρατία».[129]

 

Η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, τον Νοέμβριο του 2019, με εισήγηση του τότε Υπουργού Εσωτερικών Κωνσταντίνου Πετρίδη, να ανακαλέσει την υπηκοότητα του Τζο Λόου, αιτιολογήθηκε με βάση το δεύτερο κριτήριο, που ήταν και το πιο οφθαλμοφανές, επειδή εμπλεκόταν σε οικονομικής φύσεως αδικήματα και ήταν καταζητούμενος από την Interpol. Στις 7 Οκτωβρίου 2020, με εισήγηση του νέου υπουργού Εσωτερικών, Νίκου Νουρή, το Υπουργικό Συμβούλιο πήρε άλλη απόφαση για ανάκληση της υπηκοότητας του Τζο Λόου, με βάση το πρώτο κριτήριο, δηλαδή την απόκτηση της υπηκοότητας με δόλο.

 

Δεν υπήρχε κανένας άλλος λόγος για την αλλαγή της βάσης της απόφασης για την αποστέρηση της υπηκοότητας από τον Τζο Λόου, από του να δυσκολέψει την υλοποίησή της. Τα στοιχεία για την απόδειξη του δόλου και των ψευδών παραστάσεων βρίσκονταν στην κατοχή του διεφθαρμένου συστήματος εξουσίας, ενώ τα οικονομικά αδικήματα και το ένταλμα σύλληψής του από την Interpol ήταν δημόσια διαθέσιμα.

 

Αφού, λοιπόν, άλλαξε η νομοθεσία, το Υπουργικό Συμβούλιο άλλαξε και τη βάση της απόφασής του για ανάκληση της υπηκοότητας του Τζο Λόου. Ακολούθως, η κυβέρνηση της Κύπρου ενημέρωσε τον Τζο Λόου ότι είχε πρόθεση να του αποστερήσει την υπηκοότητα. Και ως… κράτος δικαίου, του έδωσε την ευκαιρία να αποταθεί στην Ανεξάρτητη Επιτροπή Εξέτασης Αποστέρησης Υπηκοότητας για να ακούσει την άποψή του πριν πάρει την τελική απόφαση. Είναι άγνωστο πώς η κυβέρνηση κατάφερε και επικοινώνησε «γραπτώς», όπως προβλέπεται από τον νόμο, με έναν φυγά που κρυβόταν σε άγνωστο μέρος, τον οποίο καταζητούσε το FBI, και τον ενημέρωσε για τα δικαιώματά του.

 

Στις 26 Ιανουαρίου 2021, ο Τζο Λόου έκανε χρήση του δικαιώματος υποβολής ένστασης στην Ανεξάρτητη Επιτροπή Εξέτασης Αποστέρησης Υπηκοότητας. Η επιτροπή έκανε 13 ολόκληρους μήνες να εξετάσει την ένσταση του Λο, και την έκανε αποδεκτή. Στις 2 Μαρτίου 2022, η επιτροπή ενημέρωσε το Υπουργικό Συμβούλιο ότι από τα στοιχεία που περιλαμβάνονταν στον φάκελο δεν καταδεικνύετο δόλος ή ψευδείς παραστάσεις ή απόκρυψη γεγονότων από τον ενδιαφερόμενο κατά το στάδιο υποβολής και έγκρισης της αίτησης.[130] Αυτή ήταν μια καθ’ ολοκληρία ψευδής γνωμάτευση. Η πρόεδρος της Ανεξάρτητης Επιτροπής Εξέτασης Αποστέρησης Υπηκοότητας είναι εισαγγελέας της Δημοκρατίας. Η Νομική Υπηρεσία είχε μελετήσει την Έκθεση Νικολάτου και είχε γνώση των αποτελεσμάτων της έρευνας.

 

Στην επιστολή προς το Υπουργικό Συμβούλιο η επιτροπή εισηγήθηκε όπως η υπόθεση τύχει περαιτέρω μελέτης από μέρους του Υπουργείου Εσωτερικών, ώστε να εξεταστεί εάν υπήρχαν άλλοι λόγοι αποστέρησης της υπηκοότητας.[131] Οι άλλοι λόγοι θα μπορούσε να ήταν η έλλειψη νομιμοφροσύνης, καθώς ο Τζο Λόου καταζητείτο για το μεγαλύτερο οικονομικό σκάνδαλο στην ιστορία.

 

Η γραμματεία του Υπουργικού Συμβουλίου έστειλε τον Μάρτιο του 2022 σχετική επιστολή στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο θα μπορούσε σε μια μέρα να υποδείξει τα «άλλα στοιχεία». Μόνο που η επιστολή… χάθηκε στον δρόμο και κανένας δεν ενδιαφέρθηκε για την τύχη της. Η επιστολή δεν είναι καταγραμμένη και δεν βρέθηκε σε κανένα αρχείο του Υπουργείου Εσωτερικών.[132]

 

Τον Σεπτέμβριο του 2022, η εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος δημοσίευσε την πληροφορία ότι είχε γίνει ανάκληση της υπηκοότητας του Τζο Λόου και ότι ο ίδιος προσέφυγε στα δικαστήρια. Ανώνυμοι «νομικοί κύκλοι» δήλωσαν στην εφημερίδα ότι το δικαστήριο «θα κρίνει εάν η απόφαση για αποστέρηση της υπηκοότητάς του ήταν νόμιμη ή όχι».[133] Στο ίδιο δημοσίευμα φιλοξενήθηκαν και δηλώσεις του υπουργού Εσωτερικών Νίκου Νουρή, ο οποίος επεξήγησε τη διαδικασία αποστέρησης υπηκοότητας μετά τη λήψη μιας τέτοιας απόφασης: «Ο ΥΠΕΣ πηγαίνει στο Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο επιβεβαιώνει την απόφαση για αφαίρεση της υπηκοότητας. Απ’ εκεί και πέρα οι ενδιαφερόμενοι έχουν το δικαίωμα να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη, όπου εκεί θα ληφθεί απόφαση για την οριστική ή όχι αποστέρηση της υπηκοότητας», είπε.[134]

 

Οι εξηγήσεις του Νουρή ήταν διφορούμενες, ενώ ο νόμος είναι ξεκάθαρος: Μετά την απόφαση της επιτροπής για ανάκληση υπηκοότητας, αυτή εφαρμόζεται αμέσως. Αυτός που χάνει το διαβατήριο μπορεί να αμφισβητήσει νομικά την απόφαση, αλλά δεν μπορεί να αναστείλει την εκτέλεσή της. Το χειρότερο είναι ότι στην περίπτωση του Τζο Λόου η επιτροπή αποδέχθηκε την ένστασή του. Οι πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν ήταν fake news. Ήταν μια επιτυχής επιχείρηση παραπληροφόρησης της κοινής γνώμης, ότι η μη ανάκληση της υπηκοότητας του Τζο Λόου ήταν απότοκο νομικών περιπλοκών.

 

Το συμπέρασμα είναι ότι μια απόφαση που λήφθηκε το 2019 και έπρεπε να εκτελεστεί αμέσως, παραπέμφθηκε από επιτροπή σε επιτροπή και από διαδικασία σε διαδικασία, μέχρι να εξασθενήσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και να μην εφαρμοστεί. Το 2023, ο μεγαλύτερος απατεώνας στην ιστορία του οικονομικού εγκλήματος ήταν Ευρωπαίος πολίτης, επειδή κάποιο αόρατο χέρι με πανίσχυρες εξουσίες του πρόσφερε προστασία. 

 

Στις 12 Μαΐου 2023 άρχισε να δημοσιεύεται σε συνέχειες αυτή τη έρευνα. Το πρώτο μέρος αναφερόταν στην περίπτωση του Τζο Λόου και στο ότι εξακολουθούσε να είναι κάτοχος κυπριακού διαβατηρίου.[135] Έξι μέρες αργότερα, το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την αποστέρηση της υπηκοότητάς του.[136]

 

Σε ένα κράτος δικαίου η περίπτωση του Τζο Λόου θα είχε απασχολήσει τη Μονάδα Καταπολέμησης Αδικημάτων Συγκάλυψης ως μια σοβαρή υπόθεση διαφθοράς και ξεπλύματος χρήματος. Η ΜΟΚΑΣ όμως, η οποία υπάγεται στη Νομική Υπηρεσία του κράτους, έκανε τα στραβά μάτια. Προϊστάμενη της ΜΟΚΑΣ από την ίδρυσή της, και για όλη τη διάρκεια των γεγονότων που καταγράφονται σε αυτή την εργασία, ήταν η εισαγγελέας Εύα Ρωσσίδου – Παπακυριακού.

 

Ο Νόμος περί Παρεμπόδισης και Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες[137] δίνει στη ΜΟΚΑΣ τεράστιες εξουσίες για να φέρει σε πέρας την αποστολή της, και τα μέλη της θεωρούνται ως ανακριτές δυνάμει του περί Ποινικής Δικονομίας Νόμου. Έχει την εξουσία να διεξάγει έρευνες, αλλά και να συνεργάζεται με αντίστοιχες μονάδες άλλων χωρών αυτεπάγγελτα ή κατόπιν αιτήματος, για σκοπούς ανάλυσης πληροφοριών και διερεύνησης αδικημάτων. Σύμφωνα με τον νόμο, η ΜΟΚΑΣ ασχολείται μεταξύ άλλων με την αξιολόγηση ύποπτων συναλλαγών και μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση σε οποιεσδήποτε πληροφορίες αφορούν στην επιβολή του νόμου, να διαβιβάζει πληροφορίες και στοιχεία στην αστυνομία και σε άλλες κρατικές υπηρεσίες, και να σταματά ύποπτες συναλλαγές.

 

Όπως αναφέρεται στην έκθεση της Επιτροπής Νικολάτου, «οι Financial Intelligence Units, όπως είναι η ΜΟΚΑΣ, είναι γενικά πανίσχυρες μονάδες σε όλες τις χώρες που έχουν δημιουργηθεί, για να ανταλλάζουν πληροφορίες, να εντοπίζουν και να ερευνούν ύποπτες συναλλαγές ή τάσεις και πρακτικές νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και για να ενεργούν αποτρεπτικά και κατασταλτικά».[138] Όπως προκύπτει από την καταγραφή των γεγονότων, η ΜΟΚΑΣ, ενώ είχε ενημερωθεί για τις ύποπτες συναλλαγές του Τζο Λόου, δεν πήρε κανένα ουσιαστικό μέτρο «παρεμπόδισης και καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων» από τις παράνομες δραστηριότητές του.

 

Από την καταγραφή των γεγονότων προκύπτει ότι από τα πρώτα στάδια της διαδικασίας πολιτογράφησης του Τζο Λόου ένα αόρατο χέρι παρενέβαινε στις διαδικασίες. Δύο υπουργεία παράβλεψαν όλους τους κανονισμούς και τα κριτήρια του ΚΕΠ. Η πολιτογράφηση έγινε με ψευδείς παραστάσεις και με ταχύρρυθμες διαδικασίες. Το Υπουργικό Συμβούλιο δεν εκτέλεσε δική του απόφαση για ανάκληση της πολιτογράφησης του Τζο Λόου. Η κυβέρνηση άλλαξε τον νόμο για να διευκολύνει τον Τζο Λόου, και με χίλια δυο άλλα τεχνάσματα, ένας φυγόδικος για τη μεγαλύτερη οικονομική απάτη στην ιστορία παρέμεινε Ευρωπαίος πολίτης. Κανένας άλλος στην Κύπρο δεν είχε τις εξουσίες να κάνει όλα αυτά εκτός από τον πρόεδρο του κράτους. Είναι εύλογο το συμπέρασμα ότι το αόρατο χέρι ανήκε στον Νίκο Αναστασιάδη.

 

«Νομίζει η Κύπρος έν’ δική του»

 

Όταν άρχισε να εφαρμόζεται το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα, υπουργός Εσωτερικών ήταν ο Σωκράτης Χάσικος. Τον Μάιο του 2017, ο Χάσικος παραιτήθηκε επικαλούμενος οικογενειακά προβλήματα. Στις σχέσεις του με τον Αναστασιάδη είχαν συσσωρευτεί πολλά προβλήματα. Ένα από τα σοβαρότερα ήταν η διαφθορά του Αναστασιάδη. «Ο πρόεδρος νομίζει ότι η Κύπρος έν’ δική του», μου είπε μετά την παραίτησή του, και μου εξήγησε ότι εκτός από τον ίδιο τον πρόεδρο, και η οικογένειά του επενέβαινε σε ζητήματα πολιτικής και πίεζε για διευκολύνσεις είτε για θέματα της πολεοδομίας είτε των διαβατηρίων.

 

Τον Σωκράτη Χάσικο διαδέχθηκε ο μέχρι τότε υφυπουργός παρά τω Προέδρω Κωνσταντίνος Πετρίδης, ο οποίος σύντομα διέγνωσε ότι το ΚΕΠ ήταν φυτώριο διαφθοράς. Για τις πρώτες εμπειρίες του από την εφαρμογή του ΚΕΠ μίλησε στην κατάθεσή του ενώπιον της Επιτροπής Νικολάτου: «Τους πρώτους μήνες παρατήρησα ότι υποβαλλόταν αυξημένος αριθμός αιτήσεων από άτομα υψηλού ρίσκου (π.χ. Πολιτικά Εκτεθειμένα Άτομα), καθώς και από πρόσωπα που κατάγονταν από χώρες που συνδέονταν με ευρωπαϊκές ή διεθνείς κυρώσεις, ή διαφθορά (π.χ. Ιράν, Συρία, Αφγανιστάν). Επίσης, συνειδητοποίησα ότι εδώ και καιρό, αριθμός πάροχων υπηρεσιών επιδίδονταν σε αμφισβητούμενες μεθόδους και είχαν εφαρμόσει επιθετική διαφημιστική εκστρατεία – κυρίως στο εξωτερικό και στο διαδίκτυο– η οποία ξεκάθαρα αναφερόταν σε πώληση διαβατηρίων, κάτι το οποίο αδιαμφισβήτητα προκαλούσε ζημιά στο όνομα της χώρας».[139]

 

Ο Πετρίδης ζήτησε από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών να του ετοιμάσει μια μελέτη για τα προβλήματα που υπήρχαν και να προτείνει λύσεις. Η λειτουργός του υπουργείου Χριστίνα Καούλλα τού υπέβαλε τον Φεβρουάριο του 2018 ένα σημείωμα στο οποίο συνόψισε όλα τα σοβαρά προβλήματα. Στο σημείωμα αναφερόταν ότι ο μεγάλος αριθμός αιτήσεων δημιούργησε μια βιομηχανία παραγωγής εύκολου και γρήγορου πλούτου. Οι πάροχοι υπηρεσιών (δικηγόροι, λογιστές, εξειδικευμένα γραφεία) διαφήμιζαν και πωλούσαν διαβατήρια δημιουργώντας μια αρνητική εικόνα για την Κύπρο στο εξωτερικό. «Υπάρχουν σαφείς υποψίες ότι οι παροχείς υπηρεσιών επιδίδονται σε ύποπτες συναλλαγές, οι οποίες περιλαμβάνουν την υπερτιμολόγηση ακινήτων ή ακόμη και την επιστροφή επενδυθέντων κεφαλαίων στους ίδιους τους επενδυτές». Καταγράφηκαν επίσης φαινόμενα παρεμβάσεων προς τους λειτουργούς των υπουργείων, αλλά και προς τους γενικούς διευθυντές και τους υπουργούς, με πιεστικά αιτήματα για γρήγορη έγκριση αιτήσεων. Οι λειτουργοί οι οποίοι απασχολούνταν με το ΚΕΠ μόλις που προλάβαιναν να διεκπεραιώνουν τις αιτήσεις που δέχονταν και δεν είχαν ούτε τον χρόνο ούτε τα μέσα να προβούν σε ελέγχους.[140]

 

Με λίγα λόγια, το κυπριακό κράτος είχε στήσει έναν μηχανισμό πώλησης διαβατηρίων. Το κίνητρο του εύκολου και γρήγορου χρήματος είχε διαβρώσει όλους τους θεσμούς και ισοπέδωσε κάθε αρχή δικαίου. Το σχέδιο αυτό τελούσε υπό την προστασία του ίδιου του προέδρου του κράτους. Περί τον Απρίλιο του 2018, ο ίδιος ο Αναστασιάδης ζήτησε από τον υπουργό Εσωτερικών Κωνσταντίνο Πετρίδη να διευκολύνει την έκδοση διαβατηρίων στα αδέλφια Νιτίν και Τσετάν Σαντεσάρα από τις Ινδίες. Ο Πετρίδης διερεύνησε την περίπτωσή τους και διαπίστωσε ότι κατηγορούνταν για χρηματοοικονομικές απάτες και διέφυγαν από τη χώρα τους για να αποφύγουν τις διώξεις. Το ινδικό κράτος είχε ακυρώσει τα διαβατήριά τους και οι Harley & Partners  τους έφεραν κι αυτούς στην Κύπρο για να αποκτήσουν διαβατήρια μέσω του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος.

 

Ο Πετρίδης ενημέρωσε τον Αναστασιάδη ότι δεν μπορούσε να συγκατατεθεί, λόγω του βεβαρημένου ιστορικού τους, κάνοντας αναφορά σε δημοσιεύματα του διεθνούς τύπου. Ο Αναστασιάδης του απάντησε ότι επρόκειτο για fake news, καταλόγισε στον υπουργό του ότι δεν ήταν διαλλακτικός, και επέμενε να τον διευκολύνει. Τότε ο Πετρίδης του πρότεινε να συμφωνήσουν έναν τρόπο να αποχωρήσει από την κυβέρνηση, και να αναλάβει την ευθύνη ο αντικαταστάτης του. Τελικά ο Αναστασιάδης αποδέχτηκε να γίνει έρευνα δέουσας επιμέλειας για τους αιτούντες και να το συζητήσουν ξανά. Η έρευνα επιβεβαίωσε ότι τα δύο αδέλφια κατηγορούνταν στις Ινδίες για οικονομικές απάτες και ότι βρίσκονταν στη λίστα καταζητούμενων προσώπων της Ιντερπόλ. Ο Πετρίδης αρνήθηκε να εγκρίνει την πολιτογράφησή τους και ο Αναστασιάδης δεν επέμεινε.

 

Ο Πετρίδης αναφέρθηκε στην περίπτωση των αδελφών Σαντεσάρα στην κατάθεσή του ενώπιον της Επιτροπής Νικολάτου. Ο Σαντεσάρα, είπε, είχε προσκομίσει λευκό ποινικό μητρώο από τις Ινδίες , αλλά «ήταν ένας μπαγαπόντης με βάση τις δικές μας εκτιμήσεις, χωρίς να έχει καταδικαστεί ή οτιδήποτε». Όταν αρνήθηκε να εγκρίνει την πολιτογράφησή του, είπε ο Πετρίδης, «έγινε το σώσε από διαφορετικούς και υψηλού κύρους δικηγόρους, οι οποίοι επικοινωνούσαν, ήθελαν να επικοινωνήσουν και μαζί μου, αλλά πήγαιναν και ενοχλούσαν και το Προεδρικό».^[141]

 

Σύμφωνα με μεταγενέστερη έρευνα του OCCRP, οι Σαντεσάρα εξασφάλισαν τελικά διαβατήριο από τον πρόεδρο της Αλβανίας Ιλίρ Μέτα. Η Αλβανία αρνήθηκε την έκδοσή τους στις Ινδίες και τους παραχώρησε άσυλο έναντι επένδυσης 33 εκατομμυρίων στον κατασκευαστικό τομέα.  Ενόσω βρίσκονταν στη λίστα καταζητούμενων προσώπων της Ιντερπόλ, τα μέλη της οικογένειας Σαντεσάρα ταξίδευαν με το ιδιωτικό τους τζετ στη Νιγηρία, όπου έκαναν μπίζνες στον τομέα της ενέργειας. Σύμφωνα με την έρευνα του OCCRP, υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Αλβανίας και της Νιγηρίας βοήθησαν την οικογένεια να ξεφύγει από επανειλημμένες προσπάθειες έκδοσής τους στην Ινδία. «Αστυνομικές αναφορές, δικαστικά έγγραφα, συνεντεύξεις και στοιχεία πτήσεων δείχνουν πώς οι εν λόγω αξιωματούχοι επέτρεψαν στην οικογένεια [Σαντεσάρα] να κινείται ελεύθερα και να συνεχίζει να διευθύνει τις επιχειρήσεις της ενώ καταζητείτο.^[142]

 

Η υπόθεση των αδελφών Σαντεσάρα ήταν πανομοιότυπη με εκείνη του Τζο Λόου. Και οι δύο κατηγορούνταν για απάτες στις χώρες τους, ήταν καταζητούμενοι, οι χώρες τους ανακάλεσαν τα διαβατήριά τους και οι ίδιοι αναζητούσαν ευρωπαϊκό διαβατήριο.  Τους αδελφούς Σαντεσάρα, όπως και τον Τζο Λόου, εκπροσωπούσε ο οίκος Henley & Partners. Οι αδελφοί Σαντεσάρα προστατεύονταν από την Αλβανία με τον ίδιο τρόπο που η Κύπρος πρόσφερε προστασία στον Τζο Λόου. Αν συναινούσε ο Πετρίδης, οι Σαντεσάρα προφανώς θα «επένδυαν» στην Κύπρο πολλά εκατομμύρια στον κατασκευαστικό τομέα, κατά τον ίδιο τρόπο που ο Τζο Λόου «επένδυσε» για να αγοράσει το κυπριακό διαβατήριο.

 

Ο Αναστασιάδης ήταν προσωπικά αναμειγμένος σε όλο το πλέγμα της βιομηχανίας των διαβατηρίων. Ως πρόεδρος είχε το προνόμιο της ανεξέλεγκτης και απόλυτης εξουσίας να διαμορφώνει τις πολιτικές και να παρεμβαίνει στη συγκάλυψη παρανομιών. Ως δικηγόρος ασχολείτο με την έκθεση διαβατηρίων, ενώ είχε και οικογενειακή επιχείρηση ανάπτυξης γης. Σε καμιά περίπτωση ο Αναστασιάδης δεν προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τα προσωπικά οικονομικά συμφέροντα. Τουναντίον, έκανε κατάχρηση της εξουσίας του για να προσελκύει πελάτες.

 

Ο Αναστασιάδης είχε οικονομικά συμφέροντα από τη σχέση του με την εταιρεία Imperio Properties, την οποία ήλεγχε ο Γιάννης Μισιρλής, σύζυγος της κόρης του Ινώς. Η εταιρεία δραστηριοποιείτο στον τομέα της ανάπτυξης γης σε συνάρτηση με το ΚΕΠ. Επί της δεκαετίας της διακυβέρνησης του Νίκου Αναστασιάδη, η Imperio Properties εξελίχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις ανάπτυξης γης στη Λεμεσό.

 

Ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο ο Αναστασιάδης έκανε κατάχρηση της εξουσίας του υπέρ των επιχειρηματικών συμφερόντων της οικογένειάς του είναι η περίπτωση του Κινέζου επενδυτή Youbang Chen, ο οποίος ενδιαφέρθηκε να αποκτήσει την κυπριακή υπηκοότητα μέσω του ΚΕΠ. Ο Chen ήταν πελάτης του δικηγορικού γραφείου Πελαγίας, Χριστοδούλου, Βράχας ΔΕΠΕ. Τον Μάρτιο του 2014, η επικεφαλής του γραφείου Αλεξάνδρα Πελαγία πήρε ένα email εκ μέρους του πελάτη της, το οποίο ανέφερε τα εξής: «Σας ενημερώνουμε ότι ο κ. Chen αποφάσισε να αγοράσει μετοχές που ανήκουν στην κατασκευάστρια εταιρεία Imperio. Δυστυχώς, για διάφορους λόγους μας ζητήθηκε να αναθέσουμε την υπόθεση πολιτογράφησης του κ. Chen στην εταιρεία Νίκος Χ. Αναστασιάδης & Συνεργάτες».[143]

 

Η Αλεξάνδρα Πελαγία, η οποία είχε μακροχρόνια προσωπική σχέση και πολιτική συνεργασία με τον Αναστασιάδη, του παραπονέθηκε έντονα για την ανέντιμη συμπεριφορά. Ο Αναστασιάδης προσποιήθηκε τον ανήξερο, είπε ότι δεν γνώριζε καν τον πελάτη της και επέρριψε τις ευθύνες στους συνεταίρους του. Η αλήθεια είναι ότι ο Αναστασιάδης γνώριζε και τον Chen και τη συνεργασία του με την Imperio. Μερικές εβδομάδες πριν τερματίσει τη συνεργασία του με το γραφείο Πελαγίας, Χριστοδούλου, Βράχας ΔΕΠΕ, ο Chen, μαζί με τον Αναστασιάδη, είχαν παρουσιάσει ένα έργο της Imperio. Μετά τη διαμαρτυρία της Πελαγία, την πολιτογράφηση του Chen προώθησε άλλο δικηγορικό γραφείο, αλλά τις υποθέσεις του τις χειριζόταν το γραφείο Νίκος Χρ. Αναστασιάδης και Συνεταίροι.

 

Ο Αναστασιάδης υπερασπιζόταν το ΚΕΠ ως Πρόεδρος, ως δικηγόρος και ως επιχειρηματίας ανάπτυξης γης και έτσι αντέδρασε όταν τον Αύγουστο του 2020, το διεθνές τηλεοπτικό δίκτυο Al Jazeera προέβη σε αποκαλύψει για το σκάνδαλο των διαβατηρίων.

 

Το Al Jazeera εξασφάλισε κατάλογο με όλες τις περιπτώσεις παραχώρησης υπηκοότητας μέσω του ΚΕΠ από το 2017 μέχρι το 2019, και εντόπισε 117 κραυγαλέες περιπτώσεις διεθνών απατεώνων οι οποίοι αξιοποίησαν το πρόγραμμα για να αγοράσουν κυπριακό διαβατήριο. Σε αυτούς, σύμφωνα με το ρεπορτάζ που παρουσιάστηκε, περιλαμβάνονταν εγκληματίες που είχαν καταδικαστεί, ολιγάρχες οι οποίοι διέφευγαν του νόμου και κυβερνητικοί αξιωματούχοι βεβαρημένοι με αδικήματα διαφθοράς και ξεπλύματος βρώμικου χρήματος.[144]

 

Ο υπουργός Εσωτερικών Νίκος Νουρής, μετά από συνάντηση που είχε με τον Αναστασιάδη, έδωσε συνέντευξη τύπου στο Προεδρικό και κατάγγειλε το Al Jazeera, «που εδρεύει σε μια χώρα η οποία είναι γνωστή για τις φιλοτουρκικές της θέσεις»,[145] για ενορχηστρωμένη επίθεση κατά της Κύπρου. Το σενάριο ότι οι αποκαλύψεις του Al Jazeera ήταν τουρκική συνωμοσία κατά της Κύπρου κατέρρευσε μερικές εβδομάδες αργότερα, όταν το δίκτυο παρουσίασε ένα ντοκιμαντέρ μέσα από το οποίο εκτίθετο το σύστημα διαφθοράς πίσω από τη βιομηχανία των διαβατηρίων.[146]

 

Στο ντοκιμαντέρ, ένας υπό κάλυψη δημοσιογράφος με το όνομα Μπίλι εμφανίζεται ως εκπρόσωπος ενός σεσημασμένου Κινέζου επενδυτή, ο οποίος τάχα είχε καταδικαστεί σε επτά χρόνια φυλάκιση για ξέπλυμα χρήματος. Ο Κινέζος θα επένδυε δήθεν σε ακίνητα του βουλευτή του ΑΚΕΛ Χριστάκη Τζιοβάνη, ο οποίος είχε διασυνδέσεις με ολόκληρο το πολιτικό σύστημα, και κυρίως με τον πρόεδρο της Βουλής Δημήτρη Συλλούρη. Ο Μπίλι εμφανίζεται στο βίντεο να λαμβάνει διαβεβαιώσεις από τον Τζιοβάνη και τον δικηγόρο του, Ανδρέα Πιττάτζη, ότι η ποινή φυλάκισης του Κινέζου δεν θα αποτελούσε ζήτημα, αρκεί να επενδύονταν αρκετά χρήματα. Ο Μπίλι ρώτησε εάν θα μπορούσε να γίνει αλλαγή του ονόματος του δήθεν επενδυτή. «Φυσικά μπορούμε να αλλάξουμε το όνομά του. Εδώ είναι Κύπρος», του απάντησε. Η φράση “This is Cyprus” έγινε από τότε συνώνυμη της διαφθοράς στην Κύπρο. Στο ντοκιμαντέρ προβλήθηκε επίσης συνομιλία με τον πρόεδρο της Βουλής Δημήτρη Συλλούρη, ο οποίος υποσχέθηκε κάθε δυνατή βοήθεια, αλλά ζητούσε εχεμύθεια. «Μην πείτε τίποτα σε κανένα. Πρέπει να προστατεύσω και το όνομά μου», είπε. (“Don’t say that to anybody. I have to protect my name as well”). Ακολούθως τσούγκρισαν τα ποτήρια με το κρασί, και ο Συλλούρης έκλεισε το μάτι στον συνομιλητή του. Αυτή η στιγμή προκάλεσε την οργή της κοινής γνώμης, και ο Δημήτρης Συλλούρης αναγκάστηκε να υποβάλει την παραίτησή του, και ουσιαστικά να αποχωρήσει από την πολιτική. Στον απόηχο αυτών των αποκαλύψεων, που προβλήθηκαν σε όλο τον κόσμο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ξεκινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Κύπρου. Η κυβέρνηση, για να προλάβει τις εξελίξεις, ανακοίνωσε κατάργηση του προγράμματος.

 

Η περίπτωση του Al Jazeera παραπέμφθηκε στη Δικαιοσύνη, όμως είναι λίγες οι ελπίδες ότι θα υπάρξουν καταδίκες. Η υπόθεση πηγαίνει από αναβολή σε αναβολή και από ένσταση σε ένσταση. Το μόνο αποτέλεσμα που υπήρξε μέχρι τώρα είναι ένα διάταγμα από δικαστήριο στη Λευκωσία με το οποίο απαγορεύεται στους συντελεστές του ντοκιμαντέρ να μεταδίδουν τα βιντεογραφημένα στιγμιότυπα με τον Δημήτρη Συλλούρη.[147]

 

Οι έρευνες και η συγκάλυψη

 

Αμέσως μετά τις αποκαλύψεις των εγγράφων για τις πολιτογραφήσεις από τον Al Jazeera, τον Αύγουστο του 2020, η κυβέρνηση δέχτηκε έντονη κριτική από την αντιπολίτευση, ενώ ο γενικός ελεγκτής ανακοίνωσε τη διεξαγωγή έρευνας για το ΚΕΠ.[148] Αντιδρώντας ο πρόεδρος Αναστασιάδης ανακοίνωσε ότι λαμβάνοντας υπόψη το πόρισμα της Επιτροπής Καλογήρου, θα έκανε εισήγηση στον γενικό εισαγγελέα να διορίσει νέα επιτροπή, για να ερευνήσει το ΚΕΠ από το 2007 μέχρι το 2020.[149]

 

Σκοπός του Αναστασιάδη ήταν από τη μια να ερευνηθούν και οι πολιτογραφήσεις που είχαν γίνει επί διακυβέρνησης του ΑΚΕΛ, και από την άλλη να παρεμποδίσει την έρευνα που είχε εξαγγείλει ο γενικός ελεγκτής. Ήταν συνήθης τακτική του Αναστασιάδη, όταν βρισκόταν υπό κατηγορία για υποθέσεις διαφθοράς, να κάνει κινήσεις αντιπερισπασμού και να ανακοινώνει αποφάσεις που να δείχνουν ότι δεν φοβόταν τις έρευνες. Στις 7 Σεπτεμβρίου 2020, ο γενικός εισαγγελέας ανακοίνωσε τον διορισμό της νέας επιτροπής, με βάση τον Περί Ερευνητικών Επιτροπών Νόμο.[150]

 

Ο Αναστασιάδης επέλεξε για πρόεδρο της νέας επιτροπής τον πρώην πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου Μύρωνα Νικολάτο, ο οποίος ήταν της εμπιστοσύνης του. Η Καλογήρου αρχικά δεν διορίστηκε στη νέα επιτροπή, αλλά εντάχθηκε σε αυτήν λίγες μέρες αργότερα, αντικαθιστώντας τον πρώην δικαστή του Ανωτάτου Κώστα Παμπαλή, ο οποίος παραιτήθηκε. Με βάση τον Περί Ερευνητικών Επιτροπών Νόμο,[151] η Επιτροπή Νικολάτου είχε οιονεί δικαστική εξουσία, οι μάρτυρες κατέθεταν ενόρκως, και ήταν υποχρεωμένοι να παραδώσουν όποια στοιχεία τους ζητούνταν. Η επιτροπή πλαισιώθηκε από ερευνητές οι οποίοι εργάστηκαν με αφοσίωση και επέδειξαν ζήλο για να υπάρξει αποτέλεσμα. Από τη μελέτη των φακέλων των υποθέσεων που ερευνήθηκαν ξεδιπλώθηκε όλο το εύρος της αυθαιρεσίας και της διαφθοράς πίσω από το ΚΕΠ. Το αποτέλεσμα αντανακλάται στην έκτασης 786 σελίδων έκθεση της επιτροπής και αποτυπώνεται με περισσότερες λεπτομέρειες στις 180 εκθέσεις για ισάριθμες αιτήσεις πολιτογράφησης που ερευνήθηκαν και επισυνάφθηκαν στην έκθεση.

 

Παρά την εξαιρετική δουλειά που έγινε σε ερευνητικό επίπεδο, η επιτροπή χαρίστηκε στον Αναστασιάδη, ο οποίος κατέθεσε ενώπιόν της στις 2 Φεβρουαρίου 2021. Σε μια από τις ερωτήσεις που του υποβλήθηκαν, κατά πόσο είχε κάνει παρεμβάσεις για πολιτογραφήσεις, είτε πριν γίνει πρόεδρος της Δημοκρατίας είτε μετά, απάντησε: «Ουδέποτε, κύριε Πρόεδρε, ούτε προ, ούτε μετά, ουδεμία μα ουδεμία παρέμβαση. Και εάν βρεθεί άνθρωπος που πει ότι έκανα παρέμβαση, ας με καταγγείλει δημόσια, έδωσα όρκο και εκεί είναι που θα κριθώ».[152]

 

Ήταν σε όλους πασιφανές ότι ο Αναστασιάδης είχε πράγματα να κρύψει. Και αν η ερευνητική επιτροπή ενδιαφερόταν πραγματικά για την αλήθεια, είχε τους τρόπους να τη βρει. Όταν, για παράδειγμα, ο Αναστασιάδης ισχυρίστηκε ότι πραγματοποίησε το ταξίδι «ιδίοις εξόδοις» ή ότι ο Κρις Λαζαρή είχε διαθέσει €3 εκατομμύρια για τα ταξίδια του Προέδρου, η επιτροπή θα μπορούσε να ζητήσει στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς, όπως τιμολόγια, παραστατικά και αποδείξεις τραπεζικών συναλλαγών. Θα μπορούσε ακόμη να καλέσει ως μάρτυρες τους συνεργάτες του Προέδρου και να ζητήσει πληροφόρηση: Ποιος ήταν υπεύθυνος για τα ταξίδια; Με ποιον μιλούσε από την πλευρά του Κρις Λαζαρή; Υπάρχει αλληλογραφία ή ηλεκτρονικά μηνύματα; Μια ενδελεχής έρευνα αναμφίβολα θα στοιχειοθετούσε υπόθεση ψευδορκίας του Προέδρου.

 

Η επιτροπή απέφυγε να διεισδύσει σε αυτή την πτυχή, με το πρόσχημα ότι οι όροι εντολής της ήταν μόνο τα διαβατήρια και όχι τα ταξίδια του Προέδρου. Ωστόσο, τα ταξίδια του Προέδρου ήταν συναρτημένα με τα διαβατήρια. Επίσης, η επιτροπή θα έπρεπε να αξιολογήσει τις καταθέσεις των μαρτύρων, και η κατάθεση του Αναστασιάδη περιείχε πολλά στοιχεία που θα τον καθιστούσαν αναξιόπιστο ή και ένοχο για ψευδορκία. Η επιτροπή υιοθέτησε χωρίς καμιά αμφιβολία την κατάθεση του Αναστασιάδη και προσάρμοσε τα συμπεράσματά της στο δικό του αφήγημα. Στην έκθεσή της αφιερώνει μερικές αράδες για τη σχέση του με τον Μαχφούζ και σημειώνει ότι δεν είχε εντοπίσει οτιδήποτε μεμπτό. «Ενώπιόν μας δεν τέθηκαν οποιαδήποτε στοιχεία τα οποία να συνδέουν τις πολιτογραφήσεις με το δωρεάν ταξίδι που πραγματοποιήθηκε μετά την πάροδο 3 ετών από τις εν λόγω πολιτογραφήσεις».[153] Η επιτροπή αναφερόταν στο ταξίδι που έγινε το 2018 και αγνόησε ότι είχε προηγηθεί άλλο ένα ταξίδι, το 2015, και ότι αμέσως μετά πολιτογραφήθηκε παράνομα η δεύτερη σύζυγος του Μαχφούζ. Στον σχετικό φάκελο υπήρχε και η σχετική αλληλογραφία της αρχικής απόρριψης της αίτησης λόγω πολυγαμίας.

 

Παρόλα αυτά, η έκθεση της ερευνητικής επιτροπής, που παραδόθηκε στον γενικό εισαγγελέα Γιώργο Σαββίδη στις 8 Ιουνίου 2021, περιείχε σημαντικά ευρήματα για το μέγεθος και την έκταση της αυθαιρεσίας. Ο Σαββίδης έδωσε στη δημοσιότητα μία λογοκριμένη εκδοχή της έκθεσης, με τη δικαιολογία της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και για να μη βλάψει τάχα τις ανακρίσεις.[154]  Ακόμη και στη λογοκριμένη της μορφή όμως, η έκθεση ήταν κόλαφος για την κυβέρνηση. Σχολιάζοντας ο Αναστασιάδης παραδέχτηκε ότι «υπήρχαν κενά, υπήρχαν αδυναμίες, υπήρξαν παρανομίες, υπάρχουν και πειθαρχικές και ποινικές και άλλες ευθύνες, όπως και πολιτικές», τις οποίες όμως «εκμεταλλεύ­τηκαν επιτήδειοι και οι οποίοι δεν θα πρέπει να κοιμούνται ήσυ­χα»![155] Τα υπόλοιπα παραπέμφθηκαν στις ανακρίσεις, από τις οποίες προέκυψαν κάποιες κατηγορίες εναντίον δικηγορικών γραφείων, αλλά σίγουρα δεν άγγιξαν τον σκληρό πυρήνα του συστή­ματος διαφθοράς. Η Νομική Υπηρεσία, ενώ θα μπορούσε να κτίσει πάνω στην έκθεση της επιτροπής, αρχικά τη λογόκρινε και μετά την έθαψε.

 

Ο υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Χριστόφια Νεοκλής Συλικιώτης κατέθεσε στην επιτροπή ότι ο Αναστασιάδης ήταν από τους 4–5 παρόχους υπηρεσιών οι οποίοι είχαν αξιοποιήσει το πρόγραμμα πολιτογραφήσεων επί διακυβέρνησης ΑΚΕΛ, και είχε παρέμβει αρκετές φορές για την προώθηση υποθέσεων.[156] Ως πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Αναστασιάδης είχε τον πλήρη έλεγχο του προγράμματος. Πέραν της περιστασιακής μαρτυρίας, η επιτροπή είχε ενώπιόν της και γραπτά τεκμήρια για παρεμβάσεις του προς το Υπουργείο Εσωτερικών, όπως ένα email από τον δικηγόρο Ανδρέα Νεοκλέους προς τη γραμματέα του Αναστασιάδη Έλενα Αταλιώτου, το οποίο ανέφερε: «ο κ. Πρόεδρος μου ζήτησε να σου στείλω τα ονόματα των προσώπων που υπέβαλαν αίτηση για πολιτογράφηση για να του τα παραδώσεις. Η υπόθεση βρίσκεται στο Υπουργείο Οικονομικών ενώπιον της κας Μαρίας Διονυσίου».[157]

 

Η ερευνητική επιτροπή όφειλε να αξιολογήσει τις μαρτυρίες που έλαβε. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας διαδικασίας ο Αναστασιάδης προφανώς θα χαρακτηριζόταν αναξιόπιστος και θα μπορούσε να κατηγορηθεί ακόμη και για ψευδορκία. Ο πρόεδρος της επιτροπής Μύρωνας Νικολάτος, αν και έμπειρος δικαστικός, δεν μπήκε σε διαδικασία αξιολόγησης των μαρτυριών, η επιτροπή παρέθεσε τις μαρτυρίες χωρίς σχόλια, και στο πόρισμά της δεν απέδωσε ονομαστικά ευθύνες σε κανέναν παράγοντα, πολιτειακό ή ιδιώτη.

 

Στην ανάλυση των ευρημάτων της η επιτροπή επικεντρώθηκε στις παρατυπίες ή και παρανομίες στις διαδικασίες πολιτογράφησης, που ήταν παρά πολλές και σοβαρές, αλλά απέφυγε να εστιάσει στη μεγάλη εικόνα, που ήταν η θεσμική διαφθορά. Μελετώντας κανείς την έκθεση της Επιτροπής Νικολάτου και όλα τα έγγραφα που τη συνοδεύουν διαβάζει –πίσω από τις γραμμές– ότι το ΚΕΠ ήταν ένα πρόγραμμα μαζικής πώλησης διαβατηρίων, ελεγχόμενο από ένα κύκλωμα παραγόντων οι οποίοι επωφελήθηκαν προσωπικά από τον τζίρο των δισεκατομμυρίων. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν κεντρική προσωπικότητα σε αυτό το κύκλωμα, έκανε κατάχρηση του αξιώματός του, ευνούχισε τους θεσμούς και έθεσε το κράτος στην υπηρεσία μιας ομάδας ανθρώπων που κερδοσκόπησαν παρανομώντας. Έτσι η Κύπρος, αντί κράτος δικαίου, κατάντησε να παρέχει προστασία σε διεθνείς απατεώνες. Η Επιτροπή Νικολάτου ωστόσο απέφυγε επιμελώς να αναδείξει την πτυχή της θεσμικής διαφθοράς, που ήταν και η ουσία του ζητήματος.

 

Παρόλα αυτά, το έργο της επιτροπής παραμένει αξιόλογο. Από τις υποθέσεις που ερευνήθηκαν, είναι δεκάδες όσες θα έπρεπε να καταλήξουν στα ποινικά δικαστήρια. Πέραν των υποθέσεων αυτών, η επιτροπή κατάρτησε και έναν κατάλογο με 444 ονόματα πολιτικά εκτεθειμένων προσώπων τα οποία έχριζαν περαιτέρω διερεύνησης.[158]

 

Σχεδόν τρία χρόνια μετά την ολοκλήρωση της έρευνας, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αξιοποιούνται τα ευρήματά της. Όπως αποδείχθηκε, το κίνητρο για τον διορισμό των δύο επιτροπών δεν ήταν η αναζήτηση και η απόδοση ευθυνών, αλλά η διαχείριση του προβλήματος μετά τις αποκαλύψεις των ξένων ΜΜΕ. Η κυβέρνηση μάλιστα, σε συνεργασία με τον γενικό εισαγγελέα Γιώργο Σαββίδη και τον βοηθό γενικό εισαγγελέα Σάββα Αγγελίδη, έσπευσε να αποκρύψει το αποτέλεσμα των ερευνών, λογοκρίνοντας τις εκθέσεις. Οι επικεφαλής της Νομικής Υπηρεσίας υπήρξαν και οι δύο υπουργοί του Αναστασιάδη και διορίστηκαν από τον ίδιο στα αξιώματά τους τον Ιούνιο του 2020.

 

Η πρόθεση της κυβέρνησης να συγκαλύψει το σκάνδαλο των διαβατηρίων διαφάνηκε από τον τρόπο διαχείρισης του πορίσματος της Επιτροπής Καλογήρου, το οποίο είχε παραδοθεί στον υπουργό Εσωτερικών Νίκο Νουρή από τον Σεπτέμβριο του 2020. Ο Σύνδεσμος Ελεγκτών Κύπρου ζήτησε αντίγραφο του πορίσματος από τον υπουργό, για να ελέγξει τα μέλη του που πιθανόν να ενέχονταν. Ο υπουργός Εσωτερικών αρνήθηκε, επικαλούμενος γνωμάτευση του γενικού εισαγγελέα. Ο ΣΕΛΚ αποτάθηκε στον ίδιο τον πρόεδρο Αναστασιάδη, ο οποίος επίσης αρνήθηκε. «Μας εξήγησε ότι ήταν για νομικούς λόγους που δεν μπορούσαν να μας τη δώσουν»,[159] ανέφερε στην κατάθεσή του στην Επιτροπή Νικολάτου ο πρόεδρος του ΣΕΛΚ Κυριάκος Ιορδάνου.

 

Στα τέλη Δεκεμβρίου 2020, μετά και από πίεση από την αντιπολίτευση, ο πρόεδρος Αναστασιάδης ανακοίνωσε με προσωπική δήλωση ότι το πόρισμα της Επιτροπής Καλογήρου θα δινόταν στη δημοσιότητα στις 29 Δεκεμβρίου, αλλά λογοκριμένο από τη Γενική Εισαγγελία, τη ΜΟΚΑΣ και την επίτροπο Προσωπικών Δεδομένων. Ο Αναστασιάδης δεσμεύτηκε ότι «για όσα των γεγονότων διαγράφονται στις εκθέσεις διά μαύρου χρώματος, θα δοθούν επίσης στη δημοσιότητα ευθύς μετά το πέρας των ποινικών ερευνών, με μόνη εξαίρεση όσα άπτονται προσωπικών δεδομένων».[160]

 

Η προστασία της ποινικής διαδικασίας ήταν μόνο ένα πρόσχημα για τη λογοκρισία της έκθεσης. Στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν υπάρχει καμία περίπτωση αποτελεσματικών ποινικών ανακρίσεων για υπόθεση που αφορούσε τον αρχηγό του κράτους, ούτε κατά τη διάρκεια της θητείας του ούτε και μετά. Στην Κύπρο δεν υπάρχει καν ο θεσμός του ανεξάρτητου δημόσιου κατήγορου. Τον ρόλο αυτό ασκεί ο γενικός εισαγγελέας, ο οποίος είναι ταυτόχρονα νομικός σύμβουλος της κυβέρνησης και διορίζεται από τον πρόεδρο. Ακόμη και αν ο γενικός εισαγγελέας αποφάσιζε να δώσει οδηγία για ποινικές ανακρίσεις, αυτές θα διεξάγονταν από την αστυνομία, η οποία είναι απόλυτα ελεγχόμενη από τον εκάστοτε πρόεδρο. Να σημειωθεί ότι ο πρόεδρος έχει την εξουσία να παύει την ηγεσία της αστυνομίας. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ο Αναστασιάδης έπαυσε δύο αρχηγούς και έναν υπαρχηγό του σώματος.  

 

Πρόσχημα με σκοπό την απόκρυψη των αποτελεσμάτων των ερευνών ήταν και η επίκληση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεσμοθέτησε τον Κανονισμό 2016/679 για να προστατεύσει την ιδιωτική ζωή των πολιτών και όχι για να συγκαλύπτει τους εγκληματίες. Εξάλλου, ο Κανονισμός για τα προσωπικά δεδομένα δεν εφαρμόζεται από αρμόδιες αρχές «για τους σκοπούς της πρόληψης, της διερεύνησης, της ανίχνευσης ή της δίωξης ποινικών αδικημάτων ή της εκτέλεσης ποινικών κυρώσεων».[161] Μάλιστα, στην επεξήγηση του Κανονισμού, αναφέρεται ότι η εξαίρεση αυτή «έχει σημασία, για παράδειγμα, στο πλαίσιο του αγώνα ενάντια στο ξέπλυμα χρήματος».[162] Εξού και όταν επιβάλλονται κυρώσεις σε ιδιώτες, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημοσιεύει τα πλήρη ονόματα και τους αριθμούς διαβατηρίων όσων υπόκεινται σε αυτές.

 

Στην Κύπρο η κυβέρνηση, σε συνεργασία με τον γενικό εισαγγελέα, τη ΜΟΚΑΣ και την επίτροπο Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, προστατεύουν τους υπόπτους για ξέπλυμα χρήματος, με πρόσχημα τα προσωπικά τους δεδομένα. Στην περίπτωση του Τζο Λόου, η Επιτροπή Καλογήρου ετοίμασε μια έκθεση γεγονότων με όλες τις πληροφορίες για την πολιτογράφησή του.[163] Στη λογοκριμένη εκδοχή της έκθεσης διαγράφηκαν όλες οι σημαντικές πληροφορίες, όπως το όνομα του ερευνώμενου και η χώρα καταγωγής του. Στη μη λογοκριμένη έκθεση περιλαμβάνεται το πλήρες κείμενο ενός σημειώματος που είχε παραδώσει η ΜΟΚΑΣ στην επιτροπή, με σημαντικές πληροφορίες για το ξέπλυμα χρήματος από τον Τζο Λόου.[164] Στη λογοκριμένη εκδοχή, που δόθηκε στη δημοσιότητα, το σημείωμα αυτό είναι μαυρισμένο στο σύνολό του. Δεν υπάρχει τίποτε στο κείμενο που θα μπορούσε να επηρεάσει τις ποινικές ανακρίσεις, οι οποίες έτσι κι αλλιώς δεν έγιναν ποτέ. Εκείνο που πράγματι επιβεβαίωνε το σημείωμα ήταν το ξέπλυμα χρημάτων από τα κλεμμένα του ταμείου 1MDB. Το ότι η ΜΟΚΑΣ, σε συνεργασία και συντονισμό με τον Αναστασιάδη, λογόκρινε ολόκληρη τη δική της αναφορά για τον Τζο Λόου, είναι ακόμη ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει τη συνεργασία τους με στόχο τη συγκάλυψη.

 

Ο γενικός εισαγγελέας Γιώργος Σαββίδης, ο οποίος γνωμάτευσε ότι έπρεπε να παραμείνει απόρρητη η έκθεση της Επιτροπής Καλογήρου, πήρε προληπτικά μέτρα για τη μη δημοσιοποίηση της έκθεσης της Επιτροπής Νικολάτου. Η Επιτροπή Νικολάτου διορίστηκε με διάταγμα που εξέδωσε ο Σαββίδης στη βάση του Περί Ερευνητικών Επιτροπών Νόμου. Στο διάταγμα αναφερόταν ότι «η ερευνητική επιτροπή περιβάλλεται με όλες τις εξουσίες που προβλέπονται στο άρθρο 7 του Νόμου, εξαιρουμένης της παραγράφου (1β)».[165] Η παράγραφος που εξαιρέθηκε ανέφερε ότι η Επιτροπή έχει η ίδια την εξουσία «να δημοσιοποιεί το πλήρες κείμενο της έκθεσης» ή μέρους του, εάν συνέτρεχαν λόγοι εθνικής ασφάλειας.

 

Τα μέλη της επιτροπής αποτάθηκαν γραπτώς στον γενικό εισαγγελέα, και «λόγω της καθολικής απαίτησης για πλήρη διαφάνεια», ζήτησαν να δοθεί στην επιτροπή η δυνατότητα δημοσιοποίησης του πορίσματος.[166] Ο Σαββίδης απέρριψε το αίτημα. «Η συγκεκριμένη έρευνα, λόγω της φύσεώς της, εγείρει θέματα πέραν της εθνικής ασφάλειας και ενδεχομένως, να μην πρέπει ολόκληρο το πόρισμα ή μέρος αυτού να δημοσιοποιηθεί, είτε άμεσα είτε μεταγενέστερα για λόγους δημοσίου συμφέροντος».[167]

 

Στις εξουσίες που το Σύνταγμα παρέχει στον γενικό εισαγγελέα περιλαμβάνεται και η δυνατότητα επίκλησης του δημοσίου συμφέροντος για την αναστολή ποινικών διώξεων. Στην προκειμένη περίπτωση, οι εξουσίες της ερευνητικής επιτροπής εκχωρήθηκαν από νόμο του κράτους και ο γενικός εισαγγελέας δεν είχε το συνταγματικό δικαίωμα να αφαιρέσει από την επιτροπή την εξουσία δημοσιοποίησης του πορίσματος.

 

Ο γενικός εισαγγελέας αιτιολόγησε το δημόσιο συμφέρον λέγοντας ότι «στην περίπτωση όπου καταγράφονται ποινικές ευθύνες εμπλεκομένων προσώπων […] δεν θα ήταν προς το δημόσιο συμφέρον να ενημερωθούν εκ των προτέρων και πριν τη λήψη απόφασης από τα αρμόδια όργανα, με τη δημοσιοποίηση του πορίσματος».[168] Στην πραγματικότητα η λογοκρισία συνιστούσε συγκάλυψη. Για παράδειγμα, καλύφθηκαν με μαύρο χρώμα ολόκληρο το email για το ρουσφέτι που υποσχέθηκε ο Αναστασιάδης στον δικηγόρο Ανδρέα Νεοκλέους[169] και ένα άλλο email, από το Υπουργείο Εσωτερικών, που ανέφερε: «Υπάρχει οτιδήποτε νεότερο γι’ αυτή την υπόθεση; Απολογούμαι που ενοχλώ, αλλά ρωτούν συνέχεια από το γραφείο του Προέδρου της Βουλής».[170]

 

Ο γενικός εισαγγελέας φρόντισε για την απόκρυψη όλων των στοιχείων των σοβαρών υποθέσεων διαφθοράς, περιλαμβανομένης και της πολιτογράφησης του Τζο Λόου. Για παράδειγμα, στις σελίδες 691 μέχρι 694 της έκθεσης της Επιτροπής Νικολάτου υπάρχουν αναλυτικές πληροφορίες για τη δομή των εταιρειών και τα τεμάχια γης που αποκτήθηκαν από την αρχιεπισκοπή και αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του ΚΕΠ. Στο λογοκριμένο πόρισμα όλες αυτές οι πληροφορίες είναι μαυρισμένες.

 

Η αστυνομία είχε στη διάθεσή της αυτούσια τα πορίσματα και των δύο επιτροπών, Καλογήρου και Νικολάτου. Ο γενικός εισαγγελέας Γιώργος Σαββίδης δήλωσε ότι είχε δώσει οδηγίες στην αστυνομία να «εξετάσει όλες τις υποθέσεις για τις οποίες οι Επιτροπές αυτές αναφέρουν ότι πιθανόν να στοιχειοθετούνται ποινικά αδικήματα».[171] Σχολιάζοντας το πόρισμα ο πρόεδρος Αναστασιάδης παραδέχτηκε ότι «υπήρχαν κενά, υπήρχαν αδυναμίες, υπήρξαν παρανομίες, υπάρχουν και πειθαρχικές και ποινικές και άλλες ευθύνες, όπως και πολιτικές», τις οποίες όμως «εκμεταλλεύτηκαν επιτήδειοι και οι οποίοι δεν θα πρέπει να κοιμούνται ήσυχα»![172] Στην πραγματικότητα κανένας δεν έχασε τον ύπνο του, ούτε από τα πορίσματα των επιτροπών, ούτε από τις ανακρίσεις. Ούτε καν ο Τζο Λόου.

 

Ο Μύρωνας Νικολάτος, σε επιστολή προς τον γενικό εισαγγελέα με την οποία του ζητούσε να άρει τις ενστάσεις του για τη δημοσιοποίηση του πορίσματος, έκανε ειδική μνεία στην απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να κινήσει διαδικασία παράβασης υποχρεώσεων κατά της Κύπρου. «Η απαίτηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για “δικαστική” έρευνα του ζητήματος των πολιτογραφήσεων εξυπακούει ότι η Εξεταστική Επιτροπή θα πρέπει να έχει όλα τα εχέγγυα τής οιωνεί Δικαστικής επιτροπής και πρωταρχικά της ανεξαρτησίας».[173] Ο γενικός εισαγγελέας Γιώργος Σαββίδης όχι μόνο δεν έλαβε υπόψη αυτή την παρότρυνση, λογόκρινε ολόκληρη την αναφορά στο πόρισμα που παραπέμπει στις ενστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το ΚΕΠ και τις προειδοποιήσεις προς την κυπριακή κυβέρνηση να το αναθεωρήσει.[174]

 

Το γεγονός ότι λογοκρίθηκε η διαβούλευση μεταξύ της κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν δικαιολογείται από την επίκληση της προστασίας των ποινικών ερευνών και των προσωπικών δεδομένων. Το δημόσιο συμφέρον επέβαλλε να πληροφορηθεί η κοινή γνώμη ότι η κυβέρνηση της χώρας ενέπαιζε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έτσι ώστε μια κατηγορία επιτηδείων που είχαν την εξουσία ή προσβάσεις στην εξουσία να συνεχίσουν ανενόχλητοι να εμπορεύονται την ευρωπαϊκή ιθαγένεια προς ίδιον όφελος. Ήταν τα ιδιοτελή συμφέροντα που επέβαλλαν απόκρυψη αυτών των πληροφοριών, και ο γενικός εισαγγελέας, κάνοντας κατάχρηση της εξουσίας του, εξυπηρετούσε αυτό το σύστημα διαφθοράς, στο όνομα του δημοσίου συμφέροντος.

 

Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν συχνά παραδείγματα κατάχρησης του δημοσίου συμφέροντος για συγκάλυψη παρανομιών.[175] Ένα από τα μεγάλα σκάνδαλα που απασχόλησαν τη δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια ήταν η παρακολούθηση των επικοινωνιών και η παράνομη συλλογή προσωπικών δεδομένων από ισραηλινή εταιρεία με έδρα την Κύπρο. Η υπόθεση ερευνήθηκε από ανεξάρτητο ποινικό ανακριτή και παραπέμφθηκε στο Κακουργιοδικείο. Ο γενικός εισαγγελέας ανέστειλε τις διώξεις κατά των φυσικών προσώπων. Η επιτροπή PEGA του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία διερευνά τη χρήση παράνομου λογισμικού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επισκέφθηκε την Κύπρο και ζήτησε το πόρισμα του ποινικού ανακριτή. Ο γενικός εισαγγελέας Γιώργος Σαββίδης αρνήθηκε να συνεργαστεί, επικαλούμενος λόγους εθνικής ασφάλειας.

 

Σχολιάζοντας την άρνηση του γενικού εισαγγελέα σε συνέντευξή της στον Φιλελεύθερο, η πρόεδρος της επιτροπής PEGA Σόφι Ιντ Βελντ, είπε: «Eίναι βαθιά απογοητευτικό. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι περισσότερη διαφάνεια, όχι περισσότερη μυστικότητα. Όσο δεν υπάρχει διαφάνεια, οι υποψίες και η δυσπιστία θα παραμένουν. Είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί η έκθεση δεν πρέπει να δημοσιοποιηθεί. Είναι ακόμη ανησυχητικό το πόσες κυβερνήσεις της ΕΕ φαίνεται να πιστεύουν ότι η διαφάνεια και η λογοδοσία είναι προαιρετικές, ενώ στην πραγματικότητα αποτελούν τον ίδιο τον πυρήνα της δημοκρατίας. Η επίκληση της εθνικής ασφάλειας ως βάσης για μυστικότητα έχει γίνει για τις κυβερνήσεις σαν τον μανδύα του Χάρι Πότερ, που όποιος τον φορούσε γινόταν αόρατος. Η δημοκρατία βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο, εάν αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία δεν αισθάνονται πλέον καμία υποχρέωση λογοδοσίας έναντι των πολιτών».[176]

 

 

 

[1] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 713.

[2] Όπ. π., σ. 711.

[3] Όπ. π., σ. 511.

[4] Όπ. π., σσ. 542–579.

[5] Όπ. π., σ. 67.

[6] Όπ. π., σ. 46.

[7] Όπ. π., σ. 51.

[8] Όπ. π, σ. 54.

[9] Όπ. π., σ. 720.

[10] Έκθεση της Επιτροπής Καλογήρου - Έλεγχος προσώπων που πολιτογραφήθηκαν στα πλαίσια του Κυπριακού Επενδυτικού προγράμματος, 2.9.2020, σ. 20.

[11] Όπ. π., σ. 21.

[12] Μελέτη για το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα - Επίδραση στην Οικονομία, Υπουργείο Οικονομικών, Σεπτέμβριος 2020.

[13] «Ο κύβος ερρίφθη – Eπένδυση Σεΐχη Σαουδικής Αραβίας στην Κύπρο», Sigmalive, 26.6.2014.

[14] «Λ. Παπαφιλίππου & ΣΙΑ: Καμία παρέκκλιση στην υπόθεση με τον Σαουδάραβα», ΚΥΠΕ, 10.1.2021.

[15] «Το ενδεχόμενο ο Πρόεδρος να έκανε και δεύτερο ταξίδι με το τζετ του Σαουδάραβα συζήτησε η Επ. Ελέγχου», ΚΥΠΕ, 4.2.2021.

[16] «Πώς ταξίδεψε o Πρόεδρος το 2015 στις Σεϋχέλλες;», Πολίτης, 14.2.2020.

[17] Ελεγκτική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, Ειδική Έκθεση αρ. ΥΠΕΣ/01/2020, 31.1.2020.

[18] Όπ. π.

[19] Όπ. π.

[20] «Για ανέξοδο λαϊκισμό από το ΑΚΕΛ και για αστήρικτα συμπεράσματα, κάνει λόγο ο Κ. Κούσιος», ΚΥΠΕ, 3.2.2020.

[21] «Έτσι διαψεύστηκαν για το τζετ, εκτεθειμένος ο Ν. Νουρής», Πολίτης, 23.5.2020.

[22] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, Κατάθεση του Προέδρου της Δημοκρατίας, 2.2.2021, Παράρτημα Η 15.

[23] «Η Κύπρος ιδανικός επενδυτικός προορισμός, λέει ο πρώην Πρωθυπουργός Πακιστάν», ΚΥΠΕ, 9.2.2015.

[24] Έκθεση αναφορικά με την κ. Shaukat Aziz - Αρ. Φακ. 6.11.4.2.976, Παράρτημα ΙΑ 151 στην Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[25] Είναι γνωστό ότι το Πακιστάν ανέκαθεν πρωτοστατούσε στις προσπάθειες αναγνώρισης του ψευδοκράτους στην κατεχόμενη Κύπρο.

 

[26] Έκθεση αναφορικά με την κ. Shaukat Aziz - Αρ. Φακ. 6.11.4.2.976, Παράρτημα ΙΑ 151, σ. 7, στην Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[27] Όπ. π., σ. 8.

[28] Όπ. π., σ. 5.

[29] Όπ. π.

[30] «Ελεγκτική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, Ειδική Έκθεση, αρ. ΠΜ/01/2020», 31.1.2020.

[31] Την πληροφορία μού μετέφερε την ίδια μέρα ο Πάμπος Χαραλάμπους, ο οποίος ήταν παρών στη σύσκεψη.

.

 

[32] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 203.

[33] Όπ. π.

[34] Πρόκειται για μια διαδικασία διαβούλευσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενός κράτους μέλους, με σκοπό τη συμμόρφωση του μέλους με το δίκαιο της Ένωσης. Αν αυτή η διαδικασία δεν αποδώσει, τότε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να αρχίσει διαδικασία «επί παραβάσει».  

[35] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 205.

[36] Όπ. π.

[37] Όπ. π., σ. 207.

[38] “‘Golden Passports’ Threaten European Security, Warns EU Commissioner”, OCCRP, 17.10.2018.

[39] “Commission reports on the risks of investor citizenship and residence schemes in the EU and outlines steps to address them”, 23.1.2019, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_19_526.

[40] «ΠτΔ: Στοχοποίηση της Κύπρου από ΕΕ για τα "χρυσά" διαβατήρια», ΚΥΠΕ, 23.1.2019.

[41] «Κράτος δικαίου ή κράτος συμμορία;», Πολίτης, 18.10.2020.

[42] «Η απίστευτη ιστορία του Κινέζου Lai Liang που... βαφτίστηκε Αλέξανδρος Ρήγας μέσω του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος», Πολίτης, 30.1.2022.

[43] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 586.

[44] Όπ. π., σ. 587.

[45] “Revealed: the $2bn offshore trail that leads to Vladimir Putin”, The Guardian, 3.4.2016.

[46] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 585.

[47] Κατάθεση της Χριστίνας Καούλλα στην Ερευνητική Επιτροπή των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 8.12.2020.

[48] Κατάθεση του Κωνσταντίνου Πετρίδη στην Ερευνητική Επιτροπή των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 24.11.2020.

[49] Μακάριος Δρουσιώτης, Έγκλημα στο Κραν Μοντανά, σ. 106.

[50] «U.S. Seeks to Recover $1 Billion in Largest Kleptocracy Case to Date», ιστοσελίδα του FBI,  20.7.2016.

[51] “Malaysian with connections at home invests in U.S. real estate”, The New York Times, 9.2.2015.

[52] “A Key Player in Malaysia’s Biggest-Ever Corruption Scandal Found Sanctuary in Cyprus With Help From a Major London Firm”, OCCRP, 1.2.2021.

[53] Φωτοτυπία της αρνητικής αξιολόγησης δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πολίτης στις 3.11.2019, σε δημοσίευμα υπό τον τίτλο «Κυπριακό διαβατήριο στον Jho Taek Low».

[54] “A Key Player in Malaysia’s Biggest-Ever Corruption Scandal Found Sanctuary in Cyprus With Help From a Major London Firm”, OCCRP, 1.2.2021.

[55] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 347.

[56] Μακάριος Δρουσιώτης, Η Συμμορία, κεφ. 3 (σσ. 215–302).

[57] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σσ. 146 και 214.

[58] Όπ. π., σ. 691.

[59] “A Key Player in Malaysia’s Biggest-Ever Corruption Scandal Found Sanctuary in Cyprus With Help From a Major London Firm”, OCCRP, 1.2.2021.

[60] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 691.

[61] Ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος πέθανε το 2022.

[62] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 679.

[63] Κατάθεση του αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β΄ στην Ερευνητική Επιτροπή των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 26.1.2021.

[64] Όπ. π.

[65] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 682.

[66] Ελεγκτική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, Ειδική Έκθεση αρ. ΥΠΕΣ/01/2020, «Έλεγχος για την παραχώρηση κυπριακής υπηκοότητας στο πλαίσιο του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος», 24.9.2020, σ. 6.

[67] “A Key Player in Malaysia’s Biggest-Ever Corruption Scandal Found Sanctuary in Cyprus With Help From a Major London Firm”, OCCRP, 1.2.2021.

[68] Έκθεση της Επιτροπής Καλογήρου - Έλεγχος προσώπων που πολιτογραφήθηκαν στα πλαίσια του Κυπριακού Επενδυτικού προγράμματος, 2.9.2020, Παράρτημα 8.

[69] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Low Taek Jho – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2.713, Παράρτημα ΙΓ.1 στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[70] Όπ. π., σ. 26.

[71] “A Key Player in Malaysia’s Biggest-Ever Corruption Scandal Found Sanctuary in Cyprus With Help From a Major London Firm”, OCCRP, 1.2.2021.

[72] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Low Taek Jho – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2.713, Παράρτημα ΙΓ.1, σ. 35, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[73] Όπ. π., σ. 3.

[74] Όπ. π., σ. 5.

[75] Όπ. π.

[76] Όπ. π., σ. 6.

[77] Όπ. π.

[78] Όπ. π., σ. 22, Παράρτημα 4.

[79] Όπ. π., σ. 29, Παράρτημα 8.

[80] «Τον “βάφτισαν” Κύπριο με νονό τον Αρχιεπίσκοπο», Πολίτης, 4.11.2019.

[81]  Έκθεση αναφορικά με τον κ. Low Taek Jho – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2.713, Παράρτημα ΙΓ.1, σ. 8, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021. 

[82] Όπ. π.

[83] «Όταν ο απατεώνας Τζο Λο συνάντησε τους δικούς μας!», Πολίτης, 31.1.2021.

[84] Ελεγκτική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, Ειδική Έκθεση αρ. ΥΠΕΣ/01/2020, «Έλεγχος για την παραχώρηση κυπριακής υπηκοότητας στο πλαίσιο του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος», 24.9.2020, σ. 21.

[85] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Low Taek Jho – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2, Παράρτημα ΙΓ.1, σελ. 35, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[86] Όπ. π., σ. 36.

[87] Όπ. π., Παράρτημα 6, σ. 26.

[88] Όπ. π.

[89] Όπ. π., σ. 15.

[90] “U.S. Seeks to Recover $1 Billion in Largest Kleptocracy Case to Date”, ιστοσελίδα του FBI, 20.7.2016.

[91] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Low Taek Jho – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2, Παράρτημα ΙΓ.1, σελ. 35, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[92] “1MDB: The inside story of the world’s biggest financial scandal”, The Guardian, 28.7.2016.

[93] “A Key Player in Malaysia’s Biggest-Ever Corruption Scandal Found Sanctuary in Cyprus With Help From a Major London Firm”, OCCRP, 1.2.2021.

[94] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Low Taek Jho – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2, Παράρτημα ΙΓ.1, σελ. 24, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021. Παράρτημα ΧΧΙΙΙ.1 στην Έκθεση Νικολάτου.

[95] Όπ. π., σ. 35.

[96] Η Ιντερπόλ εκδίδει ερυθρές αγγελίες στις περιπτώσεις προσώπων που καταζητούνται από εθνικά δικαστήρια για ποινική δίωξη ή για εκτέλεση ποινής, αιτούμενη συνεργασία με τις αστυνομίες των χωρών μελών της.

[97] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Low Taek Jho – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2, Παράρτημα ΙΓ.1, σελ. 36, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[98] “A Key Player in Malaysia’s Biggest-Ever Corruption Scandal Found Sanctuary in Cyprus With Help From a Major London Firm”, OCCRP, 1.2.2021.

[99] Όπ. π.

[100] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Low Taek Jho – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2., σελ. 11, Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, Παράρτημα ΙΓ.1, 7.6.2021.

[101] Όπ. π.

[102] Όπ. π., σ. 11.

[103] «Κυπριακό διαβατήριο στον Jho Taek Low», Πολίτης, 3.11.2019.

[104] «Τον “βάφτισαν” Κύπριο με νονό τον Αρχιεπίσκοπο», Πολίτης, 4.11.2019.

[105] «Ιερή επιταγή €300.000 με την πολιτογράφηση», Πολίτης, 5.11.2019.

[106] «Χάσικος: Aυτή είναι η πάσα αλήθεια για τo κυπριακό διαβατήριο του Low Jho», Sigmalive, 4.11.2019.

[107] «Τρ. Κύπρου: Είχαμε προειδοποιήσει για τον Μαλαισιανό», Καθημερινή, 5.11.2019.

[108] Όπ. π.

[109] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Jho Taek Low – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2, Παράρτημα ΙΓ.1, σελ. 36, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[110] «Δεσμεύονται τα περιουσιακά στοιχεία του Τζο Λόου», Ο Φιλελεύθερος, 23.11.2019.

[111] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 214.

[112] Κατάθεση του αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου στην Ερευνητική Επιτροπή των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 26.1.2021.

[113] Όπ. π.

[114] Κατάθεση του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Κωνσταντίνου Ηροδότου στην Ερευνητική Επιτροπή των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 24.2.2021.

[115] «Πρόστιμο €277.000 στην Τράπεζα Κύπρου από ΚΤΚ», Philenews, 28.10.2021.

[116] Μακάριος Δρουσιώτης, Η Συμμορία, σ. 157.

[117] Όπ. π.

[118] Ο Περί Αρχείου Πληθυσμού Νόμος 141(1)200202009, Άρθρο 113.

[119] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Jho Taek Low – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2, Παράρτημα ΙΓ.1, σελ. 34, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[120] «Όλες οι λεπτομέρειες γύρω από την πολιτογράφηση του Μαλαισιανού καταζητούμενου», Alfanews live, 4.11.2019.

[121] Ο Κωνσταντίνος Πετρίδης μετακινήθηκε στο Υπουργείο Οικονομικών στις 3 Δεκεμβρίου 2019, και το Υπουργείο Εσωτερικών ανέλαβε ο Νίκος Νουρής.

[122] «Καλογήρου: Έγιναν 7 πολιτογραφήσεις με ψευδείς παραστάσεις», Ο Φιλελεύθερος, 4.9.2020.

[123] Ο Περί Αρχείου Πληθυσμού Νόμος του 2002 (141(I)/2002), Άρθρο 113.

[124] Όπ. π., 113 (2).

[125] Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου αρ. 90.016, 3.9.2020.

[126] “Jho Low’s second passport deactivated by St Kitts and Nevis”, 8.11.2018, www.malaysiakini.com.

[127] Έκθεση αναφορικά με τον κ. Jho Taek Low – Αρ. Φακ. ΥΠ. ΕΣ. 6.11.4.2, Παράρτημα ΙΓ.1, σελ. 33, στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021.

[128] Ο Περί Αρχείου Πληθυσμού Νόμος του 2002 (141(I)/2002), Άρθρο 113, 2.

[129] Όπ. π., Άρθρο 113, 3α.

[130] Μακάριος Δρουσιώτης, «Ένα αόρατο χέρι προστατεύει τον Τζο Λόου», 12.5.2023, http://www.makarios.eu/cgibin/hweb?-A=9904&-V=fakelloi.

[131] Όπ. π.

[132] Όπ. π.

[133] «Μας σέρνει στα δικαστήρια ακόμη και ο Τζο Λόου», Philenews, 1.9.2022.

[134] Όπ. π.

[135] Μακάριος Δρουσιώτης, «Ο Τζο Λόου κυκλοφορεί ακόμη με κυπριακό διαβατήριο», 12.5.2023, http://www.makarios.eu/cgibin/hweb?-A=9885&-V=fakelloi

[136] Μακάριος Δρουσιώτης, «Έφυγε ο Αναστασιάδης, λύθηκαν μάγια», 18.5.2023, http://www.makarios.eu/cgibin/hweb?-A=9984&-V=fakelloi

[137] Η ΜΟΚΑΣ ιδρύθηκε με βάση τον Νόμο περί της Παρεμπόδισης και Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες του 2007 (Ν.188(Ι)/2007).

[138] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 337.

[139] «Κατάθεση τέως Υπουργού Εσωτερικών και νυν Υπουργού Οικονομικών κ. Κωνσταντίνου Πετρίδη στην Ερευνητική Επιτροπή για το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα (ΚΕΠ)», 24.11.2020, (γραπτό κείμενο, σ. 3).

[140] Όπ. π., Παράρτημα 4, Εσωτερικό Σημείωμα ημ. 9.2.2018.

[141] Κατάθεση του Κωνσταντίνου Πετρίδη ενώπιον της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 24.11.2020.

[142] “Above the Law: How a Wealthy Indian Family Evaded Justice”, OCCRP, 8.6.2021.

[143] Αντίγραφο του μηνύματος και άλλα σχετικά έγγραφα βρίσκονται στο αρχείο του συγγραφέα.

[144] https://interactive.aljazeera.com/aje/2020/cyprus-papers/index.html

[145] «ΥΠΕΣ για Al Jazeera: Προπαγάνδα για να πλήξει τη χώρα πολιτικά και οικονομικά», ΚΥΠΕ, 26.8.2020.

[146] “The Cyprus Papers Undercover | Al Jazeera Investigations”, https://www.youtube.com/watch?v=Oj18cya_gvw.

[147] Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας, Μονομερής αίτηση από ενάγοντα Δημήτρη Συλλούρη, Αρ. αγωγής 1196/21, 18.5.2021.

[148] «Ελεγκτική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, Ειδική Έκθεση αρ. ΥΠΕΣ/01/2020, «Έλεγχος για την παραχώρηση κυπριακής υπηκοότητας στο πλαίσιο του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος», 24.9.2020.

[149] «ΠτΔ: Εισήγηση διορισμού τριμελούς Επιτροπής για “Al Jazeera”», Philenews, 2.10.2020.

[150] Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας, Παράρτημα Τρίτο, 7.9.2020.

[151] Περί Ερευνητικών Επιτροπών Νόμος (Κεφ. 44).

[152] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, Κατάθεση του Προέδρου της Δημοκρατίας, 2.2.2021, Παράρτημα Η 15.

[153] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σελ. 762.

 

[154] «Δημοσιοποιήθηκε η Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής για τις πολιτογραφήσεις» (2) (Επανάληψη), ΚΥΠΕ, 22.6.2021.

[155] «Δεν θα διστάσω να αναλάβω πολιτικές ευθύνες που αναλογούν στην κυβέρνηση σε σχέση με το ΚΕΠ, δηλώνει ο Πρόεδρος » (2), ΚΥΠΕ, 8.6.2021.

[156] Κατάθεση του πρώην υπουργού Εσωτερικών Νεοκλή Συλικιώτη ενώπιον της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 17.12.2020.

[157] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 213.

[158] Όπ. π., σ. 582.

[159] Κατάθεση του γενικού διευθυντή του Συνδέσμου Ελεγκτών Κύπρου Κυριάκου Ιορδάνους στην Ερευνητική Επιτροπή των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 28.1.2021.

[160] «Γραπτή δήλωση του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Νίκου Αναστασιάδη», 23.12.2020, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών.

[161] «Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016», Άρθρο 2.

[162] Όπ. π., παρ. 19.

[163] Έκθεση της Επιτροπής Καλογήρου - Έλεγχος προσώπων που πολιτογραφήθηκαν στα πλαίσια του Κυπριακού Επενδυτικού προγράμματος, 2.9.2020, Παράρτημα 8.

[164] Όπ. π., σσ. 6–9.

[165] Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας, Παράρτημα Τρίτο, Μέρος 1, Κανονιστικές Διοικητικές Πράξεις, 7.9.2020.

[166] Επιστολή του πρόεδρου της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, Μύρωνα Νικολάτου, προς τον γενικό εισαγγελέα Γιώργο Σαββίδη, 23.10.2020. Παράρτημα Δ στην έκθεση της επιτροπής.

[167] Απαντητική επιστολή του γενικού εισαγγελέα Γιώργου Σαββίδη προς τον πρόεδρο και τα μέλη της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 6.11.2020. Παράρτημα Ε στην έκθεση της Επιτροπής.

[168] Όπ. π.

[169] Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ Εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών, 7.6.2021, σ. 213.

[170] Όπ. π., σ. 214.

[171] Δηλώσεις του γενικού εισαγγελέα της Δημοκρατίας Γιώργου Σαββίδη για την πορεία των αστυνομικών ερευνών σε σχέση με το ΚΕΠ, 15.9.2022.

[172] «Δεν θα διστάσω να αναλάβω πολιτικές ευθύνες που αναλογούν στην κυβέρνηση σε σχέση με το ΚΕΠ, δηλώνει ο Πρόεδρος» (2), ΚΥΠΕ, 8.6.2021.

[173] Επιστολή του Μύρωνα Νικολάτου προς τον γενικό εισαγγελέα, ημ. 23.10.2020, Παράρτημα Δ στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών.

[174] Επιστολή γενικού εισαγγελέα προς τον Μύρωνα Νικολάτο, ημ. 6.11.2020, Παράρτημα Ε στην έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής των Κατ’ εξαίρεση Πολιτογραφήσεων Αλλοδαπών Επενδυτών και Επιχειρηματιών.

[175] Χαρακτηριστικό παράδειγμα η υπόθεση αξιωματικού της αστυνομίας ο οποίος, τον Ιούνιο του 2022, κατηγορήθηκε ότι επικοινωνούσε μέσω μηνυμάτων με κατάδικο και του ζητούσε πληροφορίες για την προσωπική ζωή της διευθύντριας των Κεντρικών Φυλακών Άννας Αριστοτέλους. Ο γενικός εισαγγελέας Γιώργος Σαββίδης, επικαλούμενος το δημόσιο συμφέρον, μπλόκαρε όλες τις προσπάθειες διερεύνησης της υπόθεσης και παραπομπής της στη Δικαιοσύνη.

[176] «Σόφι Ιντ Βελντ: Σε σοβαρό κίνδυνο η δημοκρατία στην Κύπρο», Philenews, 9.1.2023.

Μακάριος Δρουσιώτης

10/06/2023